ناکوکی سنتور سینما

نگاهی به آثار موزیکال سینمای پس از انقلاب

موسیقی متن همواره عنصری جذابیت بخش در یک فیلم سینمایی بوده است. حال در نظر بگیرید که به غیر از نت آهنگینی که موقعیت‌های داستانی را به ذهن مخاطبان راه می‌دهد، ساختار روایت اثر را به موضوع موسیقی و شخصیت موسیقیدان اختصاص دهیم. این رویکرد سبب می‌شود تا تم داستانی با بهره گیری از جاذبه‌های غیرقابل انکار موسیقی بتواند مخاطبان را در همراهی با اثر آماده سازد. بدینگونه فیلمی‌به مخاطبان عرضه می‌شود که به دلیل پرسونای اصلی شخصیت محوری داستان یا قدرت مضمونی و ساختاری فیلم در ارتباط گیری با مخاطبان به توفیق می‌رسد. نمونه‌های زیر از جمله آثاری هستند که یا به گونه ای مستقیم به روایت اوج و فرودهای یک موسیقیدان پرداخته اند یا در پرتو بهره گیری از موسیقی نقدی گزنده را بر فرهنگ جاری در جامعه وارد کرده اند.

دلشدگان- زنده یاد علی حاتمی: شاید تقدیس موسیقی تنها یک بهانه برای خلق ناب ترین فیلم ایرانی در خصوص موضوع موسیقی باشد. شاعرانگی کارگردان در الصاق میزانسنی که بسیار با نحوه روایت همسان است و نحوه حرکت ریلی دوربین در سکانس معرکه ضرب گیری اکبرعبدی و جلال مقدم و آن شیوه نمایش نمادگونه از رسیدن عبدی به درجه استادی در تنبک نوازی از طریق به نمایش درآوردن جلو زدنش از جلال مقدم و دیالوگ‌های آهنگینی که در بیان حرفه ای بازیگران به زیبایی منعکس شده بود سبب به یاد ماندن اثری در حافظه تاریخی تماشاگران شد که در زمان خود قدر ندید و ارزش‌های والای هنر کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، سناریوی درخشان و بازی تماشایی اکبرعبدی چه در آن زمان و چه در دوران کنونی درک نشده است. ویژگی خاص دیگر این کار صدای گرم بهترین خواننده سنتی ایران است که نوای ربنایش سال‌های سال زینت بخش سفره‌های معنوی روزه داران در ماه مبارک رمضان بوده است.

خواهران غریب- کیومرث پوراحمد:خواهران غریب با بهره گیری از تم جستجو و کشف و نیز روایت یک عشق خاموش توانست تا مخاطبان بسیاری را به سالن‌های سینما بکشاند. خسرو شکیبایی در نقش یک خواننده مشهور درخششی خوب داشت و ترنم آوای مادر من مادر من تو یاری و یاور من هنوزهم در گوش مخاطبان آشناست و شوری بی حد و حصر را در آنها ایجاد می‌کند. ویژگی خاص کار که می‌توان آن را در حوزه روایت ترکیبی از المان‌های مضمونی سینمای کودک و ملودرام موزیکال دانست صدای مسحور کننده زنده یاد شکیبایی است که سکانس‌های حضورش را طراوتی بی نظیر بخشید.

پر پرواز- کاظم معصومی: روایت به بن بست رسیدن خواننده پاپ مشهور و تصمیم برای مهاجرت به آن سوی آبها ویژگی اصلی اثری است که با نقد ساختار ممیزی‌های وارده بر ترانه‌های پاپ از فضای آزاد فرهنگی آن دوران برای بیان پیام‌های خود استفاده کرد. رویکرد سناریو در بیان معضلات و مشکلات خوانندگان پاپ تا حدودی جانبدارانه و در برخی تفسیرها غیرمنصفانه نسبت به عملکرد دستگاه نظارت فرهنگی است که راه حل مهاجرت را به عنوان پاک کردن صورت مساله تداعی می‌کند. لحن گزنده و پایان غمگنانه خواننده پاپ در مقیاس حال و هوئای آن دوران تا حدودی جسورانه در نظر می‌آید.

مکس- سامان مقدم: کمدی موزیکال چند وجهی و شاخصی که کنایه‌های تند سیاسی خود را به هر دو طیف اصلاح طلب و اصولگرا وارد کرده بود و لزوم هم اندیشی و نواندیشی را در مسایل فرهنگی سیاسی یادآوری می‌کرد با کاراکتر مجید کسرای و سکانس کنسرت پایانی که مهارت دکوپاژبندی کارگردانی جوان به اسم سامان مقدم را فریاد می‌زد همچنان به عنوان یک کمدی خوش ساخت هدفمند در دیدگاه سینمایی نویسان مطرح است. فیلم از همان ابتدا و در جلسه مدیران مرکز جذب مغزها حال و هوایی ضربی به خود می‌گیرد و با حضور مکس در تهران این روند را تشدید می‌کند. مکس موسیقایی ترین فیلم کمدی سینمای پس از انقلاب است که از زبان موسیقی به بهترین وجه در جهت بازتاب پیام‌های خود استفاده کرد و از زیر شاخه روایی هجو در راستای انسجام بخشی به موقعیت‌های انسانی بهره ای هوشمندانه برد. سکانس کنسرت پایانی از جمله درخشان ترین لحظات سینمای پس از انقلاب از منظر تکنیک میزانسن است و ترکیبی دلپذیر از تضادها ، تناقضات و ترادفات را به مخاطب عرضه می‌کند.

گل یخ- کیومرث پوراحمد: بازهم روند به اوج رسیدن یک خواننده و بازسازی خاطره ای سینمایی(سلطان قلب‌ها) دستمایه تولید یک فیلم سینمایی شد. تا قبل از اکران فیلم، همه از گیشه رویایی آن سخن می‌گفتند و حضور محمدرضا گلزار و بازسازی فیلم سلطان قلب‌ها نیز این ظن را تقویت می‌کرد اما در نهایت تعجب شکستی سخت در گیشه خورد و صدای حامی‌نتوانست امتیازی برای فیلم باشد.

سنتوری- داریوش مهرجویی: موسیقایی ترین فیلم نیم دهه اخیر با فضای داستانی تلخ و کنایه‌های گزنده اش نسبت به شرایطی که جوانان را از مسیر محبوبیت و رشد به زوال و نیستی می‌کشاند با مخاطبان بسیاری ارتباط برقرار کرد. اگرچه رنگ پرده را ندید اما نسخه قاچاق آن دست به دست گشت و تقریبا همه ایرانی‌ها آن را دیدند. سنتوری روایت یک عشق است. عشق علی بلورچی به سنتورش، عشق به همه آن نت‌ها و آواهایی که از بچگی او را جذب می‌کرد. این عشق عجیب و غریب است. عشقی است که به جای ساختن فرومی پاشاند. در این روند عشق، قربانی خودعلی است. قربانی حسادت آدم‌هایی است که نمی‌خواهند او را در اوج ببینند. قربانی سیستمی است که درک نمی‌کند عشق و معجزه آن را. حتی‌هانیه هم رفیق نیمه راه زندگی علی است و اما سکانس پایانی فیلم چه زیباست که بازگشت هانیه را در رویای علی به تصویر می‌کشد. ویژگی خاص کار صدای سوزاننده محسن چاووشی و بازی درخشان بهرام رادان است.

چهل سالگی- علیرضا رئیسیان: بحث دیدار مجدد دو عاشق ازهم جدا شده که موسیقی را به عنوان یک عنصر هم پیوند در ارتباط خود به کار بردند اگرچه در سایه توجه کارگردان بر مشکلات ارتباطی زوج میانسال قرار گرفت اما توانست تا بخشی از پیام اجتماعی فیلم را از طریق همین وصل مجدد به مخاطب منتقل کند. فیلم بیش از آنکه بر موضوع موسیقی توجه داشته باشد، روایتی از حفظ عشق در زندگی زوجی میانسال است. موزیسین بودن لیلا حاتمی نیز بیشتر بهانه ای است تا با حضور عشق گذشته مسیر روایت به جلو برده شود.

طهران تهران(اپیزود سیم آخر)- مهدی کرم پور: رویارویی نمادهای ارزش گرایی جامعه با یک گروه کنسرت جوان به محوری اصلی در روایت بدل شد. ترانه سیم آخر بازتاب دهنده عشق به شهدا بود و اتفاقی خاص در پیوند ارگانیک سینما و موسیقی با هم است. ویژگی خاص کار روایت مقطع و در عین حال به هم مرتبط سرنوشت هر یک از آدم‌ها است و صدای رضا یزدانی یک امتیاز برای این فیلم محسوب می‌شود.

بی خداحافظی- احمد امینی: امینی از طریق توجه بر زندگی ستاره موسیقی پاپ(رضا صادقی) تحلیلی مهرورزانه و همدلانه از شرایط ستاره شدن وی به مخاطب عرضه کرد. فیلم از طریق واکاوی شرایطی که صادقی را از گمنامی به شهرت کشاند و آفتاب محبوبیت و شهرتش را به سمت افول برد سعی در آسیب شناسی عرصه فرهنگ به طور کلی و حوزه موسیقی و مطبوعات به صورت خاص دارد و مناسبات کنونی این دو عرصه را مورد نقد قرار می‌دهد و از طریق نمایش آدم‌های فرصت طلب ورود کرده در این حوزه نگاهی هم به مقوله اخلاق و تعهد کاری در جامعه می‌اندازد.

نویسنده : آرین مهرپور