هنر خوب گوش دادن

باوجود آنكه اغلب مردم از خوب صحبت كردن, دلنشین صحبت كردن, درست صحبت كردن و می گویند و نگران رعایت آداب آن هستند, كمتر كسی فرق گوش دادن و شنیدن را می داند

همكلامی، یك سكه دورویه است كه یك روی آن گفتن است و روی دیگرش گوش دادن. كارشناسان علوم ارتباطی معتقدند كه گوش دادن اگر مهم‌تر از گفتن نباشد، قطعا كم‌اهمیت‌تر از آن نیست .

نوجوانان عزیز، وقتی اطلاعاتی را به دیگران منتقل می‌كنید، وقتی اطلاعاتی را از دیگران دریافت می‌كنید، وقتی عواطف خود را با دیگران به اشتراك می‌گذارید، وقتی سوء‌تفاهم‌های خود را با دیگران برطرف می‌كنید، وقتی خشم خود را كنترل می‌كنید و... در این مواقع، شما از مهارت‌های ارتباطی خود بهره می‌برید. كارشناسان، هنر خوب گوش دادن را یكی از مهم‌ترین مهارت‌های ارتباطی می‌دانند. شما از این هنر چه می‌دانید؟

ارتباط دربرگیرنده هر نوع تعاملی است كه در آن پیامی منتقل شود. ارتباط، متضمن هر نوع رشد فردی و اجتماعی است و سیالی روابط بین فردی، بیانگر بلوغ اجتماعی می‌باشد. از سوی دیگر، تمامی آسیب‌های فردی و اجتماعی ریشه در روابط ناسالم دارد؛ روابطی كه به خاطر برخوردار نبودن شما یا اطرافیانتان از مهارت‌های ارتباطی، شكل گرفته‌ و گاهی دوام می‌یابد. ارتباط، تنها وسیله انتقال و دریافت اطلاعات از دیگران است و راهی برای انتقال عواطف و تصحیح سوء برداشت‌ها یا بروز هیجانات یا احساساتی منفی چون خشم می‌باشد. در هر ارتباطی دو سو داریم: فرستنده و گیرنده.

● درست گوش بده

باوجود آنكه اغلب مردم از خوب صحبت كردن، دلنشین صحبت كردن، درست صحبت كردن و... می‌گویند و نگران رعایت آداب آن هستند، كمتر كسی فرق گوش دادن و شنیدن را می‌داند. شما می‌توانید خیلی چیزها را بشنوید بدون آنكه به آن به طور فعال گوش بدهید. در واقع گوش دادن فعال در مقابل شنیدن مطرح است.راهنمایی گرفتن از دیگران، درك دیگران، حل مشكلات، فهمیدن احساسات دیگران، حمایت عاطفی دیگران و نیز كسب اطلاعات جز با گوش دادن فعال میسر نمی‌شود.

● مراحل شنیدن

▪ برای حركت از شنیدن (مثل خیلی چیزها كه تاكنون شنیده‌ایم) به سوی گوش دادن فعال، باید مراحل زیر را طی كنیم:

- بیش از صحبت كردن، گوش كنیم.

- جملات دیگران را تكمیل نكنیم.

- پاسخ پرسش دیگران را با پرسش جدید ندهیم.

- متوجه جهت‌گیری‌های شخصی باشیم.

- همزمان با گوش دادن، به عالم تخیل یا رویاهای خودمان وارد نشویم.

- در گفتگو با دیگران به دنبال تحمیل سلطه خود به آنها نباشیم.

- پس از اتمام صحبت طرف مقابل، پاسخ خود را آغاز كنیم.

- بازخورد مناسبی به گفته‌های طرف مقابل بدهیم.

- پرسش‌های خود را به طور واضح و باز مطرح كنیم.

اگر همه این كارها را انجام می‌دهید، امیدواریم خسته نشوید چون فعال گوش‌دادن حتی بیش از حرف زدن، انرژی می‌خواهد.

● رموز ارتباط كلامی موثر

برقراری ارتباط كلامی موثر با دیگران رموزی دارد. رموز برقراری ارتباط غیركلامی موثر نیز باید رعایت شود. هم ارتباط كلامی موثر و هم ارتباط غیركلامی موثر، مهارت‌هایی دارند كه باید بیاموزید و به كار بندید تا از تاثیر ارتباط شما با دیگران كاسته نشود و به اهدافی كه از برقراری ارتباط با آنها داشته‌اید، برسید.

▪ مهارت‌های ارتباط كلامی اثربخش:

فرصت پرسش یا اظهارنظر را از شنوندگان خود دریغ نكنید. خود را به جای مخاطبان قرار داده و احساسات آنها را در نظر بگیرید. مطالب موردنظرتان را واضح بیان كنید. به مخاطبان خود نگاه كنید. تن صدا و زبان بدنی خود را با مطالبی كه می‌گویید، هماهنگ كنید. یكنواخت صحبت نكنید و در طول صحبت، تن و آهنگ صدای خود را عوض كنید. متوجه علایم آشفتگی در ظاهر مخاطبان خود باشید. خیلی مفصل و یا خیلی كلی و مبهم صحبت نكنید.

▪ مهارت‌های ارتباط غیركلامی اثربخش:

روبه سوی شنوندگان خود صحبت كنید و به آنها پشت نكنید. در حین صحبت با تمام حواس خود متوجه‌ طرف مقابل باشید. از چشم‌های خود برای توجه دقیق به مخاطبان به درستی استفاده كنید. بازخورد دادن به پیام‌های غیركلامی مخاطبان خود را فراموش نكنید.

● مستمع صاحب سخن را بر سر ذوق آورد

بهترین گویندگان و واعظان، در صورتی كه با مخاطبانی بی‌توجه روبه‌رو شوند، خود را می‌بازند. شما همیشه یك طرف ارتباط هستید و طرف دیگر، همیشه شنونده خوبی نیست. علاوه بر اینكه به عنوان یك گوینده تمرین می‌كنید تا خوب ارتباط برقرار كنید، لازم است به عنوان یك شنونده نیز تمرین كنید تا با شما ارتباط خوبی برقرار شود.

▪ شاید رعایت دستورات زیر به شما و به طرف مقابل شما و نیز به بهبود روابط كلامی و غیركلامی شما كمك كند:

- موقع شنیدن صحبت طرف مقابل، كمی به سوی او متمایل شوید. آسوده و راحت بنشینید و كمتر تكان بخورید (حركات بدنی خود را كاهش دهید.)

- با كلام و نگاه و حركات بدنی خود، نشان دهید كه به صحبت‌های او علاقه دارید. <بله، آهان، متوجه‌ام> و لبخند، تكان دادن سر، و جمع‌كردن ابروها، نشانه‌های كلامی و غیركلامی خوبی برای این كار است.

- اگر تنها شنونده كلام طرف مقابل، شما نیستید، در عین اینكه به دیگران و واكنش‌های آنها توجه دارید، بیشترین ارتباط چشمی را با گوینده برقرار كنید.

- شما می‌توانید نشانه‌های غیركلامی گوینده را با ظرافت تكرار كنید. گاهی تكرار كلماتی از گفته‌های طرف مقابل، او را به ادامه صحبت تشویق می‌كند.

- به دنبال شنیدن ناگفته‌های مورد انتظارتان باشید. برای مثال می‌توانید بگویید: <من مایلم در این زمینه بیشتر بدانم> و با ظرافت تمام از گوینده حرف بكشید.

- علاوه بر توجه به كلمات، به زبان بدن و آهنگ و تن صدای او توجه كنید تا نكات كلیدی صحبت‌های او و یا معانی اصلی مورد نظر گوینده را بازخوانی كنید.

- اجازه دهید كه گوینده به طور كامل صحبت كند و شما كمتر حرف بزنید چون این كار كمك می‌كند كه بیشتر گوش بدهید.

- بازخورد دادن، سوال كردن، تكرار صحبت‌های گوینده با كلماتی متفاوت و حتی بیان اجمالی گفته‌های او، نشان‌دهنده توجه شما به سخنان گوینده است.‌

● عناصر و اجزای ارتباط

وقتی كه با دیگران بحث و گفتگو می‌كنید، ارتباطی كه با آنها برقرار می‌كنید یا دیگران با شما برقرار می‌نمایند، دارای عناصر كلامی و غیركلامی است كه اجزای مختلف این عناصر به شرح زیر است:

▪ محتوای كلام شما و دیگران

▪ پیش‌زمینه‌های فرهنگی شما و دیگران

▪ نحوه شروع صحبت شما و دیگران

▪ نحوه جمله‌بندی

▪ چگونگی زمان‌بندی صحبت شما و دیگران

▪ ملاحظه‌های موقعیتی در زمان برقراری ارتباط

▪ نحوه جمع‌بندی و اتمام صحبت شما و دیگران

▪ تن صدای شما یا طرف مقابل

▪ آهنگ صدای شما یا طرف مقابل

▪ ارتباط چشمی بین شما و طرف مقابل

▪ حالات چهره شما و طرف مقابل

▪ ژست‌ها و حالات بدنی شما و طرف مقابل

دكتر ژاله معارف‌دوست