نگاهی گذرا به آیه ارتداد

همانطور که می دانیم , ذهن بشر , دایم در یک جستجوی بی پایان برای کشف حقایق هستی و دستیابی به مجهولات آنست

... لا یزالون یقاتلونکم حتی یردوکم عن دینکم ان استطاعوا و من یرتدد منکم عن دینه فیمت و هو کافر فاولئک حبطت اعمالهم فی الدنیا و الآخرة و اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون ۱

... آنها با شما می جنگند تا اگر بتوانند شما را از دینتان بازگردانند . از میان شما ، آنها که از دین خود بازگردند و در حالیکه کافر هستندٖ ، بمیرند ، اعمالشان در دنیا و آخرت تباه شده و جاودانه در جهنم باشند .

مقدمه :

همانطور که می دانیم ، ذهن بشر ، دایم در یک جستجوی بی پایان برای کشف حقایق هستی و دستیابی به مجهولات آنست .

و در این جستجو ، هر چه برایش به اطمینان منجر شود ، به ایمان و باور او تبدیل گشته و از عقایدی خواهد شد که براحتی از آن نخواهد گذشت .

در پروسه فوق ، تهیه مقدمات جستجو ، از اختیارات بشر و مورد تاکید خداوند بوده است ۲ ولی عقیده ای که از نتایج آن جستجو حاصل شود ،از اختیار او خارج است ۳ و قطعا مشمول پاداش و یا مجازات کسی نمی تواند بشود .۴

و از آنجا که جستجوگری ، یک پروسه سیال و وابسته به دانشهای به روز و حد بلوغ مستمر بشر است ، لذا تغییر عقیده او ، به کرات ، امریست محتمل و غیر قابل مواخذه . ۵

برای بررسی این مسأله ، به آیه ای که در ابتدای مقال ، اشاره شد ، نگاهی مختصر افکنده و خواهیم دید که :

خداوند « بر خلاف فهم و یا برداشت دیگران از آن و احکام عجیب و غریب برای تغییر دهندگان دین ( عقیده ) ، با عنوان مرتد ،» بر نتیجه گیری ما صحه گذاشته ، بگونه ایکه ، آزادی انتخاب و تغییر عقیده در آن موج می زند .

ابتدا به کلمات محوری در آیه نگاهی بیفکنیم :

۱. من یرتد = کسی که از دین برگردد

۲. فیمت = سپس بمیرد

۳. و هو کافر = در حالی که بر کفر باشد

۴. مشمول مجازات آخرتی خواهد شد

با توجه به موارد فوق ، خداوند ، برگشت از دین را امری طبیعی دانسته ، که برای هر کسی می تواند اتفاق افتد .

و نفس این اتفاق ، مشمول هیچگونه مجازات دنیوی نخواهد شد .

اما ، آیا این تغییر دین ( عقیده ) ، مشمول مجازات اخروی نیز نخواهد شد ؟

برای پاسخ به این سوال ، باید به دو حالت زیر توجه شود :

۱) کسی که به حقانیت دین اول ، معتقد نشده باشد و لذا ، به دینی دیگر که اطمینان او را جلب کرده ، پیوسته است .

۲) کسی که به حقانیت دین اول ، معتقد شده است ولی از آن برگشته ، که مجددا دو حالت زیر قابل تصور است :

a) صرفا ، بهر دلیلی ، از دین حق ، اعراض کرده ولی در حوزه زندگی شخصی خود می باشد .

b) ضمن برگشت از آن ، بهر دلیلی سد فهم و توجه دیگران به حقانیت دین اول شود .

که نوع b ، از نظر اصطلاح قرآنی ، « کافر » خوانده شده است . یعنی کسی که حقیقت را بر دیگران بپوشاند و یا سعی بر پوشاندن آن بنماید ، بگونه ایکه دیگران به حقانیت آن واقف نشوند .

آنچه که از آیه فوق به ذهن متبادر می شود اینست که ، تنها حالت ۲-b که شامل « مرتد کافر » است ، از نظر خداوند مجرم بوده ، که در آخرت است که خود خداوند به جرم او رسیدگی خواهد کرد و کسی در این دنیا ، حق برخورد با او را صرفا بخاطر تغییر عقیده نخواهد داشت .

بنابراین ، با توجه به محتوای آیه چنین برمی آید :

کسی که حقانیت دینی برایش روشن شود و از آن از سر عناد و لجاجت ، روی گرداند « ارتداد » و در این روی گردانی ، باعث عدم دسترسی دیگران به حقانیت آن دین شود « کفر » ، در آخرت مورد قضاوت خدا قرار خواهد گرفت و چون حق الناس برگردن دارد ، مجازات خواهد شد .

البته در حالت ۲-a ، نیز در صورتی که با همین حالت عنادورزی با حق بمیرد ، مورد قضاوت و مواخذه خداوند واقع خواهد شد ، هر چند ممکن است بدلیل اینکه حق الناسی از این نظر برگردن ندارد ، و بسبب کارهای نیکی که کرده باشد ، مورد تخفیف قرار گیرد که بهر حال از حقوق خداوند شمرده شده و کسی حق دخالت ندارد .

و در یک کلام :

۱. صرف ارتداد ، مشمول هیچ مجازاتی نخواهد بود .

۲. بلکه ارتداد منجر به کفر ، مشمول مجازات خواهد بود .

۳. قضاوت و مجازات این امر بعهده خداوند و در آخرت خواهد بود .

۴. تبعا ، هیچگونه مجازات دنیوی برای این اعراض از دین ، وجود ندارد .

تدکر : اگر شخص مرتد ، از ابتدا به دینی معتقد بوده و یا بعنوان یک جاسوس به آن دین وارد ولی سپس از آن خارج شده باشد و پس از این خروج ، شروع به اعمال مجرمانه اجتماعی و سیاسی نماید ، نه بدلیل اعراض از دین ، بلکه به دلیل جرمهای اجتماعی و سیاسی مرتکب شده ، مورد محاکمه و مجازات دنیوی واقع خواهد شد .

محمد صالحی – ۱/۱/۹۵

http://mahsan.rasekhoonblog.com

زیرنویسها :

۱. سوره بقره آیه ۲۱۷

۲. فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه ، اولئک الّذین هدئهم اللّه و اولئک هم اولوا الالباب سوره زمر – آیات ۱۷ و ۱۸

پس بندگان مرا بشارت ده! همان کسانی که سخنان را می‏شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می‏کنند؛ آنان کسانی هستند که خدا هدایتشان کرده، و آنها خردمندانند. "

۳. کتاب « حدیث های خیالی در مجمع البیان مرحوم آیه الله صالحی نجف آبادی ، ص ۱۱۳ و ۱۱۴ » و کتاب « رساله حقوق مرحوم آیه اله منتظری – ص ۵۱ »

۴. لایکلف الله نفسا الا وسعها - سوره بقره - آیه ۲۸۶

۵. همان بند ۳