آمیزش نفت و سیاست در ریاض

نشست فوق العاده سران اوپک به همراه بلندپایه ترین مقامات کشورهای عضو این سازمان, دو سال با تاخیر در پایتخت عربستان سعودی در حالی برگزار شد که فاصله بهای نفت تا رسیدن به یکصد دلار در بازارهای بین المللی بسیار کوتاه است

نشست فوق‌العاده سران اوپک به همراه بلندپایه‌ترین مقامات کشورهای عضو این سازمان، دو سال با تاخیر در پایتخت عربستان سعودی در حالی برگزار شد که فاصله بهای نفت تا رسیدن به یکصد دلار در بازارهای بین‌المللی بسیار کوتاه است.

هفت سال پیش از این، سمپوزیوم سران اوپک به میزبانی کاراکاس برگزار شد و مطابق با برنامه سازمان بایست سومین نشست فوق‌العاده در سال ۲۰۰۵ میلادی اتفاق می‌افتاد که این تاخیر گویی فرصتی بود برای محمود احمدی‌نژاد و وزیر نفت جدیدش تا در سخت‌ترین شرایط اقتصادی داخلی و هرچه پررنگ‌تر شدن تحریم‌های غرب علیه جمهوری اسلامی در کشوری هم‌پیمان با ایالات متحده، سران اوپک را به عدالت‌ورزی فراخوانند.

سومین سمپوزیوم سران کشورهای صادرکننده نفت در عربستان سعودی ۲۰ روز پیش از برپایی یکصد و چهل و ششمین اجلاس اوپک در ابوظبی فرصتی بود تا غلامحسین نوذری برای دومین بار در میان مردان نفتی این سازمان بین‌المللی حضور یابد.

در نشست پیشین اوپک، نوذری به عنوان سرپرست وزارتخانه بی‌وزیر نفت در کنار حسین کاظم‌پور اردبیلی نماینده دایمی ایران در اوپک و جواد یارجانی نماینده ملی ایران نشست ولی این بار خیالی آسوده‌تر داشت، چه از مجلس اصولگرایان رای اعتماد گرفته بود و به عنوان وزیر نفت انتظار آقای رئیس را می‌کشید که از بحرین به فرودگاه ریاض رسد و در این نشست بحث کاهش ارزش دلار و ضرورت تغییر ارز حاصل از فروش نفت اوپک را پیش کشد.

هنوز احمدی‌نژاد به ریاض وارد نشده بود که چانه‌زنی‌های وزیران خارجه کشورهای عضو اوپک به رهبری ایران و ونزوئلا در تلویزیون مداربسته اتاق خبرنگاران نمایش داده شد. اتفاقی که منجر به دخالت انتظامات عرب و قطع آن صدا و تصویر در اتاق خبرنگاران شد. آنچه قرار نبود خبرنگاران رسانه‌های بین‌المللی از آن مطلع شوند این بود که عربستان سعودی به عنوان کشوری که رابطه نزدیکی با ایالات متحده دارد تلاش کرد تا در برابر خواسته ایران و ونزوئلا برای گنجاندن بندی در خصوص بررسی مساله کاهش ارزش دلار در بیانیه پایانی نشست ایستادگی کند. خبر اما به سرعت به اقصی‌نقاط جهان مخابره شد و دیگر سعودی‌‌ها نمی‌توانستند بروز این موضع ضدآمریکایی را در اوپک کتمان کنند. برای عرب‌های سعودی دیگر حتی ادامه این تلاش هم سودی نداشت چرا که درست در زمانی که وزیر خارجه این کشور در حال مخالفت با چنین پیشنهادی بود سخنان محرمانه را آنانی که نباید بشنوند شنیده بودند.

ماجرای افشای چانه‌زنی‌های محرمانه وزیران خارجه کشورهای عضو اوپک برای میزبان خاطره تلخی بر جای گذاشت و سومین سمپوزیوم سران اوپک را نیز مواضع ضدآمریکایی کشورهایی چون ایران، ونزوئلا، نیجریه و الجزایر خاطره‌ساز کرد.

● احمدی‌نژاد در مرکز اتفاق

احمدی‌نژاد پیش از حضور در جمع سران و مقامات کشورهای عضو اوپک سری هم به بحرین زد؛ شیخ‌نشینی که در آن ناوگان پنجم نیروی دریایی ارتش آمریکا استقرار دارد و چندی پیش منوچهر متکی وزیر امور خارجه ایران مجبور شد تا به دلیل موضع‌گیری روزنامه کیهان درباره تعلق این شیخ‌نشین به ایران دیداری با بلندپایگان دولت بحرین داشته باشد.

شنبه هفته گذشته احمدی‌نژاد در سفر خود یادداشت تفاهمی به منظور صدور گاز به بحرین امضا کرد تا نشان دهد نه‌تنها خیال تصرف خاکی را که در اوایل دهه ۷۰ میلادی از ایران جدا شده است، ندارد بلکه حتی نسبت به موضع‌گیری همین چند هفته پیش آنان در رابطه با پرونده اتمی جمهوری اسلامی هم اهمیت چندانی قائل نیست.

یادداشت تفاهم انتقال گاز طبیعی ایران به بحرین امضا شد تا شاید بحرینی‌ها در بحبوحه تحریم و تحدیدها یار دولت احمدی‌نژاد شوند.

احمدی‌نژاد بعدازظهر همان روز بلافاصله از بحرین به سوی عربستان سعودی حرکت کرد تا به قول رافائل رامیرز وزیر انرژی ونزوئلا در یک اتفاق سیاسی شرکت کند.

● سیاست و دلار

«واقعیت آن است که حضور ما در اینجا یک اتفاق سیاسی است.» رافائل رامیرز وزیر انرژی ونزوئلا به خبرنگاران تاکید می‌کند که سومین نشست فوق‌العاده اوپک طی ۴۷ سال گذشته از عمر این سازمان یک اتفاق سیاسی است. پس احمدی‌نژاد هم به عنوان رئیس دولت دومین کشور صادرکننده نفت اوپک به این اتفاق سیاسی وارد می‌شود تا با پیشنهادهایی اعضای اوپک را به سوی سیاست‌های مطلوبش رهنمون سازد. پادشاه کشور میزبان اما تمایل چندانی نداشت این نشست به اجلاسی سیاسی بدل شود که پیکان نتایج آن غرب و در راس آن ایالات متحده را هدف قرار داده باشد.

شاه‌بیت سخنان ملک عبدالله این بود: «نفت یک حامل انرژی برای سازندگی است و کشورهای جهان نباید از آن برای رسیدن به مقاصد و هوس‌‌های سیاسی خود بهره جویند.» و این پاسخی بود به سخنان هوگو چاوز که شعارهای آزادی و حقوق بشر بوش را بهانه می‌خواند. رئیس‌جمهوری ونزوئلا اما خواهان ایفای نقش اوپک در روابط بین‌الملل است. چاوز در سخنان خود علاوه بر اینکه خواهان حمایت اوپک از ملل فقیر جهان شد پیش‌بینی کرد که در صورت حمله نظامی ارتش ایالات متحده به ایران بهای نفت به رقم ۲۰۰ دلار به ازای هر بشکه خواهد رسید.

سعودی‌ها در حالی به سخنان چاوز و سران دولت‌های موافق‌اش گوش می‌دادند که با یاری گرفتن از نظامیان و مستشاران آمریکایی برای واکنش سریع به حملات تروریستی لشکری ۳۵ هزار نفری را تشکیل داده‌اند. عربستان سعودی به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت جهان و موثرترین عضو اوپک دو سال پیش از این به آمریکا در برابر تهدید سلاح نفت اطمینان داد که جای خالی نفت ایران را پر خواهد کرد.

در نشست هفته گذشته ریاض پادشاه عربستان یادآور شد: «آنانی که تمایل دارند اوپک از موقعیت خود استفاده کند فراموش کرده‌اند که این سازمان همواره با میانه‌روی و تعقل گام برداشته است.» پادشاه عربستان سعودی که روز یکشنبه با انفجار یک خط لوله گاز در کشورش مواجه شده بود که بر اثر این حادثه ۲۸ تن جان باخته بودند، اگرچه نتوانست از درج پیشنهادهایی چون تاسیس بانک مستقل اوپک و بررسی کاهش ارزش دلار در بیانیه پایانی این نشست جلوگیری کند اما همه تلاش خود را کرد تا این سیاسی‌ترین نشست اوپکی‌ها خشم ایالات متحده را متوجه آنان نسازد. احمدی‌نژاد اما با کاغذ خواندن دلار و تاکید بر پیشگیری رویه‌ای در اوپک که از آن با عنوان عدالت یاد کرد بیش از آنکه در میان خبرنگاران رسانه‌های خارجی پیرامون موضع ایران در نشست ماه آینده اوپک مورد پرسش واقع شود با پرسش‌های سیاسی روبه‌رو شد.

● اوپک و آقای رئیس

سمپوزیوم اوپک در ریاض و پررنگ‌تر شدن مواضع ضدآمریکایی اعضایی مثل ایران، ونزوئلا و عضو بازپیوسته اکوادور اثر خود را بر بازار گذاشت و بیش از ۷۰ سنت بهای نفت جهانی افزایش یافت. با این همه احمدی‌نژاد با رد این گمان که ایران تمایل دارد از نفت به عنوان سلاح در برابر تهدیدهای آمریکا استفاده کند سبب شد تا از خیز بلند قیمت‌ها جلوگیری شود. چه، بازارهای جهانی نفت گوش به زنگ بودند تا رکوردهای یکصد دلاری را پشت سر بگذارند.

پیشنهاد بررسی کاهش ارزش دلار و لزوم تاسیس سبد ارزی و بانکی مستقل با همه سروصداهایی که به پا کرد اما به عنوان توافقات اصلی بیانیه پایانی نشست فوق‌العاده ریاض در نظر گرفته نشد.

عبدالله سالم البدری دبیرکل سازمان کشورهای صادرکننده نفت، تلاش در راستای ثبات در بازار نفت، کاربرد انرژی در توسعه و رفاه و همبستگی هرچه بیشتر کشورهای عضو در خصوص حفاظت از محیط زیست را سه مقوله اصلی بیانیه پایانی خواند و اینگونه بود که پیشنهادهای هیات ایرانی در کنار مسایل کلی‌تر اوپک به بررسی‌های آینده موکول شد. اکنون وزیران اقتصاد کشورهای عضو اوپک می‌توانند راهکارهای مطرح شده درباره همکاری اقتصادی اعضا را به صورت جداگانه بررسی و در آینده نتایج را اعلام کنند.

احمدی‌نژاد در سخنرانی خود البته سران اوپک را به عدالت‌ورزی نصیحت کرد. وی صادرکنندگان نفت را به خویشتنداری در برابر تقاضای فزاینده نفت فراخواند. رئیس‌جمهوری البته در حالی از عدالت‌ورزی سران اوپک سخن می‌گفت و نگران مالیات‌های سنگین انرژی در کشورهای مصرف‌کننده بود که ملت ایران شرایط سخت اقتصاد داخلی را شاهد هستند.

احمدی‌نژاد همچنین در پایان سخنان خود پیش‌بینی کرد که رشد و شکوفایی مادی و معنوی در سایه صلح و امنیت پایدار که مبتنی بر عدالت و حفظ کرامت انسانی است میسر خواهد بود!

تدوین برنامه تولید و مصرف، حفاظت از منابع در برابر افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان، تشکیل بورس نفت اوپک و تاسیس بانک اوپک از جمله پیشنهادهای احمدی‌نژاد به سران اوپک بود. رئیس قوه مجریه جمهوری اسلامی البته به طور تلویحی خواستار تغییر برنامه اوپک درخصوص برپایی سمپوزیومی که باید هر پنج سال یکبار برگزار شود نیز شد. احمدی‌نژاد پیشنهاد کرد هر دو یا سه سال یک مرتبه چنین نشستی برگزار شود.

احمدی‌نژاد و یار انقلابی‌اش هوگو چاوز به قدر کافی با اظهارنظرهای خود محور اصلی اخبار قرار گرفته بودند تا لازم شود در پایان مراسم اختتامیه در کنار پادشاه عربستان سعودی به بهانه گپ‌زدن، چند عکس یادگاری بگیرند مگر از حجم اخبار اختلاف میان دو جبهه داخل اوپک در رسانه‌های جهان کاسته شود.

سومین سمپوزیوم اوپک به پایان رسید و طبق برنامه باید سال ۲۰۱۲ میلادی بار دیگر سران اوپک به همراه مقامات عالی‌رتبه سیاسی کشورهای عضو گردهم آیند. تا آن زمان بازارهای نفت منتظر چهارمین شوک جهانی هستند و شاید بررسی شرایط پس از بحران اصلی‌ترین موضوع مباحثات قرار گیرد.

علی خردپیر