مسمومیت با گیاه کرچک

خانواده‌ای همراه با کودک پنج ساله‌‌شان برای تفریح به ویلای خود در شمال ایران رفته‌ بودند. کودک در حیاط ویلا مشغول بازی بود که با گریه به خانه برمی‌گردد. والدین متوجه می‌شوند …

خانواده‌ای همراه با کودک پنج ساله‌‌شان برای تفریح به ویلای خود در شمال ایران رفته‌ بودند. کودک در حیاط ویلا مشغول بازی بود که با گریه به خانه برمی‌گردد. والدین متوجه می‌شوند کودکشان چیزی را تف می‌کند. وقتی از او در مورد چیزی که خورده سوال می‌کنند، متوجه می‌شوند از گیاهی که در کنار خانه روییده خورده است.

دهان کودک را می‌شویند. نیمه‎های شب کودک دچار تب و لرز، اسهال و استفراغ می‌شود. کودک را همراه با گیاهی که در دهان کرده به بیمارستان می‌رسانند. بیمار بسرعت به بیمارستان مسمومیت منتقل می‌شود. بتدریج هوشیاری کودک کم شده و زرد می‌شود. اسهالش خونی شده و در روز بعد پزشکان متوجه نارسایی کلیه در کودک می‌شوند. با وجود تمامی درمان‌های انجام شده و دیالیز، متاسفانه کودک در روز سوم مسمومیت دچار تنگی نفس شدید شده و پس از یک نوبت تشنج فوت می‌کند. گیاهی که کودک خورده بود گیاه کرچک بود.

کرچک گونه‌ای گیاه زراعی یک ساله است که در ایران با نام‌های کرچک، بید انجیر و بزانجیر شناخته می‌شود. میوه آن کپسول خاردار و مدوری است که حاوی سه عدد دانه با پوسته منقوش و مغز سفید است. این گیاه در نقاط مختلف ایران از جمله شمال، یزد، خوزستان و خراسان کاشته می‌شود. گیاه کرچک در واقع به طور عمده برای تهیه روغن آن پرورش داده می‌شود که در پزشکی به عنوان مسهل قوی کاربرد دارد. وقتی دانه‌های آن توسط کودکان و بزرگسالان خورده می‌شود، تا چند روز علائم عمده‌ای از مسمومیت نشان نمی‌دهد، مگر این‌که دانه‌ها جویده شود که باعث بروز زودرس علائم می‌شود. فرد اندکی اشتهای خود را از دست می‌دهد و دچار تهوع، استفراغ و اسهال می‌شود. بتدریج فرد دچار استفراغ مداوم، اسهال خونی و در موارد کشنده، زردی می‌شود.

دز کشنده در اطفال، پنج شش دانه کرچک بوده، در حالی‌که در بزرگسالان در حدود ۲۰ دانه است.

درمان

اگر با فردی روبه‌رو شدید که از دانه‌های این گیاه خورده یا خود گیاه را مصرف کرده است، باید به اورژانس رسانده شود. با شست‌وشوی معده و استفاده از زغال می‌توان سم موجود در معده و رود‌ه‌ها را شست.

درمانی اختصاصی برای این مسمومیت وجود ندارد و معمولا علائم (استفراغ، اسهال و...) درمان شده و بیمار از نظر بروز عوارضی مثل نارسایی کلیه و کبد تحت نظر قرار می‌گیرد. اگر نارسایی کلیه بروز کند لازم است بیمار دیالیز شود. اگر پس از شش ساعت از جویدن دانه‌های کرچک علائمی بروز نکرد، پس سم کم بوده یا دفع شده است. در این حالت می‌توان فرد مسموم را مرخص کرد. البته ترخیص به معنای رفع خطر مسمومیت نیست، بلکه خطر کم شده است. به این بیماران توصیه می‌شود در صورت بروز اسهال خونی یا زردی بسرعت به بیمارستان مراجعه کنند.

دکتر بهروز هاشمی

متخصص طب اورژانس