زندگی بر پرده سینما

«کلاس هنرپیشگی» فیلمی در ستایش سینما و زندگی و نسبت این دو است

«کلاس هنرپیشگی» تداوم سینمای همیشگی علیرضا داوودنژاد است با همان فرم و لحن و امضای شخصی که شاید این بار، هم خیلی شخصی‌تر شده و هم پرشخصیت‌تر.

تعدد بازیگران که همگی اعضای خانواده او هستند و محوریت خود سینما و نسبت آن با زندگی دو سویه این ماجراست که موجب شده شخصی ترین فیلم داوودنژاد ساخته شود.

منتقدان این فیلم نیز از دو منظر با کلاس هنرپیشگی کنار نمی آیند؛ یکی این که سینما را عرصه تجربه های شخصی ندانسته یا سینمای تجربی را برای اکران عمومی و جلب مخاطب مناسب نمی بینند و دوم این که برخی فضای فیلم را شلوغ و پر از هیجانات کاذب و عصبی می بینند که موجب سردرگمی تماشاگر شده و بیشتر به یک فیلم مستند شباهت داشته که قدرت سرگرم کنندگی و جذب مخاطب را ندارد و مثلا این که چرا باید وقت و هزینه مخاطب صرف تماشای یک فیلم شخصی شود، اما واقعیت این است که هر فیلمسازی چه در قالب اثری داستانی و چه در یک فیلم مستند، در هر نوع ژانری به نوعی تجربه و نگاه شخصی خود را بازنمایی و روایت می کند. مهم این است که چقدر این تجربه شخصی دراماتیک بوده و زبانی سینمایی دارد.

درست است در ابتدای فیلم به دلیل این که ذائقه مخاطب ایرانی چندان با این نوع از فرم و ساختار سینمایی آشنا نیست و دست کم عادت ندارد، ممکن است با قصه ارتباط برقرار نکند و در فهم این موقعیت پیچیده بخصوص در ۱۵ دقیقه اول دچار سردرگمی شود، اما هر چه فیلم جلوتر می رود تفکیک موقعیت واقعی و نمایشی راحت تر شده و خود قصه ای که به عنوان فیلم روایت می شود؛ یعنی داستان مادربزرگی که می خواهد خانه اش را بفروشد تا میان فرزندانش تقسیم کند هم به دلیل سویه رئالیستی اجتماعی و هم جاذبه های بازیگری بتدریج ذهن مخاطب را درگیر کرده و التهابی که در این روایت وجود دارد ریتم مناسبی به آن بخشیده است.

کلاس هنرپیشگی را از دو منظر می توان تحلیل کرد؛ یکی خود فرم و ساختار روایی که یک نوع فیلم در فیلم خاص خود را خلق کرده و با رفت و برگشت بین دو موقعیت رئال و درام، صحنه و پشت صحنه را در یگانگی روایت تداخل داده و گاه چنان با بازی های چشمگیر درهم می آمیزد که تماشاگر را به تماشای خود میخکوب می کند.

مضمون قصه فیلم و آنچه ما به عنوان تماشاگر داریم چگونگی ساخت و روایت آن را می بینیم نیز یک قصه اجتماعی جذاب است که فضای اجتماعی ـ خانوادگی ایران معاصر و مناسبت های آن را بویژه در دو سال گذشته به تصویر می کشد و در واقع آسیب شناسی می کند.

نقد شفاف و تحلیلی واقعگرایانه از وضع موجود و در پس آن سقوط ارزش های اخلاقی ـ اجتماعی که دربستر یک بحران و شرایط نامساعد اقتصادی بروز کرده فارغ از ارزش های سینمایی و تکنیکی اثر شاید یکی از بهترین فیلم های سینمای ایران در سال های اخیر باشد که بی پرده و بی تعارف از واقعیت موجود پرده برمی دارد و در حین آسیب شناسی آن که البته تلخ و گزنده است در نهایت به راه حل و برون رفت از این شرایط هم می رسد جایی که در پایان قصه، مادربزرگ رو به دوربین کرده و می گوید: عشق، عشق، عشق. تنها عشق است که می تواند ما را نجات دهد.

فرم دایره ای فیلم نیز جالب است. ابتدا داوودنژاد، کارگردان فیلم رو به دوربین به مخاطبان می گوید: ما قرار است فیلم کلاس هنرپیشگی را بسازیم و در پایان نیز او آخرین نفری است که از پرده سینما محو می شود وقتی که رو به دوربین خداحافظی می کند. گاه مرز بین فیلم و زندگی قابل تشخیص نیست. صحنه و پشت صحنه شبیه به نظر می رسد و تمایز آن دشوار می شود و مثلا نمی دانی الان این سکانس و دیالوگ ها و موقعیت هایش مربوط به قصه داخل فیلم است یا پشت صحنه آن.

برخی شاید همین درهم تنیدگی را دلیل ضعف اثر و سردرگمی مخاطب بدانند، اما به نظر می رسد نقطه قوت و حرف اصلی آن در همین​جا و با این شکل از روایت رقم می خورد. به این معنی که قرار نیست بین زندگی و سینما، بین صحنه و پشت صحنه، بین رفتار واقعی و بازی تمایز و تفاوت قائل شویم. سینما عین زندگیست و زندگی شبیه به سینماست. اساسا کلاس هنرپیشگی بستر زندگی و تجربه های آن است.

حضور خانواده داوودنژاد که همگی نه تنها در فیلم که در واقعیت نیز نسبت خویشاوندی دارند تاکیدی بر همین معناست که زندگی و سینما رابطه این همانی باهم دارند در جایی از قصه محمدرضا داوودنژاد رو به دوربین می گوید: «نمی دونم زندگی بدون سینما بهتره یا با سینما.»

در واقع کلاس هنرپیشگی فیلمی در ستایش سینما و زندگی و نسبت این دو است. هم سینما و هم زندگی را آسیب شناسی و نقد می کند، اما در نهایت با عشق بین این دو پیوند برقرار می کند. آنها که عاشق سینما هستند از تماشای این فیلم لذت می برند و آنها که زندگی را بر پرده سینما جستجو می کنند نیز از تماشای آن سر شوق می آیند.

سیدرضا صائمی