هدیه ٔ جنین به مادر

هر فردی می داند که کودکان مغز خود را از والدین خود به ارث می برند اما به تازگی مشخص شده است که عکس آن نیز درست است سلول های بنیادی از جنین در حال رشد می توانند طی باداری در مغر مادر جای گیرند

هر فردی می‌داند که کودکان مغز خود را از والدین خود به ارث می‌برند. اما به تازگی مشخص شده است که عکس آن نیز درست است. سلول‌های بنیادی از جنین در حال رشد می‌توانند طی باداری در مغر مادر جای گیرند. این یافته با مطالعه‌ٔ روی موش به دست آمده است و اگر در مورد انسان هم چنین نتیجه‌ای به دست آید، کاربردهای پزشکی آن می‌تواند بسیار مفید باشد.

از نتیجه‌های اولیه چنین بر می‌آید که سلول‌های جنینی برای ترمیم آسیب مغز مادر فراخوانده می‌شوند. اگر این فرضیه ثابت شود، راه سالم‌تر و نوی برای درمان آسیب‌های مغزی حاصل از سکته ی مغزی و بیماری آلزایمر، پیش روی ما گشوده خواهد شد.

راه درازی در پیش است، اما دلیل‌های خوبی وجود دارد که سلول‌های بنیادی جنینی می‌توانند روزی به عنوان ابزار درمانی مغز آسیب دیده به کا روند. پیش از این مشخص شده بود که طی باداری تعداد اندکی از سلول‌های پایه‌ای جنینی از خلال جفت می‌گذرند و به جریان خون مادر راه می‌یابند؛ پدیده‌ای که در اصطلاح علمی به آن میکروشیمریسم می‌گویند. این سلول‌ها برای دهه‌ها می‌توانند در بافت‌هایی ماند پوست، کبد و طحال زنده بمانند و در آن‌جا آسیب‌ها را ترمیم کنند.

نقش جنین در "ترمیم مادر" از نظر تکاملی نیز معنا پیدا می‌کند؛ زیرا اگر مادر طی بارداری و پس از آن سالم باشد، جنین بخت بیش‌تری برای زنده ماندن دارد. اما تا کنون این اثر در سلول‌های مغزی مشاهده نشده است. این نخستین مطالعه‌ای است که نشان می‌دهد سلول‌های جنینی از سد خونی- مغزی می‌گذرند.

گروهی از پژوهشگران سنگاپوری به رهبری گوین دیوی( Gavin Dawe ) و زایو زی‌چنگ( Xiao Zhi-Cheng )نشان داده‌اند وقتی این سلول‌های بنیادی به مغز موش وارد می‌شوند، به گونه‌های سولی مختلفی تمایز می‌یابند. این گونه‌‌ها، شامل سلول‌هایی که به نرون‌ها(سلول‌های عصبی که جریان الکتریکی را جابه‌جا می‌کنند) شباهت دارند؛ آستروسیت‌ها، که نرون‌ها را پشتیبانی می‌کنند و الیگودندروسیت‌ها، که، هستند. البته، پژوهشگران باور دارند که این سلول‌ها می‌توانند همه نوع سلول مغزی را به وجود آورند.

با وجود این، هنوز پژوهشگران ثابت نکرده‌اند که آیا این سلول‌ها کارا نیز هستند. برای مثال، لازم است بدانیم آیا سلول‌های جنینی ویژگی‌های سلول‌های نرونی را بروز می‌دهند و در واقع می‌توانند پتانسیل عمل به وجود آورند و با سلول‌های ذاتی مغز مادر ارتباط(سیناپس) برقرار کنند.

پژوهشگران برای این که بتوانند سلول‌های جنینی را در نمونه‌های به دست آمده از مغز مادر ردیابی کنند، موش ماده‌ی عادی را با موش نری آمیزش دادند که سلول‌های آن با مهندسی ژنتیک دارای پروتیین فلورسانس شده بودند؛ این پروتیین، که به طور طبیعی در ژل‌ماهی وجود دارد، باعث می‌شود که سلول به رنگ سبز روشن بدرخشد.

این آزمایش نشان داد که سلول‌های جنینی به طور یکسان پراکنده نمی‌شوند. وقتی پژوهشگران آسیب‌های ضربه‌مانندی به مغز برخی موش‌های مادر وارد کردند، سلول‌های جنینی شش برابر بیش‌تر در ناحیه‌ی آسیب دیده متمرکز شدند. از این رو، به نظر می‌رسد در ترمیم آسیب نقش داشته باشند. هنوز مشخص نیست که این سلول‌ها چگونه جایگاه آسیب را تشخیص می‌دهند، اما به نظر می‌رسد در نتیجه‌ی عامل‌های پیام‌رسان کمک‌خواه( شبیه پیام‌رسان‌های SOS ) که از بافت آسیب دیده آزاد می‌شوند، به آن‌جا روی می‌آورند.

پژوهشگران سنگاپوری تلاش می‌کنند مولکول‌های سطحی را سلول‌های جنینی با اتصال به آن‌ها به بافت مغز پیوند می‌خورند، شناسایی کنند و امیدوارند که بخش‌های مکمل آن‌ها را از خون بند ناف یا مغز استخوان جداسازی کنند. این کار برای کاربردهای بالینی حیاتی خواهد بود، زیرا ممکن است تعداد زیادی سلول برای هر گونه اثرگذاری درمانی لازم باشد.

یکی از برتری‌های استفاده از سلول‌های جنینی به عنوان یک شیوه‌ درمانی این است که آن‌ها را به سادگی می‌توان به جریان خون تزریق کرد و اجازه داد راه خود را به سوی مغز پیدا کنند. این شیوه، برای درمان آسیب‌های منتشر، مانند بیماری آلزایمر، می‌تواند مفید باشد.

در حال حاضر، تنها شیوه‌ی فرستادن سلول به مغز برای ترمیم بخش‌های آسیب دیده، تزریق مستقیم سلول از خلال جمجمه به ناحیه‌ی مورد نیاز است. برای مثال، بیماری پارکینسون با تزریق سلول‌های تولید کننده‌ی پیام رسان عصبی دوپامین به ناحیه‌ای از مغز که از تولید این ماده بازمانده ، درمان شده است. با وجود این، برخی پژوهشگران نشان داده‌اند که سلول‌های جنینی تزریق شده می‌توانند در خلال مغز به ناحیه‌ی آسیب دیده مهاجرت کنند.

یکی از برتری‌های استفاده از سلول‌های جنینی به عنوان یک شیوه‌ درمانی این است که آن‌ها را به سادگی می‌توان به جریان خون تزریق کرد و اجازه داد راه خود را به سوی مغز پیدا کنند. این شیوه، برای درمان آسیب‌های منتشر، مانند بیماری آلزایمر، می‌تواند مفید باشد.

با وجود این دستاوردها، پژوهشگران هشدار می‌دهند که مکن است ۵ تا ۱۰ سال طول بکشد تا این روش درمانی به اندازه‌ی کافی کارآمد شود. زیرا پیش از این که آن روی بیماران ازمایش کنند، باید از بی‌خطر بودن آن به طور کامل اطمینان حاصل شود؛ در برخی موردها دیده شده است که سلول‌های جنینی باعث بروز پاسخ‌های ایمنی نامناسب می‌شوند.

یک گام اساسی این است که نشان بدهیم این اثر که در موش‌ها دیده شده است، در انسان نیز رخ می‌دهد. پژوهشگران می‌گویند که با جست و جو برای سلول‌های دارای کروموزم Y در بافت مغز مادران مرده‌ای که پسر باردار بوده‌اند، می‌توان این شک را برطرف کرد. البته، بیش‌تر مطالعه‌هایی که در زمینه‌ی میکروشیمریسم در موش‌ها انجام شده، بعدها در مورد انسان نیز به همان نتیجه رسیده است. با وجود این، جاکوب تولار، متخصص میکروشیمریسم در دانشگاه مینوسوتا، هشدار می‌دهد که زمینه چینی برای کاربردهای بالینی باید با احتیاط و دوراندیشی انجام شود، زیرا هنوز به درستی نمی‌دانیم سلول‌هایی که به مغر رسیده‌اند چقدر زنده می‌ماند و تا چه اندازه در شبکه‌هایی کاری تخصصی مغز به‌خوبی وارد می‌شوند و به درستی کار می‌کنند.

مترجم: آقای حسن سالاری