مرگ سلطان قبایل

عربستان در دهه های اخیر به علت منابع عظیم نفت همواره در كانون توجه جهانی بوده است این توجه در سالهای اخیر به علت دیگری بیشتر شده است گروه های متعصب تروریست ظهور این گروه ها ماههاست ثبات عربستان را نیز برهم زده است

اكنون عربستان از یك سو منبع تغذیه و از سوی دیگر قربانی فعالیت این گروه ها به شمار می رود.از سوی دیگر به نظر می رسد ریاض دیگر مانند گذشته نیرویی تاثیرگذار در تحولات منطقه به شمار نمی رود.

اكنون با مرگ فهد، یك بار دیگر توجه جهانی معطوف سرزمین عربستان شده است. اگرچه فهد سالها به علت بیماری نقش موثری در صحنه سیاسی كشورش نداشت اما به هرحال اعلام مرگ او نشانه آغاز دوره تازه ای برای حكومت عربستان به ویژه در بستر تحولات پردامنه منطقه به شمار می رود.عربستان سعودی در ۱۰ سال گذشته دو پادشاه داشت. یكی در بستر بیماری كه فقط چند دقیقه آن هم جلوی دوربین های تلویزیونی ظاهر می شد تا مردم عربستان و سیاستمداران جهان و خود شاهزاده های سعودی از یاد نبرند كه شاه حجاز اگر چه بر روی ویلچر و ناتوان از تكلم اما هنوز بر تخت پادشاهی است؛ و دیگری كه البته فقط دو سال كوچكتر از پادشاه بیمار است اما هنوز در سن ۸۱ سالگی همچون مردان میانسال راه می رود و صحبت می كند، به سفر خارجی می رود و میزبان سران دیگر كشورهاست.

این سناریویی است كه سه دهه پیش هم در عربستان تكرار شده بود.

شاه بیماری كه در ده سال فقط عنوان پادشاهی عربستان را داشت، خود در سال ۱۹۷۵ ولیعهد همه كاره شاه بیمار دیگری بود كه از قضا او هم برادر ناتنی از شاهزادگان آل سعود بود.

ملك فهد در ظاهر ۲۳ سال پادشاهی كرد اما عملاً دوران حكومت او ۱۳ سال بیش نبود. او در سال ۱۹۹۵ بر اثر سكته مغزی سلامتی خود را از دست داد و دیگر حتی مجرب ترین پزشكان اروپایی در پیشرفته ترین بیمارستان های لندن و ژنو كه شاهزاده های كهنسال عربی را تا نهمین دهه از عمرشان اینچنین سر حال نگه می دارند هم نتوانستند كاری برای فهد انجام دهند. از آن سال او بیشتر وقت خود را به جای تخت پادشاهی بر تخت های بیمارستان ها در داخل و خارج كشور گذراند و سرانجام روز دوشنبه رسماً خبر فوت او توسط خاندان پادشاهی آل سعود اعلام شد.

حكمرانی فهد در عربستان با وقایع بسیاری در خاورمیانه همراه بود كه دو جنگ خلیج فارس، سقوط بهای نفت و ظهور پدیده القاعده از آن جمله است. او در دوران پادشاهی اش سیاست های منحصر به فردی داشت. از یك سو بیش از هم سران عرب در دهه ۱۹۸۰ و اوائل ۱۹۹۰ به آمریكا نزدیك شد تا جایی كه در یك اقدام تابوشكن نیروهای نظامی آمریكا را به خاك این كشور راه داد تا پایگاههای نظامی در سرزمین مقدس مسلمانان مستقر كنند. اگر چه در آن زمان نظامیان آمریكایی را مهمانانی موقتی می دانست كه برای كم كردن شر صدام آمده اند، اما این مهمانان موقت هنوز از عربستان خارج نشده اند.از سوی دیگر او و سیاست هایشان را باعث ریشه گرفتن گروههای اسلامی افراطی در عربستان به ویژه القاعده می دانند. او برای اثبات ام القرایی عربستان و تثبیت جایگاه خود به عنوان «خادم حرمین شریفین» چنان به این گروهها پر و بال داد و آنها را تقویت كرد كه یك دهه بعد آنها خود به امپراطوری قدرتمند در سراسر كشورهای عربی تبدیل شدند و اكنون یك لشگر از زبده ترین مأموران اطلاعاتی غرب با كمك نیروهای امنیتی كشورهای عربی در جستجوی كانال های ارتباطی و منابع مالی آنها ناتوان مانده اند. این گروهها اكنون خواب را از چشم شاهزاده های سعودی ربوده اند و پایه های حكومت چندین ساله آل سعود را متزلزل كرده اند. به طوری كه دیگر تعقیب و گریز و تیراندازی نیروهای امنیتی با اعضای این گروهها در خیابان های همیشه آرام جده و ریاض و حتی مكه و مدینه، اكنون به صحنه ای عادی تبدیل شده است. این ماجرا فقط به داخل عربستان محدود نشده بلكه می توان گفت در میانه راه به عربستان رسیده و اصل فعالیت آنها معطوف به آمریكاست. ۱۵ تن از ۱۹ هواپیماربای عملیات ۱۱سپتامبر سعودی بودند و پیش از این واقعه، ردپای این گروهها در دیگر شهرهای جهان دیده می شود.

فهد در ۱۳ ژوئن ۱۹۸۲ به عنوان پنجمین پادشاه عربستان به قدرت رسید. آغاز حكومت او با دو واقعه همزمان شد كه هر دو سیاست های فهد را تحت تأثیر قرار داد. اول انقلاب اسلامی در ایران و روی كار آمدن حكومتی مذهبی در منحصر به فردترین و یكی از قدرت های خلیج فارس و دیگری قیام گروهی از اسلامگرایان تندرو كه برای مدتی كوتاه اماكن مقدس مكه را اشغال كردند و اعلام نمودند، خانواده سلطنتی آل سعود آنقدر به اصول اسلامی پایبند نیست كه شایستگی حكومت در سرزمین مقدس حجاز را داشته باشد. این دو واقعه در كنار آنچه از سابقه ملك فهد در دوران جوانی در ذهن مردم باقی مانده بود، او را بر آن داشت كه برای حفظ حكومت به گروههای مذهبی عربستان بیشتر نزدیك شود. از جمله اقدامات او در آن زمان ایجاد پلیس امر به معروف و نهی از منكر بود. از سوی دیگر فهد نمی خواست ایران شیعه با داعیه حكومت اسلامی خود، اسلامی تر از عربستان كه هر ساله میزبان زائران مسلمان سراسر جهان است به نظر برسد. به همین دلیل از همان آغاز پادشاهی، خود را در یك عرصه رقابت می دید. در دهه ۱۹۸۰ ریاض در كنار واشنگتن و اسلام آباد «مجاهدان مسلمان» را برای مقابله با اشغالگران شوروی در افغانستان بسیج كردند. میلیون ها ریال سعودی به این كار اختصاص یافت و هزاران سعودی هم به تشویق دولت به «جهاد در افغانستان» پیوستند.اما بعد از عقب نشینی شوروی، فهد هم مانند آمریكا و پاكستان دیگر توجهی به مجاهدین نكرد و آنها هم عربستان را به پایگاهی برای آموزش و بسیج نیرو برای انجام حمله ای همچون ۱۱ سپتامبر تبدیل كردند.

در سال ۱۹۹۰ وقتی صدام به كویت حمله كرد، دیك چنی وزیر دفاع وقت آمریكا با تصاویری فوق محرمانه به دیدن ملك فهد رفت تا به او نشان دهد، نیروهای عراقی به دستور و برنامه ریزی صدام خود را برای ورود به خاك عربستان آماده می كنند و بعد از كویت نوبت عربستان سعودی است فهد هم همانجا گفت، نیروهای آمریكایی متشكل از ۵۰۰ هزار تفنگدار به عنوان «مهمانان موقت» می توانند در خاك عربستان مستقر شوند و از آنجا عملیات جنگ اول خلیج فارس را برای كوتاه كردن دست و زبان صدام هدایت كنند. این اقدام عربستان در آن زمان هم برای گروههای اسلامی داخل كشور و هم برای كشورهای عربی دیگر قابل هضم نبود. اما فهد در موقعیت دشواری قرار داشت. او به همراه دیگر سران عرب از بیم گسترش حكومت اسلامی شیعه قدرتمند از ناحیه ایران در سالهای جنگ ایران و عراق به رژیم صدام كمك كرده بودند. اما كابوسی كه واقعیت یافته بود نه جمهوری اسلامی كه رژیم زیاده طلب و متجاوز صدام در عراق بود. جنگ خلیج فارس پایان یافت اما فهد در داخل از دو جهت تحت فشار بود، یكی از جانب لیبرال ها و دیگری از طرف محافظه كاران اسلامی.این انتقادها در سالهای بعد ادامه داشت و جهت جدی تری به خود گرفت و به نارضایتی از فساد مالی شاهزاده های سعودی تبدیل شد. بسیاری از این شاهزاده ها پول نفت را به حساب های شخصی خود واریز می كردند چون ملك فهد برادر بزرگ آنها به آنها اجازه داده بود سود قراردادهای نفتی، دفاعی و ساخت و ساز را به جیب بزنند.

نارضایتی ها به خیابان ها كشید و همزمان انفجارهایی هم در محل اسكان نظامیان آمریكایی به وقوع پیوست و تا امروز ادامه یافت.فهد معمار نوسازی پادشاهی عربستان خوانده می شود كه عربستان را به یكی از مدرن ترین كشورهای خاورمیانه تبدیل كرد. او را میانه رویی در حكومت تندروها می دانند كه در سالهای حكومتش چند كار مهم انجام داد: شورای مشورتی یا مجلس شورا را راه اندازی كرد، در سال ۱۹۹۲ قانونی شبیه قانون اساسی را تصویب نمود و اعلام كرد كسی نمی تواند بدون اجازه صاحب خانه وارد خانه كسی شود.

---