آنها ساعت بدن را میزان می كنند

عمل همه اندام های بدن از ماهیچه تا قلب, از بلندای قد تا نوك انگشتان, عصبانیت و شعف, وسوسه و نیازها, خواب و بیداری, گرسنگی و سیری, همگی وابسته به عمل هورمون ها است تاكنون دانشمندان صدها نوع از آنها را شناسایی كرده اند ولی انتهای فهرست نام آنها همچنان باز است

عمل همه اندام‌های بدن از ماهیچه تا قلب، از بلندای قد تا نوك انگشتان، عصبانیت و شعف، وسوسه و نیازها، خواب و بیداری، گرسنگی و سیری، همگی وابسته به عمل هورمون‌ها است. تاكنون دانشمندان صدها نوع از آنها را شناسایی كرده‌اند ولی انتهای فهرست نام آنها همچنان باز است.

هورمون‌ها مولكول‌هایی شیمیایی هستند، قاصدانی كه از سوی سلول‌ها برای تحریك یا بازداشتن اندامی خاص از انجام عملی مشخص ارسال می‌شوند. بعضی حامل اطلاعات محرمانه‌ای هستند و هرگز از داخل سلولی كه از آن به وجود آمده‌اند، خارج نمی‌شوند. در ضمن، هورمون‌ها گاهی ممكن است پس از اتمام رسالت‌شان طی چند هزارم ثانیه نابود شوند. بعضی‌ها هم همانند یك نامه سفارشی به مقصد خاصی ارسال می‌شوند.

● عبور و مرور هورمون‌ها

وظیفه بعضی هورمون‌ها <عبور و مرور> است. آنها به همه جا پخش می‌شوند و در تمامی اندام‌های بدن نفوذ می‌كنند. طول عمرشان نیز به مسافتی كه طی می‌كنند (از یك دهم میلی‌متر تا یك متر) و پیغامی كه حامل آن هستند بستگی دارد. به عنوان مثال هورمون استرادیول كه به وسیله تخمدان ساخته می‌شود چند ساعت و هورمون مربوط به تیروئید نزدیك به ۱۵ روز عمر می‌كنند.

بسیاری از هورمون‌ها به ویژه هورمون‌های مربوط به هیپوفیز برای انجام كارشان نیاز به واسطه دارند. به عنوان مثال هورمون رشد مستقیما روی ماهیچه‌ها تاثیر نمی‌گذارد بلكه یكی از عوامل رشد كه از كبد ترشح می‌شود، واسطه انجام این امر است. هیپوفیز نیز هورمونی می‌سازد كه تیروئید را تحریك كند تا هورمون‌های تیروئیدی بسازد. كم كاری تیروئید به دلیل به وجود آمدن نقصی در سفارش ساخت هورمون در هیپوفیز یا ساخت مولكول‌های حامل پیغام یا گیرنده‌ها است.

● كیفیت پیام هورمونی

درواقع در كیفیت پیام هورمونی محل ارسال مولكول‌های حامل پیغام، خود مولكول‌ها و گیرنده‌ها، همگی نقشی مهم ایفا می‌كنند، همان‌گونه كه در رادیو نیز كیفیت پیام ارسالی به سه عامل <قدرت پخش‌كننده>، <نوع امواج ارسالی> و <تنظیم كننده‌های گیرنده> بستگی دارد. در حال حاضر بیماری‌های متعددی شناخته شده‌اند كه در آنها هورمون سالم و طبیعی است ولی گیرنده‌ها درست كار نمی‌كنند.

گاهی حساسیت گیرنده بسیار بالاست و در نتیجه پیام را فراتر از آنچه هست به اجرا می‌گذارد. گاهی نیز حساسیت پایین است و پیام گرچه درست ارسال شده، ولی از سوی اندام دریافت نمی‌شود. درواقع كاركرد یك هورمون نه تنها به خود آن بلكه به شیوه ارسال و دریافتش، یا به عبارت دیگر به ژنتیك بستگی دارد.

● كاركرد متفاوت هورمون‌ها

موضوع جالب دیگر آنكه هورمون‌ها به یك شكل عمل نمی‌كنند. بعضی در طول روز یك چرخه تولید دارند. ساخت هورمون كورتیزول در غدد فوق‌كلیوی ساعت ۸ صبح آغاز می‌شود و شب هنگام پایان می‌یابد. یعنی هورمون‌ها نیز مثل ساعت عمل می‌كنند. یك پاندول دارند كه به موقع برای رها شدن هورمون‌ها آنها را تحریك می‌كند. مثلا در تولید هورمون‌های تخمدان، هر ۹۰ دقیقه هیپوتالاموس فرمانی به هیپوفیز ارسال می‌كند تا او تخمدان را تحریك كند. تخمدان نیز استرادیول می‌سازد. استرادیول حركت پاندول ساعت هورمون را تند می‌كند و این امر سبب تخمك‌گذاری می‌شود. دقیقا پس از آن هورمون جدیدی ساخته می‌شود به نام پروژسترون. این هورمون سرعت پاندول را كند می‌كند تا آنكه فعالیت آن را كاملا متوقف كند، سپس چرخه جدیدی آغاز می‌شود.

بعضی دیگر از هورمون‌ها همیشه وظیفه كنترل را بر عهده دارند، مثل لپتین كه همواره اطلاعات مربوط به ذخایر بافت چربی را به مغز ارسال می‌كند. اگر این ذخایر كم شود، مغز دستور می‌دهد انرژی به وسیله سوزاندن بافت چربی فراهم شود. اگر این میزان كافی نباشد چربی‌های زیر پوستی نیز سوزانده می‌شود. جالب اینجاست كه چربی شكم بیشترین حساسیت را دارد. دانشمندان حدس می‌زنند، علت چاقی، متفاوت بودن میزان حساسیت گیرنده‌ها به لپتین است. در صورتی كه به مغز اطلاعات اشتباهی ارسال شود، مغز فرمان می‌دهد تا در بعضی ارگان‌ها چربی بیشتری انبار شود.

● زنانه یا مردانه

نكته دیگر آنكه در مردان، هورمون‌های مردانه گاهی به هورمون‌های زنانه تبدیل می‌شوند تا بتوانند به ویژه روی استخوان عكس‌العمل نشان دهند. هرگونه اختلال در این تغییر یا كمبود آنزیمی كه این امر را برعهده دارد، سبب پوكی استخوان در مردان می‌شود.

اخیرا محققان متوجه شده‌اند كه این آنزیم در رگ‌های خونی و مغز هم وجود دارد. این به آن معنی است كه تغییر هورمون مردانه به زنانه صرفا به اسكلت محدود نمی‌شود. هورمون‌های مردانه خاصیت ویژه‌ای دارند و آن اینكه در ابتدای هر اقدام حداكثر تاثیر را می‌گذارند. در هنگام بلوغ به دلیل همین حداكثر تاثیر، پوست به شدت عكس‌العمل نشان می‌دهد و پر از جوش می‌شود. به مرور زمان هنگامی كه گیرنده این هورمون‌ها حساسیت خود را از دست می‌دهد، جوش‌ها نیز محو می‌شوند.

همان‌طور كه به مرور زمان اندام‌ها حساسیت خود را از دست می‌دهند، هورمون‌ها نیز كمتر ترشح می‌شوند. محققان به دنبال كشف این موضوع هستند كه آیا با جایگزین كردن هورمون‌های از دست رفته می‌توان روند پیری را كند كرد یا خیر.

در حال حاضر دانشمندان تنها تحقیقاتی درباره جایگزین كردن هورمون در زنان یائسه انجام داده‌اند. در مردان نیز هورمون رشد مورد آزمایش قرار گرفته است. اما هنوز باید در مورد دیگر هورمون‌ها هم تحقیق كرد. داستان دستگاه هورمون بدن داستانی جذاب و پیچیده است.نزدیك به یك قرن است كه دانشمندان هورمون‌ها را شناسایی كرده‌اند. انگلیسی‌ها اولین هورمون‌ها را كشف كردند. پس از آن محققان به سوی اندام‌های گیرنده جلب شدند.

در حال حاضر <تغییرات محلی كه موجب فعال شدن هورمون‌ها می‌شود>، <تداخل هورمون‌ها و بافت‌ها> و <مكانیسمی كه سبب می‌شود اندامی عكس‌العمل نشان بدهد یا نه> مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است.

سمیه مقصودعلی

منبع: لوپوان