ایران, همسایگان ایران و بحران های خاورمیانه

این باورهای مذهبی با دیگر جریان های ملی گرا و ضد استعماری دیگری كه به نوبه خود در فضای سیاسی ایران غلبه دارند كاملا ناهماهنگ است

این باورهای مذهبی با دیگر جریان‌های ملی‌گرا و ضد استعماری دیگری كه به نوبه خود در فضای سیاسی ایران غلبه دارند كاملا ناهماهنگ است.

درواقع چنین به نظر می‌رسد باوجود باورهای دینی متعصبانه احمدی‌نژاد، او تلاش كرده تا خود را به‌عنوان مدافع منافع ملی ایران جلوه دهد و در این زمینه از بحران هسته‌ای به‌خوبی بهره‌برداری كرده است. این‌كه موضع وی در این رابطه تا چه حد در سطح افكارعمومی ایرانیان پذیرفته شده محل بحث است، اما بهره‌برداری از عواطف ملی‌گرایانه و این باور كه ایرانی‌ها از تاریخی گسترده (و غیرقابل تغییر) برخوردار هستند و بالاخره گرایش ایران به ایفای نقش سلطه‌گرانه در منطقه، بدون تردید با استقبال عمومی روبه‌رو شده است.این دیدگاه دو نتیجه در پی دارد؛ از یك‌سو باعث می‌شود آن دسته از افراد عضو دستگاه سیاست خارجی ایران كه دیدگاه استراتژیك قوی‌تری دارند وارد ارتباطات سازنده با بازیگران منطقه‌ای شوند و از این طریق عرصه را برای فعالیت‌های سیاسی آینده هموارتر سازند.از سوی دیگر، وجود این نگرش موجب نوعی اعتماد به نفس و غرور در مقابل غرب گردیده است. هر دوی این ویژگی را می‌توان به‌خوبی در سیاست‌های ایران در برابر عراق مشاهده كرد.

● پیچیدگی‌های رهبری ایران

با وجود برجستگی نقش احمدی‌نژاد، نظام سیاسی ایران كنترل كامل امور سیاسی را در اختیار رئیس‌جمهور قرار نمی‌دهد. رهبر انقلاب، آیت‌ا... خامنه‌ای كه پای در راه آیت‌ا... خمینی(ره) گذاشته، از جایگاهی بارز در اوج ساختار داخلی قدرت برخوردار است، ولی سازوكار واقعی اعمال این قدرت چندان روشن نیست.

رژیم ایران از بسیاری جهات عرصه رقابت دائم برای كسب نفوذ میان اشخاص، نهادها و گروه‌های مختلف است. اگرچه بیشتر مواضع اصلی سیاسی - نظیر مخالفت با مداخله بیگانه در امور داخلی یا سیاست خارجی ایران - میان این گروه‌‌های مختلف، مشترك و ثابت است. تنظیم و شكل‌گیری جزییات سیاست‌ها اغلب زمینه‌ای برای رقابت شدید را فراهم می‌سازد.با این حال، درخصوص دینامیك واقعی قدرت در ایران، بویژه در رابطه با مسأله هسته‌ای، دو نظریه اصلی وجود دارد: براساس نظریه اول، تصمیم‌گیری نهایی با آیت‌ا... خامنه‌ای است و علی لاریجانی كه در اواخر سال ۲۰۰۵ جای حسن روحانی را به‌عنوان رئیس شورای امنیت ملی گرفت، در عمل نقش وزیر امورخارجه را ایفا می‌كند.

نقش احمدی‌نژاد عبارت است از مدیریت سیاست داخلی و حفظ حمایت عمومی از مواضع هسته‌ای ایران از طریق گرفتن ژست‌های سیاسی و ایراد سخنرانی‌های عمومی. لاریجانی به‌عنوان مذاكره‌كننده اصلی ایران در محافل بین‌المللی، جزییات مواضع ایران را اعلام می‌نماید، ولی واكنش‌های كلی و ابتكار عمل در این زمینه حاصل یك تلاش گروهی تحت نظر آیت‌ا... خامنه‌ای است. اما به موجب نظریه دوم، ورود عوامل دیگر به ساختار تصمیم‌گیری باعث پیچیده‌ترشدن تصویر آن شده است. یكی از این عوامل تازه وارد مهم عبارت است از شورای راهبردی روابط خارجی كه در ۲۵ ژوئن ۲۰۰۶، توسط آیت‌ا... خامنه‌ای تأسیس شد. بارزترین چهره در این میان، كمال خرازی، وزیر پیشین امورخارجه است كه به ریاست شورا منصوب شد، درحالی‌كه یكی دیگر از اعضای منتخب، فردی است كه خرازی جای وی را گرفته بود، یعنی علی‌اكبر ولایتی.خرازی در عین حال می‌تواند پنج عضو دیگر را نیز به شورا وارد كند كه این امر احتمال غلبه گرایش‌های اصلاح‌طلبانه شورای نامبرده را افزایش می‌دهد.وظیفه‌ای كه برعهده شورای یادشده گذاشته شده عبارت است از تدوین استراتژی و تفكر كلان درباره سیاست خارجی، در سطحی گسترده‌تر از فعالیت‌های روزمره وزارت‌خارجه. وزیر مورد حمایت احمدی‌نژاد، یعنی منوچهر متكی نیز با این تنگنا روبه‌رو است كه دو سلف پیشین وی در عمل بر فعالیت‌های او نظارت می‌كنند. اگرچه این شورا هنوز باید توانایی‌های خود را به اثبات برساند، صرف این حركت نشان می‌دهد كه آیت‌ا... خامنه‌ای در تلاش است سیاست خارجی در مسیر معقولتری هدایت كند.

● ایران و منطقه

عراق نمونه‌ای آزمایشگاهی برای تجسم سیاست‌های ایران دربرابر مناطق اطراف خود به‌شمار می‌آید. البته میزان نفوذ ایران در عراق شدیدتر از هر جای دیگری است، ولی این وضعیت خود حاصل دخالت‌های اخیر غرب در آن كشور بوده است. عراق ظرف سه‌سال گذشته وضعیتی بسیار آشفته داشته و با اضافه‌شدن تعداد درگیری‌های منطقه‌ای در لبنان، غزه و ساحل غربی، دورنمای درگیری‌های موجود حاكی از شدت‌یافتن این آشفتگی است. سیاست ایران در برابر عراق از بعد تاریخی و خارج از تجربه جنگ میان دو كشور قابل درك نیست. در محور استراتژی‌های ایران، این باور وجود دارد كه نباید اجازه داد هیچ‌گونه تهدید نظامی، به صورتی كه در دهه ۱۹۸۰ رخ داد، ازسوی عراق متوجه ایران شود و هیچ دولتی در ایران قادر به گذشت از این باور نیست. با این حال، بسیاری از وقایع دیگر كه در عراق اتفاق افتاده از نظر ایران قابل مذاكره است، هر چند كه رهبری ایران حضور یك دولت دوست در عراق و حمایت‌نكردن و عدم‌حضور نظامی ایالات‌متحده از آن كشور را به‌گونه‌ای كه دولت یادشده تنها نظارت بر یك ساختار فدرال غیرمنسجم و مملو از راه‌های نفوذ اقتصادی و سیاسی ایران را برعهده داشته باشد ترجیح می‌دهد.

رابرت لوو و كلرانسپر

ترجمه: لطف‌ا... میثمی