مساله ای به نام حقوق بشر

حقوق بشر حربه ای برای تک روی های استکباری و باج خواهی در دست دشمنان قرار گرفته که با آن بر حاکمیت های داخلی فشار می آورند

حقوق بشر حربه ای برای تک روی های استکباری و باج خواهی در دست دشمنان قرار گرفته که با آن بر حاکمیت های داخلی فشار می آورند. از این رو تبیین جایگاه و مبانی حقوق بشر و نقد عملکردها، فاصله بین حقوق بشر غربی با حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر از نظر تا عمل را به خوبی روشن خواهد کرد.

● از رسانه ها بسیار شنیده ایم حقوق بشر

حقوق بشر چیست؟ چه زمانی معاهدات آن به تصویب رسید؟ چه کسی حقوق بشر را تشخیص می دهد؟ مبانی سازمان دهنده معرفتی حقوق بشر چیست؟ در عرصه عمل چگونه اجراء می شود؟ حقوق بشر در زمره رفتارهای حقوقی است یا برخوردهای سیاسی؟

از تهمت هایی که در روزگار ما پیوسته از سوی بدخواهان نظام و انقلاب مطرح می شود، مساله حقوق بشر و نقض آن در ایران و سایر کشورهای مسلمان و مستقل است.

این مساله امروز حربه دست دشمنان درراستای تک روی های استکباری و باج خواهی آنان قرار گرفته و بر مبنای آن به حاکمیت های داخلی فشار آورده و از سوی دیگر با طرح مباحثی از این دست به شبهه پراکنی در ذهن مردم می پردازند.

شایسته است جایگاه و مبانی حقوق بشر و نقد عملکرد دولت های استکباری، برای توده مردم تبیین شود تا تفاوت های عملی و نظری بین حقوق بشر غربی با حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر روشن شود.

لین هانت، در تعریف حقوق بشر به عناصر آن اشاره کرده و می گوید: لازمه حقوق بشر، دارا بودن سه کیفیت مرتبط است: این حقوق باید طبیعی (ذاتی انسان ها)، برابر (یکسان برای همه)، و جهان شمول (قابل اجرا درهر جا) باشند. همه افراد بشر در هر جایی از جهان باید به دلیل انسان بودن خود، به طور برابر از این حقوق بهره مند باشند. این حقوق اعطا کردنی نیست، بلکه گرفتنی است.

وی در ضمن این توضیح به عنصر سیاسی بودن هم اشاره می کند و می گوید: با این حال، حقوق بشر زمانی معنای اصلی خود را می یابد که دارای محتوای سیاسی گردد. این حقوق در رابطه با طبیعت به انسان تعلق نمی گیرد؛ بلکه حقوق بشر در درون جوامع جای دارد. [۱]

بسیاری ازاندیشمندان اذعان نموده اند که تعریف جامع و کاملی از حقوق بشر نمی توان ارائه داد، که این به دلیل تمایزات تاریخی، تفاوتهای فرهنگی، تعارضات اقتصادی، تنشهای سیاسی غیر همگون و بنیان‌های فلسفی نامتقارن است.[ ۲]

پس از جنگ جهانی دوم، اندیشه جهانی حمایت از حقوق بشر به نقطه اوج خود می‌رسد و با تصویب منشور ملل متحد در سال ۱۹۴۵، بستر مناسبی بر مسئله حقوق بشر فراهم می‌شود.

از آنجا که منشور یک سند کامل نبود و خلاء‌هایی در زمینه حمایت از حقوق بنیادین و اساسی بشر در آن وجود داشت ، این مسئله سازمان ملل را بر آن داشت که به فکر تصویب یک سند بین المللی حقوق بشر باشد.

سرانجام در پی تلاش‌های سازمان ملل و حمایت دولت‌های عضو، اعلامیه جهانی حقوق بشر در تاریخ دهم دسامبر سال ۱۹۴۸ به تصویب می‌رسد. این اعلامیه دارای یک مقدمه، سی ماده و سه قطعنامه است. [۳]

مسئله حقوق بشر مهم‌ترین تحول حقوق بین الملل در قرن بیستم عنوان شده است.

گفتنی است علاوه بر منشور ملل متحد و منشور بین المللی حقوق بشر، معاهدات حمایت کننده متعددی در زمینه حقوق بشر در سطح عام و جهانی از سوی سازمان ملل متحد به تصویب رسیده است. [۴]

در زمینه حقوق بشر باید از دو زاویه بحث و بررسی صورت گیرد، بررسی مبانی و شالوده معرفتی حقوق بشر و نقاط اشتراک و افتراق آن با اندیشه اسلامی در بحث نظری جای گرفته و ارزیابی عملکرد و بازتاب های آن در رفتارهای بین المللی و ملی در بعد عملی جای می گیرد.

● بعد نظری

مفاد اعلامیه های حقوق بشر بر اساس مبانی انسان شناسانه، معرفت‌ شناسی‌ و هستی‌شناسی‌ نوین‌ مبتنی‌ بر برداشت‌ ویژه‌ای‌ از خود انسان‌ است‌ که‌ بر اساس‌ آن‌ ماورای‌ ماده‌ از حوزه‌ شناخت‌ انسان‌ خارج‌ و در نتیجه‌ انکار شده و فرض شده که خرد مبتنی‌ بر روش‌ علمی‌ و تجربی، قادر به‌ شناخت‌ همه ابعاد هستی‌ و از جمله‌ انسان‌ و نیازهای‌ وی‌ است و از زاویه ای دیگر شناخت‌ حقوق‌ انسان‌ در قلمرو عقل‌ بشری‌ قلمداد و از حوزه‌ انتظارات‌ از دین‌ خارج‌ می‌شود.[۵]

اولین مؤلفه انسان‎شناسی ادیان و به خصوص اسلام قایل‎شدن به وجود ابعاد معنوی برای انسان و اصالت این بعد نسبت به جنبه مادی وجود او است. مرتبط دانستن انسان با منبع ماورایی خلقت، معنا و توحید همگی از تبعات این اصل اساسی و لایتغیر ادیان به‎شمار می‎رود.

در متن اعلامیه جهانی حقوق بشر، گزاره‎های فلسفی که مبانی انسان شناختی آن را مشخص می‎کند، به‎خوبی قابل استخراج است. محوری‎ترین اصل و مبنای این اعلامیه توجه به انسانیت انسان است. یعنی تنها منبعی که می‎تواند ثابت و فراگیر در میان تمام انسان‎های جهان باشد، از هر رنگ و ملیت و... انسانیت آن‎هاست. بر همین اساس است که برخی حقوق بشر را دین انسانیت نامیده‎اند. در مقدمه اعلامیه جهانی حقوق بشر این امر با اصطلاح احترام به حیثیت ذاتی بشر عنوان شده است.

در همین‎جاست که تفاوت مبنایی انسان‎شناسی اسلام و مکتب مادی و اومانیستی اعلامیه آشکار می‎شود. چراکه اسلام برای بشر حیثیت ذاتی قایل است (لقدکرمنا بنی آدم...) و آن را شامل همه افراد بشر می‎داند، لکن ابتنای آزادی و سعادت بشر و حقوق او بر صرف انسانیت را صحیح و کامل نمی‎داند. در نظر اسلام انسانیت صرفا و به‎خودی خود ملاک وحدت انسان‎ها نیست، چراکه برخلاف نظر واضعان این اعلامیه، انسانیت بطور لزوم دارای جنبه مثبت نیست و اقتضای حالات منفی را نیز دارد. لذا هرگز نمی‎توان پذیرفت که اعلامیه حقوق بشر و محور معنا بخش آن یعنی انسانیت فوق ادیان است.[ ۶]

آیت الله جوادی آملی در مقاله تفاوت های حقوق بشر از دید اسلام و غرب، درباره غفلت از رابطه انسان و جهان آفرینش در اعلامیه حقوق بشر می نویسد:مکتبهای غیر الهی نتوانسته‏اند رابطه انسان و جهان آفرینش را به درستی ارزیابی کنند . این مکتبها غافل از آنند که انسان گاه با برخی از کارهایش رابطه خویش را با جهان تیره می‏کند و گاه نیز وضع جهان را به سامان می‏آورد . این غفلت‏سبب شده است که قانونگذاران بین المللی برای رفع آلودگی‏های مادی احساس مسؤولیت کنند، اما بر آلودگی‏های حقیقی جهان چشم بر بندند; آلودگی‏هایی که حاصل سیاهکاری‏ها و گناهان خود انسانند . بدین ترتیب، «اعلامیه جهانی حقوق بشر» برای آلودگی محیط زیست و حتی اعماق دریاها دل می‏سوزاند - که البته این، به جای خود شایسته است - ، ولی تاثیر رفتار سوء انسان را در جهان نادیده می‏گیرد.

قرآن کریم همواره به ما هشدار می‏دهد که به این رابطه عمیق انسان با جهان، هوشیارانه توجه کنیم:

و ان لو استقاموا علی الطریقة لاسقیناهم ماء غدقا [۷] (اگر مردم در راه درست پایداری کنند، ایشان را از بارانی سرشار بهره‏مند می‏سازیم.)

این پیوند میان پدیده‏های آفرینش و رفتار آدمی، از سوی آنان که دیده حق بین ندارند، قابل درک نیست . این رابطه در همه شریعتهای الهی مورد عنایت‏خدا است، اما قانونگذاران بین المللی که بعضا مدعی پیروی از کتابهای آسمانی‏اند، از این پیوند، سراسر غافل مانده‏اند و به همین سبب، نتوانسته‏اند در تدوین مواد حقوقی، به گونه‏ای تدبیر کنند که تیرگی‏های حقیقی جهان را روشنی بخشند و آلودگی‏های پایدار را از پیکر هستی بشویند.[۸]

علامه جعفری در تبیین عدم توجه اعلامیه حقوق بشر به تمام ساحت های بشری، می نویسد: تجزیه بُعد اخلاقی از بُعد حقوقی و تجزیه آن دو از بُعد اجتماعی و تجزیه آن سه از بُعد سیاسی و تجزیه آن چهار بُعد از بُعد علمی‌ و تجزیه آن پنج بُعد، از بُعد فلسفی و هستی یابی و تجزیه همه آنها از مذهب، انسان را از خود و دیگران بیگانه ساخته است. این تجزیه که از دیدگاه روش علمی ‌محدود، خوشایند و بلکه ضروری تلقی شده، حس اشتراک در حیات و حس وحدت در حیات معقول را در درون انسان‌ها خشکانده و سست نموده است. [۹]

انسان، تک ساحتی نیست و طبعاً شناخت حقوق او و وضع قوانین لازم بر مبنای این حقوق هم نمی‌تواند تک بعدی و بی توجه به جوانب مختلف مرتبط با حیات او باشد.

علاوه بر مبانی هستی شناسانه و انسان شناسانه مادی، گفته شده که اعلامیه جهانی حقوق بشر ملهم از ترکیب نظریه آزادی در مفهوم غربی و نظریه آزادی در مفهوم سوسیالیستی است [۱۰] که به طور قطع با آزادی مد نظر اسلام تفاوت دارد.

در زمینه نظری اشکالاتی همچون، جهان شمول نبودن، تکلیف ستیزی، لذت گرایی ، فرجام انگاری[۱۱] نیز وارد شده است.

خلاء های تئوریک اعلامیه حقوق بشر موجب شد تا سازمان کنفرانس اسلامی در قاهره در اوت ۱۹۹۰ اعلامیه اسلامی حقوق بشر را صادر کند که بسیاری از گوناگونی های معرفتی این دو اعلامیه با مقایسه روشن می شود. [۱۲]

● بعد عملی

در بعد عملی می خواهیم بدانیم سیاهه های معاهدات تا چه اندازه از سوی کشورهای جهان مورد اعتنا بوده و تا چه اندازه رفتار قانونی داشته اند.

نهادهای جهانی حقوق بشر اندام واره هایی هستند که وظیفه اعتلا و ارتقای حقوق بشر، مراقبت و نظارت بر اجرای مقررات حقوق بشر و رسیدگی به موارد نقض آن حقوق را در سطح جهانی بر عهده دارند که می توان به کمیسیون حقوق بشر، کمیساریای عالی حقوق بشر،مرکز حقوق بشر، کمیسیون مقام زن، کمیته حقوق بشر، کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره کرد.[ ۱۳]

اما آنچه که عموم مردم بیشتر درباره حقوق بشر شنیده اند، بعد عملی حقوق بشر است که در رسانه های جمعی و شبکه های خبری بازتاب پیدا می کند.

حقیقت آن است که در بعد عملی، سازمان های عهده دار برای بسط حقوق بشر در جوامع و سازمان های نظارتی به شدت سیاسی عمل نموده و البته در اندازه و توان خود ظاهر نگشته اند.[ ۱۴]

عملکردهایی که تحت تاثیر قدرت های استعماری پیر و لابی های صهیونیستی تحت تاثیر قرار می گیرد.

امروزه واژه حقوق بشر اهرم سیاسی برای اعمال فشار به کشورهای مستقلی شده است که در مقابل تک بعدی شدن جهان ایستادگی کرده، و به مخالفت با امپریالیسم جهانی و نظام سرمایه داری می پردازند.

مقام معظم رهبری در این رابطه می فرمایند:

طعم تلخ و زهرآگین لیبرال دمکراسی غرب که تبلیغات امریکایی، مزوّرانه می‏خواست آن را داروی شفابخش معرفی کند، جان و تن ملت اسلامی را آزرده و دل آنان را گداخته است. عراق و افغانستان و لبنان، گوانتانامو و ابوغریب و سیاهچال‏های پنهان دیگر و پیش از همه، شهرهای غزه و ساحل غربی، واژه‏ی آزادی و حقوق بشر غربی را که رژیم امریکا بی‏شرم‏ترین و وقیح‏ترین مبلّغ آن است، برای ملت‏های ما ترجمه کرده است. امروز لیبرال دمکراسی غرب به همان اندازه در دنیای اسلام رسوا و منفور است که سوسیالیزم و کمونیزمِ دیروز شرق. [۱۵]

حقوق بشری که شاید تعبیر حقوق بشر رسانه ای، رساترین واژه برای پی بردن به ماهیت آن است، امروز ابزاری برای اتهام پراکنی و در دست گرفتن فضای تبلیغاتی و بدبین نمودن توده مردم است.

می توان گفت کاری که امروز در عرصه حقوق بشر انجام می گیرد، استفاده ابزاری از این منشور بین المللی است به این گونه که با پوشش شعارهای حقوق بشری و قانون مداری در حاکمیت داخلی کشورهای مستقل مداخله کرده و استعمار را در لباسی جدید سامان دهد.

رهبر معظم انقلاب درباره استفاده ابزاری از حقوق بشر می فرمایند:

می‌بینید رفتار این سران دنیا را؛ برای اطماع خودشان، برای حرص خودشان، برای پشتیبانی و حمایت از کمپانی‌های مورد تأیید خودشان، برای پر کردن جیبهای کمپانی‌داران و سرمایه‌داران بزرگ، می‌بینید چه فجایعی در دنیا دارد اتفاق می‌افتد؛ البته زیر نام نیک شعارهای توخالی و دروغین. جنگ‌طلبند، اسم صلح را می‌آورند و زیر تابلوی صلح می‌ایستند؛ برای انسانها و بشر هیچ حق و اعتباری قائل نیستند، زیر تابلوی حقوق بشر قرار میگیرند؛ اهل تجاوزند، تجاوز جزو سیاستهای اصلی کارهایشان است، ادعای مقابله با تجاوز میکنند؛ در سیاستهای خودشان، در رفتارهای خودشان، از همه‌ی شیوه‌های کثیف استفاده میکنند و بهره میگیرند؛ از ترور استفاده میکنند، سازمانهای تروریست به وجود می‌آورند، شرکتهای تروریست استخدام میکنند، در عراق شما نمونه‌اش را ملاحظه میکنید، در افغانستان نمونه‌اش را ملاحظه میکنید؛ در آنجاهائی که کودتا راه انداخته‌اند، می‌بینید.[ ۱۶]

نکته قابل توجه این است که کشورهای غربی و ایالات متحده آمریکا بیشترین نقض حقوق بشر را در کارنامه خود ثبت کرده اند [۱۷] که نگاهی به رفتارهای آنان در مقابل کشور ایران مانند تجهیز نظامی و اطلاعاتی نظام بعثی عراق، سرنگونی مسافران هواپیمای ایرباس در سال ۱۳۶۷، حمایت از گروهکهای تروریستی مانند منافقین و جند الله و بسیاری موارد دیگر این مطلب را به اثبات می رساند.

سخنان رهبری نظام در این رابطه شنیدنی است که می فرمایند:

آیا سرنگون کردن هواپیمای مسافری ایران به وسیله ی امریکا بر فراز خلیج فارس یا بی عدالتی نسبت به سیاهان در امریکا یا حمایت از کودتاگران در الجزایر یا حمایت از رژیم فاسد مصر یا زنده سوزانیدن دسته جمعی عده ای در امریکا و امثال آن، شکستن حریم انسانیت و نقض حقوق آن نیست؟ تهمت زنندگان و از جمله سردمداران کنونی امریکا که اخیرا بر سر این حربه ی تبلیغاتی زنگ زده و قدیمی (حقوق بشر) جنجال تازه ای به راه انداخته اند، بخوبی می دانند که سخن به گزاف می رانند.آنچه آنان از جمهوری اسلامی نمی پسندند، اینها نیست، چیزهای دیگری است که مصلحت سیاسی به آنان اجازه نمی دهد آن را صریحا اعلام کنند.[۱۸]

حقوق بشر، آزادی، مدرنیته و غیره شعارهای زیبایی هستند که از سوی چند کشور نه تنها مصادره شده است بلکه این کشورها خود را صاحب حق و تکلیف دراین زمینه فرض کرده و راه را برای تحقیر ملت های جهان سومی باز گزارده اند.

اما آنچه مسئولان و توده ملت ها را به حقوق بشر به شدت بدبین نموده است، اقدامات ناپسند کشورهای زور مدار در پوشش فعالیت های حقوق بشری است که این مراکز در سایه امن حمایت های بین المللی به سازمانی برای جاسوسی بر علیه یک کشور تبدیل شده است.[۱۹]

در پایان باید اذعان کرد انسان به طور ذاتی و پیوسته شیفته عدالت و اخلاق و آزادگی بوده است و دراین مسیر در هر دوره ای به فراخور زمان راهکاری اندیشیده و اقدامی انجام داده است.

حفظ حقوق بنیادین بشر و مصون ماندن انسان که خلیفه الهی در روی زمین است، آرمانی ستودنی است که به سندی کامل و جامع تر و به مجریان پاک تری نیاز دارد.

علیرضا استادیان

۱- ر.ک : مقاله ابداع حقوق بشر، درک مبتنی بر همدردی؛ لین هانت، مُدرس تاریخ اروپا مدرن در دانشگاه کالیفرنیا واقع در لس آنجلس

۲- کتاب مفاهیم کلیدی حقوق بشر، مقاله دکتر حسین دهشیار، ص ۸۷

۳- ر.ک : کتاب حقوق بین المللل عمومی، محمد رضا ضیائی بیگدلی،انتشارات گنج دانش، ص۲۷۵

۴- ر.ک : کتاب حقوق بین المللل عمومی، محمد رضا ضیائی بیگدلی،انتشارات گنج دانش، ص۲۷۶

۵- ر.ک : کتاب درسی مبانی نظری حقوق بشر در اسلام ، به قلم سیدعلی میرموسوی و سیدصادق حقیقت

۶- ر.ک : هفته نامه پنجره،۱۳۸۸، شماره دهم، فاطمه آجرلو

۷- سوره جن، آیه ۱۶

۸- مقاله تفاوت های حقوق بشر از دید اسلام و غرب، شماره دوم، پایگاه اطلاع رسانی پرسمان

۹- کتاب حقوق جهانی بشر، مقایسه و تطبیق دو نظام: اسلام و غرب، علامه محمد تقی جعفری

۱۰- ر.ک : کتاب حقوق بین المللل عمومی، محمد رضا ضیائی بیگدلی،انتشارات گنج دانش، ص۲۷۵

۱۱- ر.ک : مقاله مبانی فکری اعلامیه جهانی حقوق بشر چیست؟ نشریه پرسمان، شماره۱۹ سید ابراهیم حسینی

۱۲- ر.ک : کتاب حقوق بین المللل عمومی، محمد رضا ضیائی بیگدلی،انتشارات گنج دانش، ص۲۹۱

۱۳- کتاب حقوق بین المللل عمومی، محمد رضا ضیائی بیگدلی،انتشارات گنج دانش، ص۲۸۲

۱۴-ر.ک : علی لاریجانی در نشست کاری کمیسیون امنیت ملی، مورخه ۳۱/۳/۸۹به نقل از سایت خبری همراهان: شرایط امروز حکم می‌کند که بعد از چندین دهه که از وجود سازمان ملل و ساختار آن می‌گذرد، به دلیل ورود به دوره نسبتاً متفاوتی یعنی عصر تکثر هنجارها یا تنوع فرهنگ‌ها باید موقعیتی باشد که بتوانیم ارزیابی واقعی از سازمان ملل و ساختار آن پیدا کنیم. در حالی که در این چند دهه سازمان ملل در قلمرو سیاسی و امنیتی، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی اقداماتی داشته که در بعضی از امور توفیقاتی به دست آورد، هرچند با آن آرمان ها و نیازها و واقعیت هایی که در صحنه می بینیم، فاصله زیادی وجود دارد.

بررسی در حوزه امنیت بین‌الملل نشان می‌دهد که بعد از تشکیل سازمان ملل و ساختار شورای امنیت ما جنگ جهانی نداشتیم اما جنگ های طولانی دیگری داشتیم نظیر جنگ ویتنام، جنگ عراق علیه ایران، جنگ در حوزه بالکان و در دهه اخیر نیز این جنگ ها بیشتر شد مثل جنگ افغانستان، اشغال عراق، جنگ ۲۳ روزه، جنگ ۲۲ روزه غزه و همه مشکلاتی که امروز مردم مظلوم فلسطینی با آن مواجه هستند.

۱۵- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی‏ در سومین کنفرانس بین‏المللی قدس و حمایت از حقوق مردم فلسطین‏ مورخه ۲۵/۱/۸۵

۱۶-بیانات در دیدار فرماندهان ارشد نظامی و انتظامی، مورخه ۲۲/۱/ ۱۳۸۹

۱۷-ر.ک : آیت الله آملی لاریجانی در دیدار با اعضای کمیسیون حقوق بشر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، خبرگزاری مهر

۱۸- مورخه پیام به حجاج بیت الله الحرام۸/۳/۱۳۷۲

۱۹-ر.ک : پایگاه اطلاع رسانی گرداب وابسته به مرکز بررسی جرائم سازمان یافته:مجموعه «فعالان حقوق بشر» مجموعه‌ای ویژه در روند فعالیت‌های حقوق بشری در ایران به شمار می‌رود. این مجموعه از اواخر سال ۱۳۸۴ فعالیت خود را آغاز و در نوروز سال ۱۳۸۵ تحت عنوان مجموعه فعالان حقوق بشر رسماً اعلام موجودیت کرد.

کیوان رفیعی، عضو سازمان سیا و از اعضای اصلی سازمان منافقین به عنوان دبیر مجموعه فعالان حقوق بشر، در تشریح روند شکل‌گیری این گروه، اعتراف می‌کند: عنوان مذکور با هدف جلوگیری از ایجاد حساسیت برای‌ نیروهای امنیتی انتخاب شده است، چرا که عناوینی مانند سازمان و از این قبیل نیاز به تأیید رسمی داشته و حساسیت برانگیز است.