بومی سازی در فضای مجازی

در برخی سایت‌ها می‌توان نشانی از فرهنگ یا نمادی از ملیت صاحبان آن یافت. وقتی وارد فرودگاه كشوری می‌شویم این نمادها را می‌بینیم وقتی فیلمی را تماشا می‌كنیم باز هم شاهد این پیام‌ها هستیم تا مدتی پیش تنها در فرودگاه و یا رسانه ملی همان كشور شاهد این نمادها بودیم یعنی یا به صورت واقعی و یا به صورت محدود از رسانه‌هایی با برد مشخص. اما امروز پدیده‌ای با نام جهانی‌شدن كه امروز نقش پر رنگ آن را شاهدیم ( اگرچه از مدت زمانی پیش در حال شكل گرفتن و رشد بوده است) حیطه انتقال این نمادهای ملی، قومی، محلی و در یك كلام بومی را به صورت چشم‌گیری افزایش داده‌است. یكی از این ابزار و در واقع مهمترین آن اینترنت بود كه از آن به عنوان فضای مجازی یاد می‌كنیم.

فضای مجازی ( اینترنت ) دارای پنج خصوصیت است كه آن را از سایر رسانه متمایز كرده است و به نوعی آن را خاص كرده است . دیجیتالی بودن ، تعاملی بودن ، هایپرتكست بودن ، واقعیت مجازی بودن و مركزی بودن بنا براین بومی شدن كه اصطلاحی است كه به دنبال جهانی شدن بیش از پیش مطرح شده است كمی در مورد آن متفاوت است.

اگر بخواهیم نظریه ای برای جهانی شدن وبه دنبال آن بومی شدن برای این فضا استفاده كنیم نظریه نسبیت گرایی[۱] را ترجیح می دهم .

نسبیت گرا ها معتقدند كه مرزهای فرهنگی كه در گذشته یك ملت را از ملت دیگر جدا می كرد ، امروز وجود واقعی ندارد . مرزهای فرهنگی از نظر آنها علائمی است كه به لحاظ زبانی و نژادی و اختصاصات ذاتی یك فرهنگ یك ملت را از ملت دیگر جدا می كند . و اگر چه این علائم در گذشته نقش تعیین كننده ای در شكل گیری شخصیت بومی یك فرهنگ و یك ملت داشته اند ، امروز نقش نسبی در این مرزبندی دارند . در مقایسه با افراط گرایان[۲] كه معتقدند یك همسان سازی كلی فرهنگی در حال وقوع است ، آنها بر این باورند كه یك شبكه ارتباطی بین ملت ها و فرهنگ ها به وجود آورده كه در هر منطقه تسهیل كننده تبادل معانی فرهنگی[۳] و كالا ها وهنجارهای اجتماعی شده است .

رابرتسون[۴] از در این زمینه از عام گرایی وخاص گرایی صحبت می كند و در كتاب جهانی شدنش اینگونه می گوید: " عام گرایی وخاص گرایی در دوره اخیر چیزی از نوع یك فرهنگ جهانی ، یا در حقیقت یك محور عمده در نحوه ساختار پذیری كلیت جهان است . به نظر من به جای اینكه قضیه را از این زاویه بنگریم كه عام گرایی تنها با اصول دارای مصداق كلی و خاص گرایی تنها با آنچه محلی است سر وكار دارد ، موضوع را از این زاویه مورد توجه قرار دهیم كه عام گرایی وخاص گرایی در سطح جهان به عنوان یك مجموعه واحد با یكدیگر مرتبط اند . لذا این دو به جهت عام بودگی توقع خاص بودگی از یك سو و توقع افزاینده عام بودگی ازسوی دیگر با یكدیگر پیوند خورده اند. این پدیده اخیر خاص گردانیدن عام بودگی- مبین این اندیشه است كه عام باید در قالب جهانی- بشری انضمامیت پیدا كند؛ در حالیكه جریان نخست-عام گردانیدن خاص بودگی- متضمن انتشار گسترده این فكر است كه در حقیقت برای خاص بودن ، یكتا بودن و تفاوت ودیگر بودگی نهایتی نیست وبه قول بودریلارد هیچ وقت برای احیای اصل خود دیر نیست."

من در این چند سطر می خواهم براساس این تفكرات به این سوالات پاسخ دهم :

سوال اساسی : چگونه شبكه ای جهانی و بین المللی با عنوان اینترنت كه اساس آن بر بی تمركزی و بی مكانی است را می توان ملی كرد؟ آیا فضای مجازی كه خود نقش انكار ناپذیری در جهانی شدن دارد قابلیت بومی شدن دارد ؟ و یا چگونه شبكه بین المللی و جهانی اینترنت را می توان بومی كرد ؟

۱) فضای مجازی

فضای مجازی از دو مفهوم فضا[۵] ومجاز [۶] تشكیل شده است. پس بهتر است برای دركی روشن تر ابتدا به مفهوم واژگانی آن بپردازیم .

۱-۱) مجاز :

طبق نظر دكتر عاملی مجاز گاهی در مقابل امر حقیقی معنا می شود ، گاهی به عنوان امری وهمی وخیالی فرض می شود و گاهی در مقایسه با واقعیت محسوس وبدن به كار برده می شود و برخی اوقات یك امر ذهنی در مقابل امری عینی تلقی می شود . همچنین استفاده یك لغت خارج از معنای اولیه را نیز مجاز می نامند .

پس فضا یا جهانی با خصلت مجازی در مقابل فضا یا جهان واقعی قرار می گیرد . كه فضای دوم نیز نام می گیرد . البته مجازی بودن به هیچ عنوان از تاثیر واقعیت نمی كاهد بلكه تنها واقعیتی را به شكل مجازی بازنمایی می كند چه بسا همپا و موازی با جهان واقعی . واقعیت مجازی تلاش می کند محیط های جدیدی خلق کند که تخیلی هستند ، قلمروهای خیال گونه ای که به شیوه هایی منحصر بفرد «واقعی» به نظر می‌رسند، اما به صورت مستقیم با جهان ، به صورتی که آن را درک می کنیم ارتباط ندارند.

۲-۱) فضا :

مفهوم فضا در مقابل مفهوم مكان به كار گرفته می شود . این دو مفهوم تفاوت های اساسی باهم دارند . اولین وجه تمایزی که در جریان مقایسه مکان و فضا برجسته است، سطح انتزاع این دو مفهوم است. فضا در مقایسه با مکان مفهومی بسیار انتزاعی و به سختی قابل تصور بوده به طوری که درک این مفهوم بدون واسطه درک مکان برای ما موجودات فیزیکی غیر ممکن است.(سایت تبیان) گل محمدی در كتاب جهانی شدن ، فرهنگ ، هویت به نقل از مورلی و رابینز[۸]دیگر تفاوت ها را اینگونه بیان می كند كه فضا عبارت است از همه جا ولی مكان جایی معین است .مكان محتوا دارد ولی فضا نوعی خلاء است . مكان دوبعدی است در حالیكه فضا سه بعد دارد . مكان قابلیت مرزبندی دارد اما فضا بی مركز ونا متناهی است . و از زبان هال [۹]می گوید ، مكان ها ثابت می مانند اما فضا می تواند در یك چشم به هم زدن تغییر كند و عوض شود .

بنابراین فضا مفهومی بسیار گسترده تر و پیچیده تری نسبت به مكان دارد وشاید همین ویژگی های فضا است كه باعث خاص شدن و به وجود آمدن دیگر خصوصیات فضای مجازی (اینترنت) شده است .

۲)بومی شدن

اصطلاح بومی شدن [۱۰] در ابتدا مدلی بود برای ژاپنی ها كه تكنولوژی های جدید را با شرایط محلی وفرهنگ محلی خود وفق می دادند تا هویت ژاپنی خود را همچنان پا بر جا داشته باشند. در واقع بومی شدن خلق محصولات و یا خدماتی است كه در بازار جهانی هست اما مناسب با فرهنگ محلی اختصاصی شده است [۱۱].

بومی شدن معمولا زمانی مطرح می شود كه با یك پدیده غیر بومی مانند تكنولوژی های جدید غربی مواجه باشیم . در این زمان سه راه برای مواجه با این پدیده غیر بومی داریم : اول اینكه نه تكنولوژی جدید را بپذیریم ونه فرهنگ وهنجاری كه همراه با این پدیده جدید از مبدا خودش آمده است . كه البته این راه در این برهه از زمان غیر ممكن است و حتی نمونه هایی كه در دوره های پیش این نوع مواجه را انتخاب كرده بودند با شكست مواجه شدند ؛ مانند چین در سال ۱۸۰۰ و یا ژاپن درسال ۱۵۰۰ كه هر دو مجبور به تغییر رویه شدند. دومین راه نیز پذیرش تكنولوژی جدید ومدرن شدن همچنین پذیرش فرهنگ همراه آن است . كه این راه نیز به فرهنگ بومی صدمه می زند و افراد جامعه را دچار بحران هویت و از خود بیگانگی می كند ؛ مانند تركیه در زمان آتاتورك . وسومین وبهترین راه برخورد با تكنولوژی های جدید پذیرش تكنولوژی و حركت به سوی مدرنیزاسیون است در عین اینكه فرهنگ سازی جدید طبق ارزش های بومی و فرهنگ حاكم بر جامعه صورت بگیرد ؛ مانند ژاپن یا سنگاپور .

طبق تفاوت هایی كه در مورد فضا ومكان ذكر كردیم قاعدتا بومی شدن نیز در فضا و مكان متفاوت است .

۱-۲ ) بومی شدن در مكان :

با ذكر كلمه مكان این معنا هم رسانده می شود كه منظور جهان واقعی[۱۲] است . برای بومی شدن در جهان واقعی ابتدا باید عناصرو عینیت هایی كه نماینگر هویت های جمعی یك ملیت است را شناسایی كرد .

دكتر عاملی در رابطه با هویت اینگونه می گوید : "هویت همواره یك مفهوم ارتباطی بوده است. (بارت[۱۳]۱۹۶۹) به این معنا كه ما به وسیله تشابه ها وتفاوت ها یی كه با دیگران داریم شناخته می شویم هویت به ریشه های زندگی ، روش ها ، و منش هایی كه با آن زندگی می كنیم ، گره خورده است .منظور از روش های زندگی به قول میناگال وهمكاران او(۲۰۰۳) اموری است كه "خصیصه های خاص زندگی ما " را منعكس می كند . اموری مثل بنا ها، نظام شهری، هنر، آداب ورسوم اجتماعی، مذهب، نوع لباس پوشیدن، نحوه غذاخوردن، چگونگی گذران اوقات فراغت و خلق وخو های به روابط اجتماعی ، نمونه هایی است كه هویت یك جامعه را از جامعه دیگر ویا حتی هویت یك فرد را از فرد دیگر متمایز می كند ." بنابراین با باز سازی هویت در عناصری كه نماد هویت یك فرد یا یك اجتماع است می توانیم می توانیم بگوییم بازگشت به خویشتن انجام داده ایم . مانند به كار گیری سازهای غربی اما نواختن ملودی های شرقی وایرانی ، مثل ساختن بنایی جدید و با تجهیزات امروزی اما با الگو برداری از معماری سنتی ایرانی و یا استفاده از پارچه خارجی برای لباسی به سبك محلی و ...

محلی بودن ودر عین حال مورد پذیرش جهان واقع شدن حكایت از برخورداری از ارزش های جهانی است ویك نگاه جهانی دارد .

۲-۲ ) بومی شدن در فضا :

زینب‌سادات حسینی

دانشجوی مطالعات رسانه‌ها - دانشگاه تهران

پانویس:

۱.Relativism Theory

hyper-globalizer

cultural meaning

Robertson

virtual

John Suler

Morley & Robins