موسیقی ایران پونصد تومن فقط پونصد

«اشتیاق» علیرضا قربانی ۵۰۰, «نسیم وصل» همایون شجریان ۵۰۰, «۵۰ سال موسیقی ایران», ۴ سی دی دو تومن مارمولك, كما, تب سرد, دوئل ۵۰۰, همه رقم سی دی ۵۰۰ خوشحالی یا ناراحت خدا وكیلی خوشحالی مگر نه تمام آثار استاد شجریان روی یك سی دی ۵۰۰ تومان, خوشحالی هم دارد آفرین به همت و توان آدم باهوشی كه توانسته قفل این همه سی دی را بشكند همه را پشت سر هم رایت كند, آن وقت همه این كارها چقدر فقط ۵۰۰
ناراحتی یا خوشحال خدا وكیلی ناراحتی, مگر نه فكرش را بكن این همه سال زحمت استاد, ۵۰۰ تومان تازه همین پانصد تومان هم به جیب دست فروش می رود, نه تولید كننده, نه هنرمند ناراحتی هم دارد

سال ۱۳۵۱ برای اولین‌بار قانون كپی‌رایت در ایران بررسی شد و قرار بود كه در مجلس به تصویب برسد، اما اوضاع جوی آن زمان، ظاهراً باعث شد تا كسی دیگر به آن توجهی نكند، چون آن‌قدر مسائل مهم‌تر از كپی‌رایت احتمالاً مطرح بوده كه وقت بررسی این قانون نمی‌مانده... اما امروز... امروز هم با وجود معضلات صد هزار بار بزرگ‌تر به نسبت آن دوران، مثل ترافیك، قتل و... مسئولین و مردم باز هم بی‌خیال موضوع كپی‌رایت شده‌اند. نكته اینجاست كه اگر موسیقی ایران را در آن‌طرف آبها نمی‌شناختند، باز تحمل درد كپی كردن غیر قانونی در داخل كشور راحت‌تر بود، اما مشكل اینجاست كه خارجیها هم كه از اوضاع ایران در زمینه نبود كپی‌رایت باخبرند، از این موضوع نهایت استفاده را می‌كنند و آثار فاخر موسیقی ایران را به راحتی خرید و فروش كرده، به روی خودشان نمی‌آورند. از سویی وقتی در داخل این اتفاق غیر اخلاقی به صورت شبانه‌روزی رخ می‌دهد، چه توقع اخلاقی می‌توان از خارجیها داشت؟ درحالی‌كه قریب به اتفاق هنرمندان موسیقی ایران، موافق وجود كپی‌رایت هستند، هنوز كسی به فكر وضع این قانون نیفتاده، دلیل این اكثریت هم، متضرر شدن ناشران موسیقی در سالهای اول پیاده شدن این قانون در كشور است.

به نظر می‌آید كه تا این حد از خودگذشتگی هنرمندان به نفع ناشران، اتفاقی مبارك است، اما آیا خارج از ایران هم این‌قدر خوشبینانه به حقوق ما نگریسته می‌شود؟

خانه موسیقی

خانه موسیقی كه چندماهی از برگزاری جشن سالگردش می‌گذرد، قرار است روی این قانون تأمل بیشتری كرده و با هم‌فكری مسئولین و موسیقیدانان، بتواند این قانون را در ایران پیاده كند.

«كامبیز روشن‌روان» آهنگساز و رئیس هیئت‌مدیره خانه موسیقی در این زمینه می‌گوید: مسئله رعایت حق‌التألیف و نشر آثار موسیقی از اهمیت زیادی برخوردار است و ما در این دوره، به آن اهمیت زیادی خواهیم داد تا بتوانیم هرچه سریع‌تر، این قانون را در كشور پیاده كنیم.

پی‌‌گیری موضوع كپی‌رایت نیاز به برنامه‌ریزی دارد، ما باید روی این قانون سرمایه‌گذاری كنیم، قانون پیشین را كه در مورد كپی‌رایت به تصویب رسیده بود، بررسی كرده و آن را احتمالاً از نو بازنویسی كنیم. باید از سویی شرایط جامعه را هم بسنجیم و قانونی را تصویب كنیم كه بتواند پاسخگوی نیازهای موسیقی كشور باشد.

دكتر «محمد سریر» آهنگساز نیز كه در حال حاضر در این دوره از انتخاب هیئت‌مدیره خانه موسیقی به‌عنوان سخنگو انتخاب شده است، می‌گوید:

در كشور ما قانون كپی‌رایت اجرا نمی‌شود، چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود، و متأسفانه چه كسی می‌تواند این قانون را به تلویزیون تحمیل كند؟

باید چند مورد خلاف را پی‌‌گیری كرد، در‌ِ چند فروشگاهی را كه تكثیر غیر مجاز دارند، پلمب كرد، چند فرد را كه خلاف می‌كنند، دستیگر كرد. اما آیا شما تا به حال در روزنامه‌ای خوانده‌اید كه كسی را به جرم تكثیر غیر مجاز آلبوم گرفته باشند؟ چند آلبومی را كه با هزار زحمت چند نفر آهنگساز و خواننده روی آن كار كرده‌‌اند، در قالب یك سی‌دی، به قیمت ۵۰۰ تومان كنار خیابان می‌فروشند و هیچ كسی هم به كار آنها كاری ندارد. با این اوصاف طبیعی است كه هیچ‌كس به این قانون بها ندهد. باید در ابتدا قانون اجرایی آن تعریف شود تا مردم هم مجبور به رعایت آن شوند.

او ادامه می‌‌دهد: ما با دو مقوله متفاوت قانون و اجرا مواجه هستیم. در صورتی كه قانونی وجود داشته باشد، اما اجرا نشود، به هیچ دردی نمی‌خورد. قانونی كه اجرا نمی شود لزوم و مرجعی ندارد و نمی‌تواند فراگیر باشد. از این قانون هم باید دولت حمایت كند. در كشور ما هم این قانون اجرا نمی‌شود چون تلویزیون مسبب اصلی این جریان است، اول از همه این موضوع باید در این رسانه حل شود.

او در پایان می‌گوید: در كشوری كه مسئولین اجرایی كارهای خیلی مهم‌تری دارند، پیدا كردن نت و دزدیدن آلبوم چه اهمیتی می‌تواند داشته باشد؟ باید برای جامعه یك موضوع جا بیفتد و هنوز هم موضوع كپی‌رایت در مملكت ما جا نیفتاده است. فعلاً زمزمه‌هایی در مورد روی كار آمدن مجدد این قانون می‌شود، اما اینكه چقدر به اجرا نزدیك می‌شود، باید بگویم كه تنها باید امیدوار بود. اما واقعیت این است كه فكر نمی‌كنم به این سادگیها درست شود چون شرایط در جامعه ما مهیا نیست. مسئولین هم در حال حاضر با اولویتهایشان جلو می‌روند، می‌خواهند در ابتدا مشكل قتلها، ترافیك، آلودگی و.. را حل كنند و حالا اگر وقتی هم باقی ماند، به موسیقی و كپی‌رایت بپردازند. شاید باید امیدوار بود...!

هنرمندان موسیقی

«سامان احتشامی» نوازنده و آهنگساز كه به قول خودش تمام آلبومهایش را در قالب یك سی‌دی از كنار خیابان خریده است، وضعیت كپی‌رایت موسیقی را در ایران افتضاح می‌داند و می‌گوید: وضعیت كپی‌رایت در هنر ایران، افتضاح است، چند روز پیش یك شركت ناشناس، تمام آلبومهایم را در قالب یك سی‌دی كنار خیابان به مبلغ پانصد تومان می‌فروخت.

متأسفانه مشكل كپی‌رایت موسیقی در ایران به تكثیر غیر قانونی آثار ختم نمی‌شود، بلكه ما بعضاً با مؤسسات قانونی هم در زمینه تولید و انتشار آثار موسیقایی به مشكل برمی‌خوریم. كمتر هنرمندی در ایران، صاحب مؤسسه نشر است تا بتواند خود بر انتشار و تكثیر آثارش نظارت كند و اغلب هنرمندان و به‌خصوص موسیقیدانان، بلافاصله پس از خلق آثار برای فروش هر چه سریع‌تر آن اقدام می‌كنند. برای این كار هم مجبورند با قیمتی كه ناشر می‌خواهد، اثرشان را سریعاً به قیمتی ناچیز بفروشند، چون می‌دانند كه در غیر این صورت برای سالها آثارشان خاك می‌خورد.«احتشامی» ادامه می‌دهد: مشكل اینجاست كه هنرمند ما نمی‌داند برای چه تیراژی پول می‌گیرد؟ یعنی زمانی كه شما قرارداد می‌بندید كسی آمار تیراژ آن را در اختیار شما نمی‌گذارد، اگر هم فرضاً این سؤال مطرح شود و جوابی هم داده شود، هیچ سندیتی ندارد. اگر اثر یا آلبوم شما بیست‌بار هم تجدید چاپ شود، به شما سودی تعلق نمی‌گیرد. در این زمینه باید بخش نظارتی اعمال ‌نظر كند، تا حقوق هنرمندان، به‌خصوص موسیقیدانان از بین نرود. به اندازه كافی، تكثیرهای غیر قانونی دل هنرمندان را به درد آورده است، بهتر است كه حداقل از نظر قانونی مرجعی برای این صحبتها وجود داشته باشد.

فؤاد حجازی، نوازنده و آهنگساز كه او را در این سالها بیشتر با آهنگسازی آثار علیرضا عصار می‌شناسیم، از آن دست آهنگسازانی است كه آثارش به‌شدت مورد توجه ناشران غیر قانونی آثار است. او كه دلیل اصلی رعایت نكردن كپی‌رایت را نداشتن یك جایگاه مشخص برای موسیقی می‌داند، می‌گوید:

متأسفانه كپی‌رایت موسیقی در فرهنگ مردم ما جایی ندارد، مردم تنها به محتوای داخل آلبومها نگاه می‌كنند و توجهی به اینكه این آلبوم از كجا و به چه شكلی به دستشان رسیده است، ندارند.

موسیقی هنوز ریشه فرهنگی ندارد و از آن بهره‌برداری فرهنگی نشده است. باید همه دست به دست هم بدهند تا موسیقی را به مقوله‌‌ای فرهنگی تبدیل كنند. متأسفانه در این بین هم بازار و هم مصرف‌كننده ضربه رعایت نكردن كپی‌رایت را می‌خورند.وی ادامه می‌دهد: متأسفانه بزرگ‌ترین مشكل و مسبب این مسئله در ایران، ناتوانی بازار در پخش آلبومها است. هیچ‌وقت تصمیم نگرفته‌اند كه هیئتی را تشكیل دهند، سیاستی را مشخص كنند و بودجه‌ای را برای جلوگیری از تكثیر بی‌رویه آلبومهای موسیقی اختصاص دهند. درست است كه دولت هم متأسفانه از این موضوع حمایتهای لازم را نمی‌كند، اما باز اگر خود تولید‌كنندگان، توزیع‌كنندگان و ناشرین بخواهند، می‌شود كارهایی كرد.

حجازی در ادامه این گفت‌وگو در مورد اهمیت موسیقی در ایران می‌گوید: متأسفانه خود موسیقی جایگاه ثابت و محكمی را در ایران ندارد، نمی‌توان انتظار داشت كه كسی دلش برای تكثیرهای غیر قانونی بسوزد. آن‌قدر مسائل مهم‌تر از موسیقی برای مردم ما مطرح است كه دیگر به كپی‌رایت نمی‌رسد. رعایت نكردن حق‌ تألیف و نشر به عقب‌ماندگی ایران برمی‌گردد. سالهاست كه در كشورهایی مانند تركیه نیز این اتفاق می‌افتد. تكثیرهای غیر قانونی مخصوص ایران نیست. در عین حال ممكن است كه این مشكل با ارتقا بودجه موسیقی كمرنگ‌تر شود.

اما در این میان، نظرات كیوان ساكت، آهنگساز و نوازنده تار و سه‌تار كاملاً از زاویه دیگری است، او می‌گوید:

اگر كپی‌رایت در ایران رعایت می‌شد، هنرمندان نیازی به تولید سریع، بی‌دقت و پیاپی آثار موسیقی نداشتند.

با وجود كپی‌رایت نه تنها حقوق مادی و معنوی هنرمندان موسیقی تضمین می‌شود، بلكه سطح موسیقی رشد خواهد كرد. همچنین نیازی نیست كه هنرمندان برای كسب درآمد، دائماً در طول سال به تولید آلبوم بپردازند و آن را به جامعه ارائه كنند، در صورتی كه یك هنرمند می‌تواند از یك آلبومش درآمد كافی را در طول ماهها و سالها داشته باشد و با هر بار تجدید چاپ آن، مبلغی را دریافت كند، می‌تواند با خیالی آسوده به خلق آثار هنری بپردازد و نوآوریهایی را كه می‌خواهد، به وجود بیاورد.

وی در مورد دلیل نپرداختن به مسئله كپی‌رایت موسیقی در ایران می‌گوید: اولین ارگانی كه به‌شدت با رعایت كپی‌رایت متضرر خواهد شد، صدا و سیما خواهد بود. سالهاست كه این رسانه بدون در نظر گرفتن حقوق مؤلفین، مصنفین، نوازندگان و خوانندگان به پخش آثار آنها می‌پردازد. اگر كپی‌رایت در این ارگان عظیم رعایت شود، نه تنها تأثیر بالایی در روحیه هنرمندان موسیقی بر جای خواهد گذاشت، بلكه می‌تواند به عنوان یك الگو در ایران مطرح شود. صدا و سیما می‌تواند با رعایت كپی‌رایت از تكثیر غیر قانونی و غیر موجه آلبومها در بین مردم جلوگیری كند. این كار قطعاً تأثیر بسزایی در فرهنگ و خلق و خوی مردم در مواجهه با آثار موسیقایی می‌گذارد.

سرپرست اركستر وزیری در پایان در مورد اینكه آیا در حال حاضر مردم ایران، قدرت پذیرش كپی‌رایت را دارند، خاطرنشان می‌كند: البته كه می‌توانند كپی‌رایت را رعایت كنند. مردم ما منطقی هستند و هرگز نمی‌خواهند كه هنرمندانشان متضرر شوند.«علیرضا قربانی»، خواننده ثابت اركستر موسیقی ملی ایران، یكی از بزرگ‌ترین دلایل رعایت نشدن كپی‌رایت را صدا و سیما می‌داند، قربانی می‌گوید:

متأسفانه صدا و سیما، با توجیه اینكه مردم می‌خواهند كه ما كارهای شما را پخش كنیم، بدون كسب اجازه از صاحبان آثار هنری، دائماً به پخش آثار آنها می‌پردازند.

معتقدم اگر از هر موسیقیدانی در مورد وجود كپی‌رایت در ایران سؤال شود، موافقتش را اعلام می‌كند. اما موضوع اینجاست كه آیا واقعاً این اتفاق می‌افتد؟

---