بهترین برخورد با سکته مغزی

پیشگیری بهتر از درمان است

سکته مغزی یکی از علت‌های عمده ناتوانی طولانی‌مدت جسمی است که بار اقتصادی - اجتماعی و عاطفی آن به حدی سنگین است که نمی‌توان به سادگی از کنارش گذشت...

با توجه به شیوه زندگی ناسالم امروز و زندگی پر از استرس دنیای ماشینی در آینده میزان مبتلایان به این عارضه کم نخواهد بود و لازم است قبل از اینکه خود یا بستگانمان به آن مبتلا شویم، چاره‌ای بیندیشیم.

سکته‌های مغزی ۴ نوع و هرکدام نشانه‌های خاص خود را دارند. در هر ۴ نوع آنچه آسیب می‌بیند، عروق مغزی است. این ۴ گروه عبارتند از:

گروه اول: نوعی سکته مغزی در اثر کاهش خونرسانی به مغز رخ می‌دهد. کاهش خونرسانی باعث ایجاد لخته و انسداد عروق می‌شود. با این اتفاق، خونرسانی به بافت قطع می‌شود و نسوج مغزی که از شریان مربوطه خون‌گیری می‌کنند، دچار استحاله و نهایتا مرگ بافتی می‌شوند. برخلاف سایر سکته‌های مغزی که با سردرد همراهند، این بیماران سردرد چندانی ندارند و نشانه آن معمولا احساس گزگز، مورمورشدن و لمس شدن یک طرف بدن (به تدریج و در عرض چند دقیقه تا چند ساعت) است. با توجه به شدت عارضه و میزان آسیب به نسج مغز، علایم سکته متفاوت خواهدبود و می‌توان گفت سکته بی‌سروصدایی است و بیماران چون درد زیادی ندارند و فقط دچار نقص عصبی هستند، ممکن است با تاخیر به بیمارستان مراجعه کنند و شاید مراجعه را چند روز هم به تعویق بیندازند.

گروه دوم: در این نوع سکته عروق مغز خونر‌یزی خفیفی می‌کنند و شاخصه اصلی آن سردرد شدید ناگهانی است. گاهی سردرد آنقدر شدت ندارد که هشداری برای بیمار باشد تا به موقع به مراکز درمانی مراجعه ‌کند و همین مراجعه‌نکردن باعث خونریزی دوباره می‌شود. اینجاست که سکته ابعاد وسیع‌تری پیدا می‌کند و خطر صدمه‌های جبران‌ناپذیر به مغز و حتی مرگ بیمار بالا می‌رود. آمارها نشان می‌دهد

۵۰ درصد بیماران وقتی به پزشک مراجعه می‌کنند که خونریزی دوم رخ داده است. مهم‌ترین عامل خطرساز در این نوع سکته، بیماری‌های عروقی زمینه‌ای مغز است.

گروه سوم: سکته مغزی به صورت خونریزی زیر عنکبوتیه است (عنکبوتیه فضایی بین مغز و جمجمه است) و سکته ممکن است به دلیل مشکلات انعقادی، عوامل مادرزادی و فشارخون بالا رخ دهد. سردرد آنقدر شدید است که فرد بلافاصله به پزشک مراجعه می‌کند. این نوع سردرد اغلب با سفتی شدید گردن همراه است و در اورژانس بعد از سی‌تی‌اسکن و تایید سکته مغزی و افتراق آن از مننژیت (مننژیت نیز چنین علایمی دارد)، مراقبت‌های ویژه آغاز می‌شوند و پزشکان تلاش می‌کنند با روش‌های درون رگی یا جراحی باز، محل پارگی عروق را ترمیم کنند و ببندند.

گروه چهارم: عروق داخلی مغز پاره و خونریزی آغاز می‌شود. سکته عمدتا به علت فشارخون بالا، اختلال‌های انعقادی و اشکال‌های عروقی رخ می‌دهد. با شروع خونریزی در مغز، بیمار بلافاصله دچار کما می‌شود و سطح هوشیار‌ی‌اش کاهش می‌یابد. در این مواقع اطرافیان به کمک بیمار می‌شتابند و بهترین زمانی که فرصت داریم احتمال به خطر افتادن جان بیمار را کاهش دهیم ۱- ۵/۰ ساعت اول است. این نوع سکته مغزی مهلک‌ترین نوع سکته‌ها و احتمال مرگ نیز در افراد دچار آن بسیار بالاست.

● فرصت طلایی نجات بیماران

اقدام سریع و به موقع در افراد مبتلا به هر ۴ نوع سکته حیاتی است و باعث نجات جان بیمار می‌شود. البته گاهی عوارض ناشی از آسیب به نسوج مغزی با بیمار می‌ماند و باعث ناتوانی و اختلال در فعالیت اجتماعی او می‌شود. مراقبت‌های اورژانسی برای هر

۴ گروه ضرورت دارد اما فرصت طلایی بیشتر مختص گروه اول بیماران است، زیرا سکته نوع اول به شدت ۳ گروه دیگر نیست و می‌توان گفت بیماران مبتلا حدود ۸-۶ ساعت فرصت دارند (بعضی از منابع این زمان طلایی را ۴ ساعت می‌دانند) تا خود را به اولین مرکز درمانی برسانند و با اقدام‌های‌ به موقع گروه پزشکی (اصطلاحا به آن گروه سکته می‌گویند) از پیشرفت علایم نورولوژیک و نقص عصبی جلوگیری شود. درمان با تزریق داروهای حل‌کننده لخته به‌صورت داخل وریدی یا داخل شریانی است تا بتوان جریان خون را در همان منطقه دوباره برقرارکرد. بیمارانی که دچار عوامل خطر مثل دیابت، فشارخون بالا، چربی‌خون بالا، استرس زیاد و مصرف سیگار هستند، همیشه باید هوشیار باشند و در صورت مشاهده هرگونه اختلال حسی - حرکتی، بینایی و تکلمی به سرعت به پزشک مراجعه کنند. درمان به موقع باعث می‌شود اختلالی که در یک قسمت از بدن ایجاد شده بهبود یابد.

● درمان سریع عارضه دارد

هدف از درمان آن است که عروق مسدودشده با داروهای رقیق‌کننده خون باز شود اما این نوع درمان خطرهایی دارد زیرا ممکن‌است در همان منطقه خونریزی ایجاد و به عبارتی دیگر، سکته نوع اول به نوع چهارم تبدیل شود. با وجود این، همه متخصصان مغز و اعصاب معتقدند که در چنین شرایطی با کنترل فشارخون، بررسی عروق درگیر و وسعت منطقه کم‌خون، درمان دارویی با احتیاط شروع شود. به نظر می‌رسد جلوگیری از برگشت علایم نورولوژیک قابل‌قبول‌تر از احتمال خونریزی باشد. سکته مغزی بیشتر در افراد مسن اتفاق می‌افتد ولی گاهی بیماران جوانی را مشاهده می‌کنیم که دچار سکته‌ مغزی می‌شوند. این جوانان ذاتا شخصیت پراسترسی دارند. استرس ناگهانی و شدید می‌تواند باعث گرفتگی عروق شود و در یک لحظه خونرسانی را مختل کند و سکته اتفاق بیفتد اما داروهایی هستند که می‌توانند روی ساختار عروقی مغز تاثیر بگذارند و امروزه این داروها را به عنوان روانگردان، محرک یا آرام‌بخش می‌شناسیم که قشر جوان به راحتی به آنها دسترسی دارند. مصرف داروهایی از خانواده کوکایین، شیشه و کراک نیز باعث مرگ بافت مغزی می‌شود. مغز مصرف‌کنندگان موادمخدر، مثل میوه‌ای است که نقاط متعدد پوسیدگی دارد و متاسفانه بعد از ترک ماده مخدر به حالت اولیه بازنمی‌گردد.

● حرف آخر

▪ سکته مغزی قابل‌ پیشگیری است و می‌توانید با کنترل فشار و چربی‌خون، دیابت، کاهش استرس و قطع مصرف سیگار از خطر بروز آن مصون بمانید.

▪ حتی علایم گذر ا و غیرچشمگیر را جدی بگیرید. هرگونه احساس گزگز، مورمور شدن یا ضعف و بی‌حسی در یک طرف بدن و تغییر در شدت سردرد می‌تواند یک هشدار باشد.

▪ اختلال در کاهش میدان دید، احساس تاری در چشم، اختلال تکلمی به صورت گذرا و به طور منقطع، تغییر تون صدا یا از دست دادن حافظه از نشانه‌های قبل از سکته هستند.

▪ حمله‌های تشنجی، وقفه در عملکرد مغز، از خود بی‌خود شدن، زمین خوردن و تکرار حرکات حتی برای بار اول به بررسی نیاز دارد و باید ماهیت آن معلوم شود.

دکتر هوشنگ صابری

جراح مغز و اعصاب

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران