درسهایی از سوره ی یوسف

سلام بر تو ای صادق مصدوق, اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ, ألسَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکَاتُهُ سالگرد تولد شما نزدیک می شود و ما مؤمنان مشتاقت بار دیگر در عظمت روح والای تو انگشت به دهانیم

سلام بر تو ای صادق مصدوق, اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا صَلَّیْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ اللَّهُمَّ بَارِکْ عَلَی مُحَمَّدٍ وَعَلَی آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا بَارَکْتَ عَلَی آلِ إِبْرَاهِیمَ إِنَّکَ حَمِیدٌ مَجِیدٌ, ألسَّلَامُ عَلَیْکَ أَیُّهَا النَّبِیُّ وَرَحْمَةُ اللَّهِ وَبَرَکَاتُهُ سالگرد تولد شما نزدیک می‌شود و ما مؤمنان مشتاقت بار دیگر در عظمت روح والای تو انگشت به دهانیم.

ما که دوست داریم راه به دعوت پاک تو بسپاریم تا دین تو زنده شود، آنگونه که تو آورده‌ای در آلام و رنج‌هایی که برای این دعوت پاک کشیده‌ای همراه با سایر پیامبران خدا.. ای رسول خدا ما می‌دانیم که تو و یارانت در مکه چه زجرها کشیده‌اید در آن عام الحزن بی‌کسی و تنهایی که غیر از خدا کسی همراهتان نبوده است و با بیان و نزول سوره‌ی یوسف به قلبتان آرامش ریخته است. فشارهایی که رسولان را به مرحله یأس می‌رسانده است: حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُوا جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّیَ مَنْ نَشَاءُ وَلَا یُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ.. تا هنگامی که فرستادگان [ما] نومید شدند و [مردم] پنداشتند که به آنان واقعا دروغ گفته شده یاری ما به آنان رسید پس کسانی را که می‏خواستیم نجات یافتند و[لی] عذاب ما از گروه مجرمان برگشت ندارد (یوسف/۱۱۰) و این نتیجه بدترین نوع فشارهایی بوده است که به پیامبران وارد شده است، آنها ترس و فشارهای جسمانی و از دست دادن مال و جان یاران خود را تماشا کرده‌اند و به تجربت نشسته‌اند و کار به جایی رسیده است که به دلشان آمده که شاید آنها اشتباه می‌کنند. أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِکُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء وَزُلْزِلُواْ حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُواْ مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللّهِ قَرِیبٌ ۶۴۸۳۱;۲۱۴بقره/۶۴۸۳۰; آیا پنداشتید که داخل بهشت می‏شوید و حال آنکه هنوز مانند آنچه بر [سر] پیشینیان شما آمد بر [سر] شما نیامده است آنان دچار سختی و زیان شدند و به [هول و] تکان درآمدند تا جایی که پیامبر [خدا] و کسانی که با وی ایمان آورده بودند گفتند پیروزی خدا کی خواهد بود هش دار که پیروزی خدا نزدیک است (۲۱۴) تا کارد به استخوان نرسیده باشد ایمان متبلور نمی‌شود..باید آنقدر قدرتهای اطراف مردم بر انبیاء و دعوتگران آنان فشار آورند که ایمان هر نفر به اندازه ده نفر گردد.. آنان در کوره‌ی مصائب گداخته می‌شوند تا استوار و سخت شوند.. سخت شوند در حمل امانت خداوند.. سخت شوند در برابر از خودباختگی‌ها و فشارها..بگذرند از خویشتن و اهل و فرزندان و نان و در یک کلام دنیا که انسان را به سنگینی و تنبلی و ایستایی می‌کشاند. بعد از این مرحله نسیمی جان افزا می‌وزد: جَاءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّیَ مَنْ نَشَاءُ وَلَا یُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ.. این یاری و فضل خداست که به سراغشان آمده است.

البته که در این میان بسیار از پیروان می‌افتند، و چه باک از اینکه عده‌ای بیفتند تا خالصان و مخلصان واقعی دین خدا و پیامبران بمانند و هیچ کس و هیچ چیز نتواند آنان را به بند کشد. اگر غم لشکر انگیزد که خون عاشقان ریزد من و ساقی به هم سازیم و بنیادش براندازیم قیمت پیروزی گران است، قیمت دعوتگران بالاست.. نه آنانی که به پشیز حطام دنیا خود را می‌فروشند تا سلامت باشند، آنان که همراه با انبیاء و پا در کفش آنان به طوفان حوادث ره می‌سپارند باید بدانند که این دریا موج خون فشان دارد، سونامی‌هایی که آرامش ساحل نشینان را به هم می‌زند و موج سواران را سی متر بالا می‌برد تا از هول و هراس نزدیک است جانشان از تن به در آید.

هر کالایی قیمتی دارد و دین و دعوت کالایی است که هیچ قیمتی دنیوی بر آن نمی‌توان گذاشت، چنانچه رسول خدا می‌فرمود اگر خداوند بوسیله تو کسی را هدایت کند برایت از دنیا و آنچه در آن است بهتر است.

هم اینک به گفتار استاد شهید دعوت سید قطب توجه می‌دهم: «کسانی که دعوت به سوی خدا را در جوامع جاهلی بر عهده می‌گیرند-جامعه‌های جاهلی هم جامعه‌هایی هستند که با اطاعت و پیروی در هر زمان و مکانی برای غیر خدا کرنش برند و پرستش کنند-باید که به خود حالی و تفهیم کنند که:آنان مراحل و منازل بی دردسر و آسوده‌ای را نمی‌پیمایند و تجارت مادی ای را پیشه خود نمی‌کنند که هرچه زودتر سود آن حاصل شود و نفع آن بدست آید بلکه آنان باید بدانند که با طاغوت‌هایی روبرو می‌شوند که قوت و قدرت و دارائی و ثروت در اختیار دارند و می‌توانند عامه مردمان را به گونه‌ای سبک دارند و تحقیر کنند که سیاه را سفید و سفید را سیاه بببینند! و می‌توانند عامه مردمان را بر ضد یاران دعوت به سوی خدا بشورانند و برانگیخته گردانند. بدین گونه که شهوات را در ایشان تحریک کنند و برانگیزانند و آنگاه بدیشان بگویند که یاران دعوت به سوی خدا می‌خواهند که شما را از این شهوات محروم و بی بهره کنند!.. یاران دعوت به سوی خدا لازم است یقین داشته باشند که دعوت به سوی خدا دارای مشکلات و معضلات و رنج‌ها و زحمت‌های بیشمار است. ..و پیوستن به دعوت به سوی خدا برای ایستادن در برابر جاهلیت و پیکار و کارزار با جاهلیت نیز دارای مشکلات و معضلات و رنج‌ها و زحمتهای بیشمار است... این است که در اول کار به دعوت آسمانی عامه مردمان مستضعف نمی‌گرایند بلکه گروه منتخب و برگزیده مردمان ان نسل همه به دعوت آسمانی لبیک می‌گویند و می‌گروند و بدان می‌پیوندند، آن گروه منتخب و برگزیده‌ای که حقیقت این آیین را بر آسایش و ایمنی و بر همه خوشی‌ها و کالاهای این زندگی دنیا ترجیح می‌دهند و برتر و فراتر می‌نهند.

تعداد این گروه منتخب و گزیده هم بسیار کم خواهد بود و لیکن خدا میان ایشان و قومشان به حق داوری می‌فرماید، پس از جهادی که کم یا زیاد و کوتاه و طولانی خواهد بود.فقط بدین هنگام است که عامه مردمان دسته دسته به آیین خدا در می‌آیند.» (فی ظلال القرآن، ج ۴، ترجمه خرمدل، ص ۶۱) نیک می‌دانید که مردمان می‌خواهند که دعوتگران چون آنان باشند، سرد و ساکت و مشغول به روزمرگی‌های دنیا که چون آنان در نهایت به روزمرگی و پایان برسند بدون آنکه خویشتن و دنیای خود را بهشتی کنند.

دعوتگران از محنت‌ها با ایمان به خداوند و صبر بگذرند: محنت رنج برادران، محنت وحشت چاه، محنت رنج بردگی، محنت مکر شهوانی زلیخا و زنان دربار، محنت و رنج زندان عزیز مصر، محنت رنج رفاه زمان وزارت، محنت رنج فرمان روایی بر قوت مردمان، محنت رنج احساسات بشری زمان ملاقات برادران. و این هم محتوای دعوت اوست: وَاتَّبَعْتُ مِلَّةَ آبَآئِی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ مَا کَانَ لَنَا أَن نُّشْرِکَ بِاللّهِ مِن شَیْءٍ ذَلِکَ مِن فَضْلِ اللّهِ عَلَیْنَا وَعَلَی النَّاسِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَشْکُرُونَ ۶۴۸۳۱;۳۸۶۴۸۳۰; یا صَاحِبَیِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُّتَفَرِّقُونَ خَیْرٌ أَمِ اللّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ ۶۴۸۳۱;۳۹۶۴۸۳۰; مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلاَّ أَسْمَاء سَمَّیْتُمُوهَا أَنتُمْ وَآبَآؤُکُم مَّا أَنزَلَ اللّهُ بِهَا مِن سُلْطَانٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ أَمَرَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِیَّاهُ ذَلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ ۶۴۸۳۱;۴۰۶۴۸۳۰;(یوسف) و آیین پدرانم ابراهیم و اسحاق و یعقوب را پیروی نموده‏ام برای ما سزاوار نیست که چیزی را شریک خدا کنیم این از عنایت‏خدا بر ما و بر مردم است ولی بیشتر مردم سپاسگزاری نمی‏کنند (۳۸) ای دو رفیق زندانیم آیا خدایان پراکنده بهترند یا خدای یگانه مقتدر (۳۹ شما به جای او جز نامهایی [چند] را نمی‏پرستید که شما و پدرانتان آنها را نامگذاری کرده‏اید و خدا دلیلی بر [حقانیت] آنها نازل نکرده است فرمان جز برای خدا نیست دستور داده که جز او را نپرستید این است دین درست ولی بیشتر مردم نمی‏دانند (۴۰) لب لباب یوسف در همه‌ی آزمون تقوا و صبر و مناجات و واگذاری امر خود به او است:. ... قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَیِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ (یوسف/۹۰) به راستی خدا بر ما منت نهاده است بی‏گمان هر که تقوا و صبر پیشه کند خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی‏کند (۹۰) رَبِّ قَدْ آتَیْتَنِی مِنَ الْمُلْکِ وَعَلَّمْتَنِی مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ أَنتَ وَلِیِّی فِی الدُّنُیَا وَالآخِرَةِ تَوَفَّنِی مُسْلِمًا وَأَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ ۶۴۸۳۱;۱۰۱۶۴۸۳۰; پروردگارا تو به من دولت دادی و از تعبیر خوابها به من آموختی ای پدیدآورنده آسمانها و زمین تنها تو در دنیا و آخرت مولای منی مرا مسلمان بمیران و مرا به شایستگان ملحق فرما (۱۰۱) و خدا هم همراه اوست و به همه نشان می‌دهد در آنجا که دست از اسبان دنیا کوتاه می‌شود اسباب آسمان به داد می‌رسد: در جایگاه گول خوردن:. .. قَالَ مَعَاذَ اللّهِ إِنَّهُ رَبِّی أَحْسَنَ مَثْوَایَ إِنَّهُ لاَ یُفْلِحُ الظَّالِمُونَ ۶۴۸۳۱;۲۳۶۴۸۳۰; [یوسف] گفت پناه بر خدا او آقای من است به من جای نیکو داده است قطعا ستمکاران رستگار نمی‏شوند (۲۳) در مقام احساس ضعف: قَالَ رَبِّ السِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمَّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَأَکُن مِّنَ الْجَاهِلِینَ ۶۴۸۳۱;۳۳۶۴۸۳۰; یوسف] گفت پروردگارا زندان برای من دوست‏داشتنی‏تر است از آنچه مرا به آن می‏خوانند و اگر نیرنگ آنان را از من بازنگردانی به سوی آنان خواهم گرایید و از [جمله] نادانان خواهم شد (۳۳) دعوت اسلامی هم با تقوا و صبر مراحل سخت را پشت سر می‌گذارد:. .. قَدْ مَنَّ اللّهُ عَلَیْنَا إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَیِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ ۶۴۸۳۱;۹۰۶۴۸۳۰;... به راستی خدا بر ما منت نهاده است بی‏گمان هر که تقوا و صبر پیشه کند خدا پاداش نیکوکاران را تباه نمی‏کند.

از اول تا آخر همه اش دعوت به صبر است چه به یعقوب و چه به یوسف و چه به همه‌ی مردان خدا که در دعوت به سوی خدا مشغولند.. ... فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَی مَا تَصِفُونَ ۶۴۸۳۱;۱۸۶۴۸۳۰; اینک صبری نیکو [برای من بهتر است] و بر آنچه توصیف می‏کنید خدا یاری‏ده است. و صبر در برابر خواسته‌های نفس: قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ عَسَی اللّهُ أَن یَأْتِیَنِی بِهِمْ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْعَلِیمُ الْحَکِیمُ ۶۴۸۳۱;۸۳۶۴۸۳۰; [یعقوب] گفت [چنین نیست] بلکه نفس شما امری [نادرست] را برای شما آراسته است پس [صبر من] صبری نیکوست امید که خدا همه آنان را به سوی من [باز] آورد که او دانای حکیم است. و وارد شدن از درهای مختلف برای حفاظت از چشم حاسدان: وَقَالَ یَا بَنِیَّ لاَ تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَادْخُلُواْ مِنْ أَبْوَابٍ مُّتَفَرِّقَةٍ وَمَا أُغْنِی عَنکُم مِّنَ اللّهِ مِن شَیْءٍ إِنِ الْحُکْمُ إِلاَّ لِلّهِ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَعَلَیْهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ ۶۴۸۳۱;۶۷۶۴۸۳۰; و گفت ای پسران من [همه] از یک دروازه [به شهر] در نیایید بلکه از دروازه‏های مختلف وارد شوید و من [با این سفارش] چیزی از [قضای] خدا را از شما دور نمی‏توانم داشت فرمان جز برای خدا نیست بر او توکل کردم و توکل‏کنندگان باید بر او توکل کنند. و مایوس نشدن از خداوند:. .. وَلاَ تَیْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِنَّهُ لاَ یَیْأَسُ مِن رَّوْحِ اللّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْکَافِرُونَ ۶۴۸۳۱;۸۷۶۴۸۳۰; و از رحمت‏خدا نومید مباشید زیرا جز گروه کافران کسی از رحمت‏خدا نومید نمی‏شود.

همه اینها برای توجه به این است که دعوتگران با بصیرت دعوت دهند و با صالحان همراه شوند. قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَی اللّهِ عَلَی بَصِیرَةٍ أَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِی وَسُبْحَانَ اللّهِ وَمَا أَنَاْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ ۶۴۸۳۱;۱۰۸۶۴۸۳۰; بگو این است راه من که من و هر کس پیروی‏ام کرد با بینایی به سوی خدا دعوت می‏کنیم و منزه است‏خدا و من از مشرکان نیستم. وَمَا أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ إِلاَّ رِجَالًا نُّوحِی إِلَیْهِم مِّنْ أَهْلِ الْقُرَی أَفَلَمْ یَسِیرُواْ فِی الأَرْضِ فَیَنظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَدَارُ الآخِرَةِ خَیْرٌ لِّلَّذِینَ اتَّقَواْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ ۶۴۸۳۱;۱۰۹۶۴۸۳۰; و پیش از تو [نیز] جز مردانی از اهل شهرها را که به آنان وحی می‏کردیم نفرستادیم آیا در زمین نگردیده‏اند تا فرجام کسانی را که پیش از آنان بوده‏اند بنگرند و قطعا سرای آخرت برای کسانی که پرهیزگاری کرده‏اند بهتر است آیا نمی‏اندیشید. حَتَّی إِذَا اسْتَیْأَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّواْ أَنَّهُمْ قَدْ کُذِبُواْ جَاءهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّیَ مَن نَّشَاء وَلاَ یُرَدُّ بَأْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ ۶۴۸۳۱;۱۱۰۶۴۸۳۰; تا هنگامی که فرستادگان [ما] نومید شدند و [مردم] پنداشتند که به آنان واقعا دروغ گفته شده یاری ما به آنان رسید پس کسانی را که می‏خواستیم نجات یافتند و[لی] عذاب ما از گروه مجرمان برگشت ندارد. لَقَدْ کَانَ فِی قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِّأُوْلِی الأَلْبَابِ مَا کَانَ حَدِیثًا یُفْتَرَی وَلَکِن تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَتَفْصِیلَ کُلَّ شَیْءٍ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ ۶۴۸۳۱;۱۱۱۶۴۸۳۰; به راستی در سرگذشت آنان برای خردمندان عبرتی است‏سخنی نیست که به دروغ ساخته شده باشد بلکه تصدیق آنچه [از کتابهایی] است که پیش از آن بوده و روشنگر هر چیز است و برای مردمی که ایمان می‏آورند رهنمود و رحمتی است.

دعوتگران باید چون یوسف صدیق و حافظ و نگهدار و بس آگاه باشند: یُوسُفُ أَیُّهَا الصِّدِّیقُ أَفْتِنَا فِی سَبْعِ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ یَأْکُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعِ سُنبُلاَتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ یَابِسَاتٍ لَّعَلِّی أَرْجِعُ إِلَی النَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَعْلَمُونَ ۶۴۸۳۱;۴۶۶۴۸۳۰; ای یوسف ای مرد راستگوی در باره [این خواب که] هفت گاو فربه هفت [گاو] لاغر آنها را می‏خورند و هفت‏خوشه سبز و [هفت‏خوشه] خشگیده دیگر به ما نظر ده تا به سوی مردم برگردم شاید آنان [تعبیرش را] بدانند. قَالَ اجْعَلْنِی عَلَی خَزَآئِنِ الأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ ۶۴۸۳۱;۵۵۶۴۸۳۰; [یوسف] گفت مرا بر خزانه‏های این سرزمین بگمار که من نگهبانی دانا هستم. خداوند دعوتگران را تا رسیدن به مرحله رشد در پناه خود حفظ می‌کند:. .. وَکَذَلِکَ مَکَّنِّا لِیُوسُفَ فِی الأَرْضِ وَلِنُعَلِّمَهُ مِن تَأْوِیلِ الأَحَادِیثِ وَاللّهُ غَالِبٌ عَلَی أَمْرِهِ وَلَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ ۶۴۸۳۱;۲۱۶۴۸۳۰; و بدین گونه ما یوسف را در آن سرزمین مکانت بخشیدیم تا به او تاویل خوابها را بیاموزیم و خدا بر کار خویش چیره است ولی بیشتر مردم نمی‏دانند. و مکرهای دشمنان را دور می‌کند: فَاسْتَجَابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ ۶۴۸۳۱;۳۴۶۴۸۳۰; پس پروردگارش [دعای] او را اجابت کرد و نیرنگ آنان را از او بگردانید آری او شنوای داناست.

نویسنده‌: عبدالغفور گردهانی