سرودها, تاریخ ما هستند

سرودهایی كه در دورهٔ امن و آسایش ساخته می شوند, نشانه هایی هستند از مناسبتهای رسمی و یادآورندهٔ اهداف و اعتقادات یك نظام, یك حكومت و همچنین بخش عمدهٔ مردم دربارهٔ آن مناسبت و لاجرم, ساختی از پیش تعیین شده و «طراحی شده» دارد

سرودهایی كه در دورهٔ امن و آسایش ساخته می‌شوند، نشانه‌هایی هستند از مناسبتهای رسمی و یادآورندهٔ اهداف و اعتقادات یك نظام، یك حكومت و همچنین بخش عمدهٔ مردم دربارهٔ آن مناسبت؛ و لاجرم، ساختی از پیش تعیین‌شده و «طراحی شده»‌ دارد.

ولی سرودهایی كه در دورهٔ طوفانی انقلاب، برای واژگون ساختن نظم و رسم كهن و برقرار كردن نظم جدید، ساخته می‌شوند، آن كیفیتِ «معماری‌شده»‌ و ساختارگرایانه را شاید نداشته باشند؛ ولی در عوض، سرشار از شور و هیجان و جوشش زندگی هستند. ما پیش از انقلاب، سرودهایی داشته‌ایم كه جز یكی دو تا از آنها ـ مثل سرود «ای ایران» كه در كلام آن، هیچ اشاره‌ای به شاه و شاهنشاهی نیست‌ـ همه از یاد رفته‌اند.

تاریخ واقعی سرودها در ایران، از سال ۱۳۵۷ شروع می‌شود. ۹۹ درصد سرودهای ماندگار در خاطرهٔ مردم ایران، بعد از همین سال ساخته ‌شده‌اند. سرودهای ساخته‌شده بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی هشت ساله (كه برای ما دفاع مقدس محسوب می‌گردد)، شاید از لحاظ فن و هنر موسیقی بی‌عیب‌تر از سرودهای سالهای ۱۳۶۷ـ۱۳۵۷ باشند، ولی آن شور و هیجان و زندگی را كمتر نشان می‌دهند. بیشتر «مناسبتی»‌ هستند تا «‌از دل برآمده»‌. البته آنها هم امتیازات خود را دارند. ولی مثل اینكه در هر دوره‌ای، آن آثاری به دل می‌نشیند كه از دل طوفانها و تلاشها برآمده باشد. حافظهٔ آدمی هم آنها را بیشتر نگه می‌دارد، تا آثاری كه به قول معروف در شرایط «گرم و نرم» ساخته شده‌اند.

تاریخ انقلاب اسلامی ایران را باید یك بار دیگر از منظر هنر نوشت: ادبیات (شعر و قصه )، سینما، تئاتر ، نقاشی و ... موسیقی. بدون شك موسیقی از همهٔ آنها مهم‌تر است، زیرا تنها هنری بود كه هر روز و هر ساعت، از بطن تپش و شور انقلابی مردم ساده و عادی خلق می‌شد. سرایندگان كلامها و نغمه‌های زیبای این سرودها، گاهی نامشخص و گمنام بودند و گاهی هم موسیقیدانان معروفی كه از ابتذال رایج در سالهای آخر حكومت پهلوی به تنگ آمده بودند و راهی به هوای تازه می‌جستند. تاریخ انقلاب اسلامی ایران، نام حمید شاهنگیان، مجتبی میرزاده، احمدعلی راغب، محمدرضا لطفی، كامبیز روشن روان و ... را در كنار نام ه‍..ا. سایه، حمید سبزواری، علی معلم، سپیده كاشانی و شاعران دیگری كه صمیمانه با انقلاب همگامی كردند در یاد خواهد داشت، به همراه صداهایی كه سرودها را جاودانه كردند، مثل محمدرضا شجریان، شهرام ناظری، رشید وطن‌دوست، اسفندیار قره‌باغی و محمدرضا گلریز كه صفای صدایش از یاد نمی‌رود.

در كنار اینهایی كه موسیقی سنتی ایران و موسیقی سمفونیك ایرانی را كار می‌كردند، باید از بخش محدود، اما متعهد موسیقی پاپ سنگین ایران نیز نام ببریم، كه اگرچه به دلایل اجتماعی و فرهنگی، دوره همگامی‌شان با انقلاب دیری نپایید، ولی تأثیر صمیمیت هنری و اجتماعی آنها نیز در خاطرهٔ انقلاب باقی مانده است؛ از جمله اسفندیار منفردزاده، فرهاد مهراد، فرامرز اصلانی، فریدون فروغی، منصور تهرانی، جمشید جم، مازیار، رضا رویگری، محمدعلی شیرازی، اكبر آزاد و ... كه در جایگاه آهنگساز، ترانه‌سرا و خواننده با انقلاب مردم ایران هماهنگ و همخوان بودند. به جاست كه مسئولان و تهیه‌كنندگان برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی این سرودهای ماندگار را نه فقط در ایام دهه فجر، بلكه در تمامی ایام سال با برنامه‌ریزی صحیح به گوش مردم برسانند. چرا كه مردم تمایل به یادآوری آن لحظه‌های شور و حماسه دارند، مردمی كه در واقع از همه چیز خود برای چنین پیروزی بزرگی جانفشانی كردند.

چه بهتر كه تمامی این سرودها در انتشارات سروش سازمان صداو سیما تولید و تكثیر شود تا علاقه‌مندان در سراسر كشور در مواقع مختلف بتوانند از شنیدن آنها بهره كافی و وافی ببرند تا مگر از این حالت دور از دسترس انحصاری خارج شود.

متأسفانه مدتی است شاهد تغییر اركستراسیون و آرانژمانهای جدید برخی سرودها هم هستیم، كه البته مطلوب طبع اهل هنر و آشنایان هنر انقلاب نیست. اهل موسیقی با تنظیم و رنگ‌آمیزیهای جدید مخالف نیستند ولی با تجربه‌گراییهای فانتزی و دستكاری در خاطرات تاریخی مردم مخالف هستند. هرگونه تغییر و نوآوری در تنظیم و اجرای سرودهای قدیم به شكل جدید بایست با دقت نظر و تعهد به روح موسیقی انقلاب انجام بگیرد. همچنین از یادمان نرود كه هویت یك سرود، تنها بسته به تنظیم و اجرای آن نیست بلكه صدای خواننده مناسب هم شرط است. ما در این چند ساله، چند صدای خوب را از دست داده‌ایم كه جایگزین كردن دیگران به جای آنها مشكل است. نظیر زنده‌یادان منوچهر طاهرزاده، حسین سرشار، سیامك علیقلی(خواننده سرود زیبای «آب زنید راه را» ... ) و باید به دنبال تربیت صداهای قوی و تازه‌نفس برای سرودهای‌ آینده بود.

سرودهای دوره جنگ كه حكایتی دیگر دارد. اصلاً تاریخ هشت ساله دفاع مقدس را نیز می‌توان از منظر موسیقی نوشت. این است كه سرودها برای ما، در حكم اسناد تاریخی می‌شوند، ب‍ُعد و معنا پیدا می‌كنند و هر ورقش دفتری می‌شود معرفت كردگار در گردش روزگار، كه نشان دهد چگونه زمانه برگشت و خواست ملت، سرنوشتش را رقم زد و این سرنوشت كه تا انتهای زمانه و ظهور حضرت صاحب الزمان (عج) ادامه دارد؛ ما را در زمرهٔ منتظران «الیس الصبح بقریب» خواهد شناساند.

مسئولان ادارات هنری نیز باید سوای مناسبتها و مراسم تشریفاتی، جوانان بااستعداد در آهنگسازی را به ساخت سرودها تشویق كنند. سرود تنها برای مناسبتهای دولتی و یا ملی نیست، (گرچه در نظام اسلامی،‌ ملیت و دولت یك مفهوم هستند و روبه‌روی هم نیستند) بلكه درباره بسیاری موضوعات زندگی نیز می‌توان سرود ساخت. در فرهنگ و ادب قدیم ما، سرود به معنای شادی و سرور و طرب‌انگیزی فاخر بوده است.

این معنی را در اشعار بزرگان ادب فارسی هم می‌توان دید. سرودها باید جزء زندگی باشند نه در حاشیه زندگی. هم اكنون جای سرودهای خاص كودكان در موسیقی ما خالی است. همچنین سرودهایی برای محیطهای ورزشی، محیطهای صنعتی و محیطهای كشاورزی و نهضتها و انجمنهای متعدد (مثل محیط زیست و جنبش سبز) كه فعالیت دارند. ما انتظار روزی را داریم كه سرود نیز مثل یك آرم گرافیكی به كار برود. یعنی همان طور كه هر نهاد و انجمنی برای خود یك آرم تصویری دارد، یك آرم صوتی ـ كلامی هم داشته باشد و ساخت آنها، كار موسیقیدانان جوان و بااستعداد است.

رضا مهدوی