تحلیل جامعه شناختی و روانشناختی پدیده زنان خیابانی

یكی از آسیب هایی كه جامعه جوان ما را تهدید می كند گسترش پدیده «زنان خیابانی» است مسأله و مشكلی كه علیرغم قبح اجتماعی و مغایرت آشكار با فرهنگ دینی و اسلامی به گونه ای خودنمایی می كند كه نمی توان به سادگی از كنار آن گذشت و موضوع را تنها به بی مبالاتی اخلاقی یا مشكلات و اختلالات فردی تقلیل داد

از این روست كه بررسی ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی این پدیده جهت شناخت زمینه ها و عوامل شكل گیری و نهایتاً پیشگیری از توسعه مشكل ضرورت پیدا می كند. برای این منظور به سراغ دو تن از روانشناسان و جامعه شناسان كشور آقایان دكتر فربد فدایی و دكتر عباس محمدی اصل رفته ایم و ابعاد مختلف پدیده زنان خیابانی را مورد بررسی قرار داده ایم.دكتر فربد فدایی روانپزشك و دانشیار دانشكده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران است كه آثار و مقالات متعددی در حوزه روانشناسی دارد.دكتر عباس محمدی اصل جامعه شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است و كتابها و مقالات بسیاری از او در زمینه های جامعه شناسی به چاپ رسیده است.

* آقای دكتر فدایی شما پدیده زنان خیابانی را چگونه تعریف می كنید؟

- عنوان زنان خیابانی به كسانی اطلاق می شود كه خارج از حدود قواعد اجتماعی، قانونی و شرعی در قبال برقراری رابطه جنسی پول دریافت می كنند. این امر به عنوان یك آسیب شناسی اجتماعی از دورانهای كهن وجود داشته است و به زمان و مكان خاصی محدود نبوده است. گاهی با تساهل و گاهی با قهر با آن برخورد شده است، لیكن در همه ادیان الهی قبیح و ممنوع دانسته می شود.

* آیا زنان خیابانی از نظر روانی بیمار هستند یا عوامل اجتماعی و ویژگی های فردی در این امر نقش دارد؟

- برخی از زنان خیابانی دچار اختلالات روانی هستند، در برخی دیگر عوامل اجتماعی (فقر، نبودن حمایت اجتماعی،...) نقش عمده دارد و شاید در تعداد قلیلی هم صرفاً خواست خود آنان مؤثر باشد. حتی اگر عامل روسپیگری در برخی از این زنان در اصل اختلالات روانی باشد، اما نارسایی های اجتماعی در تظاهر آن نقش دارد. به این معنی كه در شرایط مطلوب اجتماعی، اختلال روانی نمی تواند سبب روی آوردن یك زن به روسپیگری شود.

* چه نوع زنانی مستعد قربانی شدن به عنوان زن خیابانی هستند؟

- عقب ماندگی ذهنی، برخی اختلالات شخصی، برخی اختلالات خلقی و برخی روانپریشها بین زنان خیابانی شایعتر از كل جمعیت است. البته در شرایط مطلوب اجتماعی این وضعیت ها به سرعت تشخیص داده و درمان می شود لیكن در صورت پایین بودن سطح بهداشت روانی و فقر سامانه های بهداشتی یك كشور در پیشگیری، درمان و توانبخشی اختلالات روانی، این بیماری ممكن است وارد خرده فرهنگ بزهكاران شوند.

از نظر اجتماعی هم زنان و دخترانی كه با مشكلاتی چون فقر، نابسامانی های خانوادگی، عدم امكان ازدواج، الگوهای نادرست از قبیل دوستان نامناسب و تأثیرات نامطلوب رسانه های تصویری روبه رو هستند در معرض خطر بیشتری قرار می گیرند. این كه زنی به میل خود و به علت تمایلات جنسی وارد جرگه زنان خیابانی شود عملاً به حدی نادر می باشد كه نمی تواند در محاسبات وارد شود.

* راجع به اختلالات روانی كه می تواند از موجبات گرایش به روسپیگری شود توضیح بیشتری دهید.

- در اسكیزوفرنیا كه نوعی روانپریشی محسوب می شود ارتباط فرد با واقعیات قطع می گردد و علائمی چون هذیان و توهم در او پدید می آید. در اسكیزوفرنیای ساده هر چند هذیان و توهم بارز وجود ندارد اما بیمار انگیزه خود را برای پیشرفت از دست می دهد، رفتار و گفتار او غیرعادی می شود، مهارتهای لازم برای ارتباط جمعی نامناسب را نمی تواند كسب كند. قادر به ادامه تحصیل نیست و كاملاً متكی به خانواده می شود و در عین حال از سوی آنان مورد سرزنش و ملامت قرار می گیرد، این فرد قادر به تأمین معاش خود نیست و در صورت ازدواج به علت نارسایی های مذكور مورد بی مهری همسر قرار می گیرد و زندگی او اغلب به طلاق می انجامد. چنین زنی به علت ناتوانی در تأمین معاش و نداشتن مهارتهای اجتماعی در معرض خطر روسپیگری قرار می گیرد.

در دوره رمانتیك (سرخوشی بیمارگونه) كه از اختلال خلقی دو قطبی است بیمار همه چیز را سهل و ساده می پندارد و به دنبال فعالیت های لذت جویانه است، بنابر این امكان دارد این رفتارهای ناهنجار جنسی از جمله روابط نامشروع و غیرقانونی هم روی دهد.

در اختلال شخصیت مرزی، رفتارهای ماجراجویانه و لذت جویانه از جمله مصرف مواد مخدر و روابط نامشروع جنسی هم دیده می شود.

اما مهمترین اختلال روانی كه در زنان با روسپیگری به طور خاص و یا بزهكاری به طور عام مربوط می شود، اختلال شخصیت ضد اجتماعی است كه در آن فرد نمی تواند مقررات اجتماعی را بپذیرد. نقض مقررات زندگی خانوادگی و اجتماعی، ماجراجویی، لذت جویی، دروغگویی، رفتارهای جنسی زود هنگام، اعتیاد به مواد مخدر و الكل، نداشتن برنامه برای آینده، تحریك پذیری، بی توجهی به امنیت خود و دیگران، بی مسئولیتی و فقدان پشیمانی نسبت به اعمال خلاف خویش و سوابق دستگیری به علت نقض قانون از جمله نشانه های اختلال شخصیت ضد اجتماعی است كه در بخش عمده ای از روسپیان ملاحظه می شود. سرانجام باید به اعتیاد اشاره كنیم كه می تواند هم عامل روی بردن به فحشا برای تأمین مخارج مواد باشد و هم معلول زندگی بزهكارانه را به عنوان روسپی. بدیهی است كه در صورت وجود سامانه بهداشتی مناسب كه در برگیرنده نیازهای بهداشت روانی باشد، موارد فوق الذكر سریعاً تشخیص و درمان می شوند وافراد در ورطه روسپیگری سقوط نمی كنند.

دكتر فربد فدائی: این زنان قربانیانی هستند كه دیگران را هم قربانی می كنند. آنان در معرض انواع آزارها و تهدیدها قرار دارند و به انواع بیماری های واگیردار پوستی، آمیزشی، گوارشی و تنفسی مبتلا هستند. هرچند در سال های اخیر به خطر وجود ایدز در این زنان و سرایت آنان به مردان و گسترش ایدز از طریق این مردان تأكید شده است، لیكن باید دانست دیگر اختلالات عفونی در این زنان بسیار مهم است

* چه مسائل اجتماعی بیشتر با پدیده زنان خیابانی مرتبط است؟

- بیكاری، بی سوادی، فقر، اعتیاد، نبودن سامانه های اجتماعی حامی زنان و دختران آسیب پذیر، رواج مصرف گرایی، نمایش های تلویزیونی یا فیلم های سینمایی كه مروج ابتذال و زیر پا گذاشتن ارزش های خانوادگی و مطرح كننده آوازه خوانها و ... به عنوان سرمشق جوانان باشد، همه در پدیده مذكور نقش تسهیل كننده دارند. جدایی، طلاق، بدرفتاری پدر یا مادر یا برادر بزرگتر، وجود ناپدری و نامادری نامناسب، آزار جنسی یا جسمی یا روانی، فرار از خانه، مورد تجاوز قرار گرفتن، ناتوانی خانواده در برآوردن حداقل نیازهای زیستی و عاطفی كودك و نوجوان از دیگر علل مستعدكننده فحشا است.

اگر خانواده ای دختر خود را به علت خطاهای كوچك نبخشد و او را از خود براند احتمال زیادی وجود دارد كه این دختر خود را به طور كامل بی ارزش بداند و در نتیجه روسپیگری هم برای او بی اهمیت شود حتی دیده شده است كه زنان و دخترانی به قصد تنبیه خود و گاهی نیز به قصد انتقام از بستگان ستمگر و بی گذشت خویش به روسپیگری پرداخته اند.

مسأله مهم دیگری كه به آن كمتر پرداخته می شود مردانی هستند كه به دنبال زنان خیابانی می روند و بین آنان ممكن است از جوانانی كه به علت ناتوانی در ارضاء مشروع نیاز جنسی به سوی روسپیان كشیده شده اند تا مردان متأهل بوالهوس و لاابالی كه صرفاً برای تازه جویی این كار را می كنند یافت شود. بدیهی است كه زمینه های زیست شناختی، روانشناختی و جامعه شناختی این امر در مردان متقاضی هم باید بررسی شود و مسئولیت این مردان هم در رواج این پدیده مورد توجه قرار گیرد.

---