دروازه ای به سوی جهان

در نگاه مهندس شهریار خاشع, رییس شورای مرکزی کنفدراسیون صنعت ایران, تولید کننده کشورمان برای شناخت مزیت ها, اول باید بداند چه جایگاهی دارد و در کجای جهان ایستاده است

امروزه دیگر در جهان بازار بسته‌ای وجود ندارد. بالطبع در کشور ما نیز رقبای چینی، تُرک و دیگران فعال‌اند؛ رقبایی که فناوری، ویژگی‌ها، کیفیت، قیمت محصول و مقیاس تولیدشان متأثر از تحولات بازار جهانی است.

در عین حال، خواسته‌های مشتری ایرانی متأثر از همین بازار در تراز جهانی‌اند. در نتیجه یک واحد تولیدی ایرانی که صادرات و وارداتی هم ندارد، به نوعی درگیر و متأثر از پیچیدگی‌های بازار جهانی شده و از مشکلات و درد سرهایش آسیب می‌بیند، ولی از منافع و مزایای آن کمتر بهره می‌گیرد و در نتیجه رقابت برایش سخت‌تر می‌شود.

تولید کننده ایرانی متأثر از جهانی شدن فرآیندهای تولید است. در این منطق، تولید هر محصولی در هر مکانی اقتصادی نیست و شرایط و مزیت‌ها در هر مکان و زمانی، نوعی تقسیم کار را می‌طلبند. کدام اقتصاد است که امروزه همه چیز را تولید ‌کند و محصولش در همه حوزه‌ها رقابتی باشد؟ ویژگی‌های تولید و شرایط ورود به آن و همچنین میزان و نوع سرمایه ‌گذاری، متأثر از شرایطی جهانی است - حتی اگر محدودیت‌هایی بر بازارمان اِعمال کنیم. بدون شناخت تولید و بدون آشنایی با این مقولات، با ظرفیت‌های مازاد و سرمایه ‌گذاری‌های عاطل مواجه می‌شویم و عملاً توان رقابت را از دست می‌دهیم.

تولید یکی از فعالیت‌های متعدد اقتصادی است و انتظار معقولی نیست که بخواهیم جامعه سطح تولید را به قیمت تعطیل کردن دیگر فعالیت‌ها حفظ کند. دستیابی به توازنی کارساز در گرو داشتن شناخت جامع از شرایط خودمان و دیگران است. برای شناخت الزامات و اقتضائات تولید رقابتی، باید اهمیت و اولویت بیشتری قایل شد. در آن صورت می‌توانیم توانایی‌ها، ظرفیت‌ها و مزیت‌هایمان را بازنگری کرده و جایگاه تولید را در جامعه خودمان و جهان بازتعریف کنیم.

● درس از کلاس بحران

بحران مالی جهانی نشان داده اقتصادهایی که بر مبنای تولید استوار شده‌اند، از استحکام و توانایی بیشتری برخوردارند. اقتصاد ایران ظرفیت‌های استفاده نشده بسیاری برای تولید دارد، هر چند در بخش‌هایی با ظرفیت‌هایی روبه‌رو است که بیش از تقاضای بازار ملی‌اند و بدون تعامل با بازار جهانی بلااستفاده می‌مانند. مهمترین ویژگی تحولات اخیر در تولید صنعتی، نقش ویژه و پراهمیت سرمایه انسانی در عوامل تولید است. نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده ایران، دارایی عظیمی در این فرآیند است، مشروط بر آن که نظام‌های آموزشی و پرورشی ما بتوانند دانش و مهارت‌های مورد نیاز و به‌روز تولید رقابتی را فراهم آورند.

پایین بودن بهره‌وری نیروی کار و سرمایه، اگر چه نقطه ضعفی در شرایط حاضر به شمار می‌آید، ولی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های قابل توجه برای افزایش بهره‌وری، فرصت‌های ارزنده‌ای برای آینده‌اند. تحقق این مهم بدون نقش کارساز دولت و مشارکت جامعه به ویژه نیروی کار و کارآفرینان میسر نیست و این نیازمند دستیابی به توازنی ظریف و خردمندانه از بازار و دولت در اقتصاد است.

ثبات اقتصادی را باید در سیاست‌ها و فاکتورهای مؤثر در تولید ایجاد کرد. در کشور ما زمانی که بتوان لااقل یک ثبات ده ساله را در زمینه‌های مختلف ایجاد کرد، می‌توان با موفقیت، تولید را بر مبنای مزیت‌ها فراهم نمود. در عین حال، کشور باید پایه‌های لازم را برای کسب مهارت تولید در اختیار داشته باشد تا بتواند نیروی کار فعال و آموزش دیده و کارآمدی را تربیت کند.

● تولید دانشی

با توجه به این که مبنای تئوریک و در عین حال تجری جایگاه تولید در کشور در دسترس نیست، این اشتباه در تصورات ما ایجاد شده که باید همه چیز را تولید کرد، در حالی که هیچ اقتصادی را در جهان نمی‌شناسیم که همه چیز را تولید کند. ویژگی‌ها، شرایط ورود به تولید، شرایط توسعه اقتصادی و سرمایه گذاری‌ها همگی باید بر مبنای دانش باشند و چون تئوری تولید در کشور وجود ندارد و نمی‌دانیم چه ارزش افزوده‌ای را می‌توان در تولید ایجاد کرد و یا چه حوزه‌هایی را می‌توان پوشش داد، بنابراین در تولید رشد نداریم.

حتی برخی مزیت‌ها را از بین برده‌ایم. کشور ما از منظر نفت بیشترین پتانسیل‌ها را در جهان دارد، اما پتروناس مالزی پروژه‌های نفتی ما را در اختیار می‌گیرد و عملیاتی می‌کند و این یعنی تولید بر مبنای مزیت‌های علمی پیش نرفته است.

در حال حاضر، کاری که می‌توان کرد این است که توانایی‌های خود را یک بار دیگر مرور کنیم، پایه‌ها و باورهای آن را باز‌تعریف نموده و جایگاه تولید را بیابیم. به عنوان نمونه، امروزه گاز در جهان تازه شناخته شده و از قیمت بالایی برخوردار نیست و کشور ما فرصت‌های زیادی را در این زمینه در اختیار دارد. ایجاد ارزش افزوده در زمینه گاز بسیار مهم است و می‌توان صنایع متعدد و و‌ابسته‌ای را در این زمینه تعریف کرد.

● جایگاه مجهول

عواملی مانند قیمت تمام شده تولید که سال‌ها است تولید کنندگان ایرانی در تلاش‌اند آن را کنترل کرده و توان رقابتی خود را افزایش دهند، همگی موضوعاتی‌اند که نیاز به تشخیص جایگاه واقعی تولید را در کشور الزامی می‌کنند. لذا باید مشخص کرد که کدام موضوع در شرایط کنونی باید مورد بازبینی قرار گیرد. اگر تولید مهم است پس باید عوامل متعددی را در زمینه آن اصلاح کرد، چالش‌های تورمی را بررسی نمود، مشکلات انرژی را مرتفع کرد، تخصیص منابع را دوباره تعریف کرد و موضوعات مختلف دیگر را با هم دید.

تولید یک فعالیت اقتصادی مانند بسیاری از فعالیت‌های دیگر است و نمی‌توان سطح تولید را به قیمت تعطیل کردن سایر فعالیت‌ها در کشور تعریف کرد و این موضوعی است که در صورت مشخص نبودن جایگاه تولید و ظرفیت‌ها ممکن است به وقوع بپیوندد. در حال حاضر که جهان در جریان تحولات اقتصادی بزرگی است، این وضع و ضرورت بررسی دوباره جایگاه تولید ضروری‌تر از همیشه حس می‌شود.

هنوز به صورت کاملاً دقیق جایگاه تولید توسط اقتصاددانان، تولید کنندگان و دست‌اندرکاران تولید تعریف نشده است. چه عاملی باعث می‌شود که تولید کننده خودرو وارد کننده قطعه باشد، نه تولید کننده آن؟ اگر تولید از جایگاه بالایی برخوردار است، چرا تولید اجزا و قطعات آن مورد بررسی قرار نمی‌گیرد؟ چگونه می‌توان شرایطی را تعریف کرد که بتوان همین قطعه وارداتی را با کیفیت رقابتی، قیمت رقابتی و قابل صدور به کشور‌های جهان تولید کرد؟