صحرای رکود یا سراب رونق

احتمالاً سال ۲۰۱۰ سال تقاضامندی صنعت نفت است, اما ثبات عرضه, برنامه اصلی تولید کنندگان خواهد بود

سال ۲۰۰۹ را در مجموع باید سال ناامیدکننده ای برای تولیدکنندگان نفت دانست. اُفت حدوداً ۴۰ درصدی قیمت نفت در این سال در مقایسه با سال قبل از آن، ترکیدن پُر سر و صدای حباب رؤیایی تولیدکنندگان نفت را به دنبال داشت.

رکود اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۹ روند فزاینده قیمت نفت را در سال های اخیر متوقف کرد. اُفت شدید تقاضای جهانی نفت، تولیدکنندگان را به کاهش عرضه نفت در بازار وادار کرد و اُپک – فعال ترین سازمان در طرف عرضه بازار نفت - بیش از ۴ میلیون بشکه از عرضه نفت خود را به بازار کاهش داد. اما در اواسط سال ۲۰۰۹ روند کاهشی شاخص های اقتصادی متوقف شد و در ماه های پایانی سال، نشانه هایی از بهبود در اقتصادهای بزرگ نمایان گردید. تداوم خوش بینی ها به اقتصاد جهانی و تحولات بازار نفت در سال ۲۰۱۰ نیز قابل پیش بینی است.

● دیدگاه آژانس بین المللی انرژی

بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی، تقاضای جهانی نفت در نتیجه بهبود رشد اقتصادهای بزرگ در سال ۲۰۱۰ میلادی، روند فزاینده ای را شاهد خواهد بود. آژانس پیش بینی قبلی خود را در خصوص رشد تقاضای جهانی نفت از رقم ۳/۸۶ میلیون بشکه در روز به ۵/۸۶ میلیون بشکه در روز (پیش بینی فوریه ۲۰۱۰) افزایش داده است. در این پیش بینی، متوسط قیمت جهانی نفت در سال ۲۰۱۰ حدود ۷۵ دلار در هر بشکه برآورد شده است.

پیش بینی آژانس نشان می دهد رشد تقاضای جهانی نفت در سال ۲۰۱۰ تماماً مربوط به کشورهای غیر عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه (OECD) است. آژانس همچنین در پیش بینی خود اعلام کرده است بهبود شرایط اقتصادی کشورهای عضو سازمان، بدون افزایش تقاضای نفت تحقق خواهد یافت.

در گزارش آژانس بین المللی انرژی، دلیل افزایش رشد و بهبود شرایط اقتصادی کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی برای توسعه – در حالی که تقاضای نفت کشورهای مزبور ثابت مانده است – به جایگزینی گاز طبیعی، انرژی های تجدیدپذیر و انرژی هسته ای برای تولید حرارت، برق و فرآیندهای صنعتی برمی گردد. آژانس در گزارش خود تصریح کرده است، منطقه ای که در سال های اخیر موجب رشد تقاضای نفت در مجموع کشورهای عضو OECD شده بود، آمریکای شمالی است. این منطقه به دلیل شدت رکود اقتصادی و جایگزینی سایر حامل های انرژی ارزان تر - به جای بنزین - و نیز تغییر در رفتار مصرفی تقاضای نفت، تغییری را در میزان تقاضای نفت در آینده شاهد نخواهد بود.

بر خلاف منطقه OECD کشورهای بزرگ واقع در منطقه آسیا – به خصوص چین و هند - با بهبود شرایط اقتصادی، شاهد رشد بیشتر مصرف نفت برای افزایش تولیدات خود خواهند بود.

به علاوه، تقاضای نفت در کشورهای غیر عضو OECD در سال ۲۰۱۰ رشدی معادل ۴ درصد را تجربه خواهد کرد. البته در این گزارش هشدار داده شده که عدم موازنه تجاری و کسری بودجه برخی کشورها می تواند رشد اقتصادی را با تهدید مواجه ساخته و از این طریق، رشد تقاضای نفت را محدود سازد.

آژانس در گزارش ژانویه، پیش بینی خود را از تقاضای جهانی نفت به دلیل روند کُند فعالیت های تجاری در اقتصادهای توسعه یافته کاهش داده بود. رشد تقاضای جهانی نفت در گزارش ماه فوریه آژانس در راستای گزارش اخیر صندوق بین المللی پول (IMF) است که رشد اقتصادی جهان را در سال ۲۰۱۰ رقمی معادل ۹/۳ درصد پیش بینی کرده است که البته این رقم در سال ۲۰۰۹ معادل منفی ۸/۰ درصد برآورد شده بود. لازم به ذکر است که رشد منفی اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۹ برای اولین بار در سال های پس از جنگ دوم جهانی تحقق یافته است.

برخی منابع، گزارش اخیر آژانس را خوش بینانه برآورد کرده اند. کارستن فریش، تحلیل گر کامرس بانک، می گوید آژانس بین المللی انرژی خوش بین ترین سازمان بین تمامی مؤسسات بزرگ فعال در این حوزه است.

دیوید هافتون، از شرکت بین المللی معاملات نفتی PVM، در این خصوص می گوید: اداره اطلاعات انرژی آمریکا رشدی معادل ۲/۱ میلیون بشکه در روز را برای تقاضای نفت در سال ۲۰۱۰ پیش بینی نموده، در حالی که اُپک رشدی ناچیز در حد صفر را برای سال ۲۰۱۰ پیش بینی کرده است.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا نیز که از معتبرترین مراجع پیش بینی کننده تحولات بازار نفت است با استناد به روند رو به بهبود شرایط اقتصاد جهانی، رشد تقاضای نفت خام را درسال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ مثبت ارزیابی کرده است. بر اساس پیش بینی این اداره، تداوم پایبندی اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اُپک) به اهداف تولیدی خود همراه با رشد محدود عرضه نفت توسط تولیدکنندگان غیرعضو این سازمان، موجب بهبود شرایط قیمت در بازار جهانی نفت خام خواهد شد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا با مبنا قرار دادن شرایط مذکور، قیمت نفت را در تابستان ۲۰۱۰ رقمی بیش از ۸۰ دلار در هر بشکه پیش بینی کرده است.

در عین حال بر اساس برآورد این اداره، افزایش موجودی ذخایر نفت در کشورهای OECD همراه با مازاد قابل ملاحظه ظرفیت تولید نفت در کشورهای عضو اُپک، مانع از شکل گیری جهش قیمتی در بازار نفت در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ خواهد شد.

● خیز نرم تقاضا

اداره اطلاعات انرژی آمریکا در پیش بینی جدید خود از تحولات بخش مصرف در سال ۲۰۱۰ رشد بسیار ملایمی را در مصرف سوخت های مایع در نتیجه رشد تقاضا در کشورهای آسیایی ارایه کرده است. طبق این گزارش، مصرف چین در ماه دسامبر ۲۰۰۹ معادل ۹۰۰ هزار بشکه در روز افزایش داشته است. این رقم رشدی معادل ۱۲ درصد را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می دهد. همچنین در ژاپن در حالی که پیش بینی ها حاکی از تداوم روند بلند مدت کاهش مصرف نفت این کشور است، با این حال نشانه های بهبود شرایط اقتصادی در آن، تحلیل گران را بر آن داشته تا در خصوص تداوم روند کاهشی تقاضای بلند مدت نفت ژاپن در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ کمتر بدبین باشند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا با مدّنظر قرار دادن مجموع تحولات مزبور، رشد تقاضای جهانی نفت را در سال ۲۰۱۰ رقمی معادل ۲/۱ و در سال ۲۰۱۱ معادل ۶/۱ میلیون بشکه در روز برآورد کرده است که بخش مهمی از این رشد تقاضا مربوط به کشورهای غیرعضو OECD است.

● عرضه قطره چکانی

در سال گذشته، بازیگران غیرعضو سازمان اُپک در طرف عرضه بازار نفت در سال ۲۰۰۹ عرضه نفت خود را ۵۶۰ هزار بشکه در روز افزایش داده اند. این رقم بالاترین رشد عرضه کشورهای مزبور از سال ۲۰۰۴ تاکنون است. با این حال بر اساس پیش بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا این روند در سال های آینده قابل تداوم نیست. بر اساس برآورد این اداره، عرضه نفت کشورهای مزبور در سال ۲۰۱۰ افزایشی معادل ۴۳۰ هزار بشکه در روز را شاهد خواهد بود که بیشترین رشد عرضه طی دوره مزبور مربوط به ایالات متحد می باشد. برزیل و جمهوری آذربایجان دیگر عرضه کنندگان دارای بیشترین رشد عرضه نفت در خارج از اُپک هستند.

بر خلاف این میزان رشد، در کشورهای مکزیک، انگلستان و نروژ روند کاهشی در تولید نفت پیش بینی شده است. در مجموع، پیش بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا حاکی از آن است که تولید نفت از سوی عرضه کنندگان غیر عضو اُپک در سال ۲۰۱۱ دچار اُفتی معادل ۱۲۰ هزار بشکه در روز خواهد بود.

تحلیل گران بازار، اقدام اُپک را در کاهش ۲/۴ میلیون بشکه ای عرضه نفت، عمده ترین دلیل تثبیت قیمت نفت در دامنه ۷۰ تا ۸۰ دلار از اواسط سال ۲۰۰۹ میلادی تا پایان این سال ذکر کرده اند.

قیمت های نفت نیز در نیمه دوم سال ۲۰۰۹ با وجود افزایش ذخایر نفت و رشد مازاد ظرفیت تولید اعضای اُپک به دلیل کاهش تولید در دامنه مزبور حفظ شد. در حال حاضر مازاد ظرفیت تولید نفت در میان اعضای اُپک رقمی معادل ۵ میلیون بشکه در روز برآورد می شود که این رقم تا پایان دوره پیش بینی به ۶ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت. بیشتر این ظرفیت در عربستان سعودی تمرکز یافته و به نظر می رسد تا زمانی که بازار نفت ثبات نسبی خود را حفظ کرده و قیمت در محدوده مورد نظر این کشور نوسان می کند، از آن ظرفیت استفاده ای نشود. مازاد ظرفیت تولید اعضای اُپک در فاصله سال های ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۹ به طور متوسط ۸/۲ میلیون بشکه در روز بوده است.

بر اساس پیش بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت اُپک در سال ۲۰۱۰ افزایشی معادل ۴/۰ میلیون بشکه در روز را شاهد خواهد بود. این روند در سال ۲۰۱۱ و با تداوم بهبود در شاخص های اقتصاد جهانی تکرار خواهد شد. همچنین بر اساس برآورد این اداره، مایعات نفتی تولیدی اعضای اُپک که مشمول هدف گذاری های تولیدی این سازمان نیستند، طی سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ افزایشی معادل ۶/۰ تا ۷/۰ میلیون بشکه در روز را شاهد خواهند بود.

● اندوخته های OECD

بر اساس برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ذخایر تجاری نفت کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه در پایان سال ۲۰۰۹ رقمی معادل ۶۹/۲ میلیارد بشکه بوده است که معادل ۵۸ روز از مصرف نفت این کشورها را تأمین می کند. این رقم ۹۰ میلیون بشکه بیش از متوسط ۵ ساله ذخایر کشورهای مذکور است؛ ضمن این که در خلال دوره پیش بینی (تا پایان سال ۲۰۱۱)، ذخایر تجاری این کشورها بیش از متوسط تاریخی این ذخایر خواهند بود.

● نفت، بشکه ای چند؟

قیمت نفت خام تک محموله وست تگزاس اینترمیدیت (WTI) در ژانویه ۲۰۱۰ به طور متوسط به ۳۳/۷۸ دلار در هر بشکه رسید که تقریباً ۴ دلار بیش از متوسط ماه قبل بوده است. برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا حاکی از آن است که متوسط قیمت این نوع نفت خام در ماه های فوریه و مارس معادل ۷۶ دلار در هر بشکه خواهد بود. این رقم در اواخر بهار ۲۰۱۰ به حدود ۸۲ دلار در هر بشکه خواهد رسید و به طور متوسط این قیمت در ماه های باقیمانده سال ۲۰۱۰ هم حفظ خواهد شد. این رقم در سال ۲۰۱۱ به طور متوسط به ۸۵ دلار در هر بشکه بالغ خواهد شد.