از درام اجتماعی تا کمدی وحشت

مروری بر گونه های پرطرفدار فیلمسازی در ایران

در میان گونه‌های مختلف فیلمسازی و فیلمنامه نویسی در جهان تنها تعداد اندکی از آنها در کشور ما مورد اقبال قرار گرفته اند که بعضی به دلیل ساختار فرهنگی، اعتقادی و احساسی مخاطب ایرانی محبوب تر و پررونق تر و برخی به دلیل نبود دانش و تکنیک ساخت آن در میان سینماگران و جامعه، مهجورتر مانده‌اند. در زیر ژانرهایی که بخش اعظم آثار نمایشی ما را دربرمی گیرد به اختصار نام برده و توضیح داده می‌شود.

فیلم درام: درام نام ژانری در سینماست که در آن کاراکترهای فیلم در چارچوبی واقعی با مشکلات احساسی روبه‌رو می‌شوند. به عنوان نمونه می‌توان از فیلم جدایی نادر از سیمین محصول ۱۳۸۹ نام برد. بسیاری از سریالهای تلویزیونی و خصوصا آثاری که در گروه خانواده تهیه می‌شوند، در این ژانر و مشتقات آن قرار می‌گیرند. بطور کلی فیلم‌های این ژانر را میتوان بصورت زیر طبقه بندی کرد:

درام تراژیک، درام جنایی و حقوقی، درام رمانتیک(عاشقانه)، درام تاریخی: مانند احساس، ویسکونتی، ۱۹۴۵، درام سانتیمانتال: (احساساتی به شکلی اغراق آمیز)، درام روانشناختی: مانند carne، درام اجتماعی: مانند notre vie, de wyler، ملودرام: مانند de douglas، کمدی دراماتیک: مانند de pialat، درام پزشکی، درام مذهبی

فیلم کمدی: یکی از ژانرهای فیلم است که در آن از طنز و شوخی استفاده شده است. اینگونه فیلم‌ها به استثنای کمدی سیاه معمولا پایان خوشی دارند. این گونه قدیمی ترین گونه فیلم‌ها شناخته می‌شود. کمدی بر خلاف دیگر ژانرها تکیه بر بازیگران و ستارگان فیلم دارد. به این دلیل بسیاری از هنرمندان استندآپ کمدی وارد صنعت فیلمسازی می‌شوند.

فیلم کمدی رومانتیک: یکی از ژانرهای فیلم است که زیرمجموعه ژانرهای کمدی و رومانتیک محسوب می‌شود. این گونه فیلم‌ها معمولا با دستآویز قرار دادن عشق و علاقه افراد و قرار دادن آن در موقعیت‌های طنز ایجاد می‌شود.

فیلم جنگی: یکی از ژانرهای فیلم است که در مورد موضوعات مربوط به جنگ ساخته میشود. این فیلم‌ها بیشتر مربوط به جنگهای ارتشها توسط نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی و گاه در مورد اسیران جنگی، عملیات مخفی نظامی و آموزش نظامی است. این فیلم‌ها زندگی روزمره نظامی و غیر نظامی افراد در زمان جنگ را به نمایش می‌کشد. این داستانها ممکن است خیالی، بر مبنای حقیقت تاریخی، زندگینامه‌ای و یا تاریخ متناوب باشد. سریال خاک سرخ، بهترین تابستان من و... سریالهای جنگی بسیار موفق ایرانی هستند که با این‌که در یک ژانر قرار گرفته‌اند، دو رویکرد متفاوت دارند. اولی رویکرد رومانتیک و دومی رویکرد طنز دارد.

فیلم تاریخی: یکی از ژانرهایی است که به نشان دادن تاریخ پادشاهان، مردم، سرزمینها و بزرگان مذهبی و بزرگان علم و ادب می‌پردازد که گاه این فیلم‌ها بر اساس مستندات تاریخی است و گاه می‌تواند خیالی و یا ترکیبی از هر دو باشد. شاید بتوان گفت شاهکار این سریال امام علی ساخته داود میرباقری شاهکار این ژانر در ایران است. کیف انگلیسی ضیاءالدین دری نیز یکی دیگر از سریالهای خوب تاریخی است.

فیلم رازگونه: فیلم‌هایی که عموما در آغاز حادثه‌ای رخ می‌دهد و بعد کارآگاه، پلیس، خبرنگار و یا شخصی به دنبال یافتن علت آن حادثه، چگونگی و عوامل دست اندرکار آن حادثه برمی آیند و گاه خود در معرض خطر قرار می‌گیرند. سریال سرنخ با بازی درخشان جهانبخش سلطانی یکی از آثار به یادماندنی این ژانر است.

فیلم ژانر وحشت: فیلم رازآلود یا فیلم معمایی یکی از ژانرهای فیلم است که زیرمجموعه فیلم جنایی محسوب می‌شود. این فیلم معمولا مجموعه‌ای از تلاشهای پلیس یا کارآگاهی را به نمایش درمی‌آورد که برای روشن شدن و حل معمای یک جنایت مرموز در حال تحقیق و به دنبال سرنخ است.

گونه وحشت نام گونه‌ای در سینماست که خیلی تحت تأثیر فیلم‌های اکسپرسیونیسم به استفاده از نورهای پُرکنتراست می‌پردازد. فضاهای مرموز و مه آلود و همچنین نورپردازی با مایه‌های تیره از ویژگیهای دیگر این گونه ‌است. دلایل گرایش مخاطبان به این گونه و ژانر به شرح زیر است:

کنجکاوی: کنجکاوی نامعقول بشر در کشف ناشناخته‌ها و پی بردن به چیزهای فراتر از دنیای عینی و ملموس است.

فرافکنی: انسان خشم و فرا افکنی خود را جای عوامل ترس آفرین قرار داده و به هیجانی خوشایند دست می‌یابد.

● تخلیه هیجانی

غرقه سازی توسط خود فرد: ترس از خصوصیات فطری هر انسان می‌باشد که به علت نشناختن ذات خود نسبت به بازسازی عوامل خارجی برای تسکین خود است لذا با پرداختن و تماشای فیلم‌هایی از گونه? وحشت نسبت به تخلیه خود اقدام می‌نماید؛ بزرگنمایی آنچه که وجود ندارد یا دسترس‌پذیر نیست به هر روی عامل ایجاد ترس است.

اختلالات روانی: در موارد حاد دلیل علاقه به فیلم‌های ترسناک می‌تواند به اختلالات سادیسم، جامعه ستیزی، و مازوخیسم مربوط باشد.

سینمای روانشناختی وحشت در ایران با شب بیست و نهم گام نسبتا بلندی را در جهت القای روانشناختی ترس در مخاطب برداشت، گامی که با تلاشهای ساموئل خاچیکیان ادامه پیدا کرد اما به‌ دلیل ‌رغبت نداشتن فیلمسازان به اینگونه و مهمتر از آن، بیگانه بودن با دانش خاص وقوع این ژانر، ناکام ماند و در دهه ۸۰ با انحراف مسیر به درام‌هایی که چند صحنه به اصطلاح ترسناک را در خود جای داده بودند، حیات کم رمق خود را ادامه داد.

فیلم فانتزی یا فیلم خیالپردازی: یکی از ژانرهای فیلم است که دارای تمی فانتزی می‌باشد و در آن از جادو، وقایع فراطبیعی، موجودات افسانه‌ای و دنیاهای خیالی استفاده شده است. این ژانر شباهت‌هایی با ژانرهای علمی - تخیلی و وحشت دارد. البته تفاوت فیلم‌های فانتزی با فیلم‌های غیر رئال (سورئال) در منطق علت و معلولی ست که برای رویدادها و حوادث تعریف میشود. متاسفانه در این ژانر نیز فیلم‌های محدود و نه چندان موفقی ساخته شده است. سریال سمندون، دزد عروسکها و... می‌توانند در این ژانر قرار بگیرند.

فیلم اکشن: یکی از ژانرهای فیلم است که در آن یک یا چند قهرمان اصلی با مجموعه‌ای از درگیری‌های فیزیکی، رزمی و جنگی روبه‌رو میشوند. قهرمان اصلی فیلم برای پیروزی باید بر دشمنان خود غلبه کند. دوران رشد فیلم‌های ژانر اکشن بیشتر در دهه ۷۰ میلادی بود. در طول تاریخ این ژانر، از بروس لی به عنوان اولین بازیگری که باعث حرکت و محبوبیت این ژانر شد، یاد می‌کنند.در ایران شاید بتوان همه فیلم‌هایی که جمشیدهاشم پور در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ بازی کرده است را در این ژانر و مشتقات آن قرار داد.

سینما و تلویزیون ایران از زمان پیدایی خود تاکنون بر ساخت تنها دو گونه سینمایی اصرار داشته است: ملودرام و کمدی. البته وقوع جنگ تحمیلی در ایران سبب شد تا نگاه سینماگران ما به این مقوله نیز معطوف شده و بدین ‌ترتیب ژانر دفاع ‌مقدس نیز شکل بگیرد اما محدودیت ژانر در ایران سبب تغییر ذائقه مخاطبان این سینما و حتی نسل فیلمساز ما نیز شده است به‌ گونه‌ای که فیلمسازان ما نتوانسته‌ اند در پی تعهد به سه عامل فوق‌ الذکر، این نیاز به ژانرهای مختلف را در مخاطب ایرانی شکل دهند و آن جهت دهی خوبی که مثلا در اواسط دهه هفتاد برای فیلم‌های دفاع مقدس یا اواسط دهه هشتاد برای سینمای کمدی به وجود آوردند را اینبار برای سینمای ژانر وحشت و فانتزی به وجود آورند.

سینما و تلویزیون ما نیاز به فیلمسازانی دارد که با دانش خاص خود در هر گونه ژانری، صرفا و تنها در آن گونه خاص فیلم بسازند. همچون ابراهیم حاتمی کیا در ژانر جنگی، محمدرضا هنرمند در ژانر کمدی و افرادی مانند مرحوم ساموئل خاچیکیان و تا حدودی محمدعلی طالبی که وفاداری خود را به این ژانر وحشت نشان دادند.

مریم رها