کنترل دردهای غیرقابل تحمل با بیهوشی

گفتگو با دکتر اسداله سعادت نیاکی متخصص بیهوشی

امروزه محدوده فعالیت متخصصان بیهوشی فراتر از اقدامات بیهوشی در اتاق عمل برای انجام اعمال جراحی است؛ یعنی دامنه فعالیت خارج از محدوده عمل جراحی در این متخصصان، گستردگی زیادی پیدا کرده. یکی از این حوزه‌های کاری، اقدامات تشخیصی و درمانی برای بیمارانی است که به دردهای مزمن مبتلا هستند. اینکه متخصص بیهوشی چگونه می‌تواند در این خصوص به بیماران کمک کند، نکته جالبی است. شاید با خودتان بگویید چگونه و با چه روشی این کنترل درد صورت می‌گیرد؟ در گفتگویی با دکتر اسداله سعادت نیاکی، دانشیار و متخصص بیهوشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در همین رابطه اطلاعاتی کسب کرده‌ایم....

: آقای دکتر! متخصص بیهوشی چه‌طور می‌تواند در کنترل درد به ما کمک کند؟

وقتی کسی دچار درد باشد برای ریشه‌یابی آن و درمانش به متخصص مربوطه که در حوزه آن منطقه دردناک فعالیت دارد، مراجعه می‌کند و بعد از اقدامات درمانی، درد حاد او بهبود می‌یابد. اما بعضی از این دردها، باوجود همه تلاش‌ها و به کارگیری روش‌های درمانی و دارویی به صورت مزمن درمی‌آیند و مریض در زندگی خود همواره از آنها رنج می‌کشد. این بیماران باید برای تسکین دردهای مزمن خود که پاسخ مناسبی به درمان‌های معمول نداده است، به کلینیک‌های درد مراجعه کنند. البته کلینیک‌های درد می‌تواند تک تخصصی و یا چند تخصصی باشد. در این کلینیک‌ها با توجه به پیچیدگی درد بیمار و اینکه مقوله درمان او جنبه‌های متعددی دارد، پس از مشاوره و بررسی، اقدامات مختلفی صورت می‌گیرد. اکثریت بیماران مراجعه کننده یا ارجاع شونده با یکی از روش‌های غیر تهاجمی مانند درمان‌های مدیکال یا طب آلترناتیو درمان می‌شوند. تعدادی هم نیازمند روش‌های مداخله‌ای دیگری هستند که در حیطه تخصصی متخصصان بیهوشی دوره‌دیده است؛ یعنی متخصصان بیهوشی که دوره مخصوصی برای کنترل دردهای حاد و مزمن دیده باشند. می‌توانند با روش‌ها و تکنیک‌های مختلف به بیمار کمک کنند تا دردهای غیرقابل تحمل‌اش تخفیف یابد.: یعنی امکان دارد درد بیمار به صفر نرسد؟

اجازه بدهید نکته مهمی را همین‌جا ذکر کنم که در اصل درمان دردهای مزمن باید در نظر گرفته شود. در اینجا برخلاف دردهای حاد، هدف درمانگر، صفر کردن میزان درد نیست؛ بلکه کاهش آن حالت از درد است، یعنی آن را از حالت غیرقابل تحمل به حالت قابل تحمل می‌‌رسانیم. گذشته از این، ما وقتی با بیمار مبتلا به درد مزمن مواجه می‌شویم، محور درمانش را فقط بر اساس نگاه مداخله‌ای تهاجمی در نظر نمی‌گیریم بلکه در بسیاری موارد، شاید در حدود ۷۰ درصد موارد، با اصلاح نگرش بیمار و روش زندگی و اقدامات حمایتی جسمی، روانی و خانوادگی و یا اصلاح مراودات جنسی او می‌توانیم دردش را کنترل کنیم. فقط در ۳۰ درصد بیماران ارجاع شده ممکن است به اقدامات خاصی که برایتان خواهم گفت نیاز باشد. گذشته از این نگاه ویژه که حتما در پزشکان متخصص کلینیک درد وجود دارد، همه آنها فارغ از رشته تخصصی که دارند (امکان دارد متخصص اعصاب و روان باشند، طب فیزیکی یا توان‌بخشی و یا حتی جراح، متخصص ارتوپدی، روان‌پزشک و غیره) با موضوع درد به طور کلی آشنا هستند. فیزیولوژی درد را می‌دانند، آناتومی آن منطقه را می‌‌شناسند و برای همین با مشورت یکدیگر بهترین روش درمانی را انتخاب می‌کنند.: اقدامات کمک‌کننده‌ای که توسط متخصص بیهوشی انجام می‌شود، چیست؟

رو‌ش‌ها مختلف‌اند و مثلا یکی از آنها بلوک کردن عصب است. مسیر عصبی که درد را تولید می‌کند توسط متخصص بیهوشی بلوک می‌شود تا بیمار بهبود یابد. از بین بردن التهابات دور عصب یا همان غلاف عصبی هم کاربرد دارد. استفاده از برخی مواد دارویی که حالت عصب‌کشی دارند و می‌توانند به مدت شش ماه تا یک سال آن را از بین ببرند و درد را بزدایند نیز مورد بحث است. به این موادی که می‌تواند عصب را بکشند در اصطلاح نورولپتیک ایجنت می‌گوییم که مانند الکل و فنِلُ هستند. روش‌های دیگری هم وجود دارد مانند استفاده از امواج رادیوفرکوئنسی برای از بین بردن عصب آن ناحیه که درد را موجب می‌شود. گاهی با استفاده از سرما می‌توانیم این کار را انجام دهیم که به این روش خاص کرایوتراپی می‌گوییم. با این اقدامات در واقع برای مدت موقت عصب را می‌کشیم تا اثر بی‌دردی حاصل شود. یکی دیگر از روش‌هایی که متخصصان بیهوشی می‌توانند با آن درد بیماران را بکاهند،‌ استفاده از ابزارهاست. ابزار تحریک‌کننده عصب، ابزاری است که در ستون فقرات و نزدیک نخاع می‌کارند و از طریق تحریکات خاص می‌توانند درد را کنترل کنند. راه دیگر، کاشت ایمپلنت است که از طریق پمپ‌های دایمی یک‌سری داروها و به صورت کاملا برنامه‌ریزی شده در محل می‌ریزند و درد را کنترل می‌کنند. این روش‌ها در مورد بیماران صعب‌العلاج که گرفتار دردهای مزمن هستند کمک‌کننده است. همه این کارها برای کسانی که به کلینیک‌های چند تخصصی مراجعه می‌کنند در صورتی کارساز خواهد بود که انتخاب روش، حاصل مشاوره جمعی از پزشکان متخصص باشد و هر کدام از آنها از زوایای مختلف و نگاه خاص تخصصی خود مشکل بیمار را ببینند، سپس نتیجه واحدی گرفته شود و درمان آغاز شود.: از آنجا که بسیاری از ما در هر رشته‌ای که بوده‌ایم تمرین کارهای گروهی را نداشته‌ایم و معمولا تک‌روی کرده‌ایم؛ این فقدان همکاری بین رشته‌های مختلف پیش نمی‌آید؟

به نکته خوبی اشاره کردید. متاسفانه برخی از ما متخصصان حتی در سطح اساتید دانشگاهی یا فوق‌تخصص به غلط تصور می‌کنیم که مسایل درمانی بیماران پیچیده فقط با فکر و تجربه خودمان قابل حل است. تجربه نشان داده گاهی به‌رغم اینکه در سطح بسیار بالای علمی هستیم، در قبال برخی بیماران پیچیده ناتوان خواهیم بود و استفاده نکردن از تجربیات همکاران به این منجر می‌شود که خدای ناکرده بیمار را به عنوان موش آزمایشگاهی در معرض آزمون و خطا قرار دهیم و صدمات زیادی را متوجه او کنیم. برای اجتناب از اشتباهات احتمالی و به کار بردن حداکثر توان بالقوه و بالفعل بهتر است برخی کارهای درمانی به صورت چند تخصصی و گروهی تصمیم‌گیری و درمان شود. شاید بدانید که در ایالات متحده بسیاری از همکاران رشته‌های تخصصی کلینیک‌های ۲ یا چند نفره دارند که بیماران را به صورت جمعی معاینه کرده و تصمیم‌گیری می‌کنند. این روش دامنه اشتباهات را به حداقل رسانده و در صورت بروز مشکل و مواجهه با شرایط قانونی، قصور و تقصیر بین چند نفر تقسیم می‌شود. از طرفی این شیوه برای بیمار که خود را مواجه با چند متخصص در آن واحد می‌بیند، مطمئن‌تر و قابل اعتمادتر است.

الهه رضاییان