سینما, دیروز, امروز و فردا

دولت اصلاحات درحالی به روزهای پایانی خود نزدیك می شود كه درطول هشت سال گذشته شاهد فراز و نشیب های بسیاری در حوزه های مختلف بویژه فرهنگ و هنر بوده است

سینما به عنوان یكی از اركان هنراین سامان و یا به عبارتی پیشانی حوزه فرهنگی در سال‌های اخیر بربام افتخار رویدادها و مجامع بین‌المللی تكیه‌زده و در واقع شناسه‌ی بخشی از فرهنگ این مرز بوم است. دوم خرداد ‪ ،۷۶‬همایشی عظیم‌برای انتخاب مردمی بود كه اصلاحات ساختاری را در همه سطوح خواهان بودند واهالی فرهنگ، هنر و بویژه سینماگران در آفرینش آن سهمی بسزایی داشتند.

سینمای ایران كه همواره به‌خاطر شرایط آزمون و خطای مدیریتی ملتهب بوده با پیش داوری‌ها، محدودیت‌ها و ممیزی‌های رایج از نگارش فیلم‌نامه تا اكران آثار سینمایی نیز همراه بوده است.

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی این بخش از حوزه هنری كشور با آمدن "سیف‌الله داد" در كسوت معاون امور سینمایی، دوران جدیدی را از منظر مدیریتی تجربه كرد كه سرآغازی برای تحول در برنامه‌های دیروز و امروز سینمای ایران شد.

انتصاب داد برغم همه‌ی انتقادات شدید،بستری برای ایجاد تغییرات، حذف و تعدیل برخی ممیزی‌های رایج در حوزه نوشتاری و تولید فیلم در سینماشد و حذف ممیزی فیلم‌نامه قبل از تولید،ایجاد فضای باز تولید، نمایش و تجربه ساخت آثار متنوع دستاورد این دوره هرچند كوتاه بود.

باز شدن نسبی فضای اجتماعی پس از دوم خرداد، گسترش آزادی عمل فیلم‌سازان ،تولید انبوه فیلم‌های اجتماعی و پرداختن به مقوله‌هایی كه شاید پیشتر به عنوان خط قرمزمطرح بود،موجب رونق نسبی سینما دربرخی از ژانرهای (گونه‌های) سینمایی در دولت اصلاحات شد. باگسترش تولید فیلم‌های اجتماعی و شبیه‌سازی برخی موضوع‌های اجتماعی از سویی وارتقای جایگاه هنری سینمای ایران از منظر تولیدات هنری در رویدادها و مجامع بین‌المللی، تب جشنواره‌های خارجی در اركان مختلف صنعت فیلم كشور فزونی یافت.

حضور پررنگ سینماگران برجسته نظیر"عباس كیارستمی"، "مسعود كیمیایی"، "بهمن فرمان آرا"، "داریوش مهرجویی"، "ناصر تقوایی" "مجید مجیدی "، "تهمینه میلانی"،"رخشان بنی اعتماد"، "بهمن قبادی" به همراه فیلم‌سازان جوان و نسل انقلاب و تولید آثار قابل اعتنا و متفاوت از منظر موضوعی چون "خانه‌ای روی آب"، "آژانس شیشه‌ای"، "كاغذ بی‌خط" و "اعتراض" در برگیرنده تعلقات ذهنی نسل گذشته از تحولات امروز جامعه بود.

سینماگران موج نوی انقلاب نظیر حاتمی‌كیا، ملاقلی‌پور، درویش، مخملباف و حتی پناهی نیز هر یك به فراخور برداشت خویش از شرایط امروزین جامعه و نیم نگاهی جدی به تحولات بیرونی، ثبت وضبط احوالات‌اجتماعی را درآثارشان دنبال كردند.

افزایش چشمگیر تولید فیلم كوتاه، مستند و تجربی در این سال‌ها از ‪ ۵۰۰‬اثر به حدود دوهزار فیلم در سال، نشانگر توجه مسوولان و بسترسازی درست برای استعدادیابی دراین نوع سینما به شمار می‌رود. به عقیده برخی صاحب نظران، برغم ضعف استراتژی و ساختاری برخی برنامه‌های فرهنگی، فعالیت دولت خاتمی در حوزه‌های هنری بویژه سینما با تابو شكنی در حوزه موضوعی توام بود.

پس از استعفای سیف‌الله داد معاون سینمایی، فعالیت این وزارتخانه به دلیل برخی فشارهای جانبی و التهاب فضای سیاسی - اجتماعی كشور در نوعی سكون و ایستایی قرار گرفت و سینما نیز از این مقوله مستثنی نبود. باآمدن "محمدحسین پزشك" به معاونت سینمایی و تكیه "احمد مسجدجامعی" بر كرسی وزارت ارشاد، فعالیت حوزه‌های هنری نظیر فیلم دنبال شد. در این دوره نیز تولید آثار جسورانه نظیر فیلم"زندان زنان"وحرف حدیث‌های فراوان كه دررابطه با تولید آن و برخی‌تولیدات دیگر در حوزه‌سینمای اجتماعی پدید آمد و فضا را تا حدی غبارآلود كرد، در نهایت با اكران فیلم یاد شده و استقبال مخاطبان از حساسیت‌های ایجاد شده كاسته شد. دراین ایام نیز بازار تولید آثار آرشیوی كه هیچگاه مجال نمایش نیافتند داغ بود، پناهی دراین سال‌ها، "دایره" و "طلای سرخ" را ساخت كه در خارج از كشور با توفیق روبرو شد. كیارستمی كه پس از دریافت جایزه ارزشمند نخل طلا جشنواره كن برای فیلم "طعم گیلاس" برمدار توفیق قرار داشت در این ایام نیز همچنان با دریافت جوایز و نشان‌های معتبر هنری برای سینمای ایران افتخار آفرینی كرد. هرچند كه‌تصویر فیلم‌های او برای اكران در ایران كم رنگ و حتی محوشده اما كیارستمی همچنان بر قطار تولید سوار و دوربینش كار می‌كند شاید به باور خویش، روزی نوبت دیدن آثار او شود.

اما سینمای ایران درسال‌های میانه دولت اصلاحات نیزهمچنان گرفتار تند باد تغییر موسمی مدیران دراین عرصه بود با رفتن زود هنگام پزشك از معاونت سینمایی و آمدن "محمدمهدی حیدریان" به میدان، فضا تا حدی بالانس شد. حیدریان نسخه‌ی برنامه‌ای خود را برای پنج سال پیچید وافزایش تولید، گسترش فضای نمایشی و ساماندهی عرصه توزیع فیلم را سرلوحه امور عنوان كرد. اما به باور كارشناسان نبود هماهنگی میان بدنه سینما از سویی و فقدان ظرفیت برای افزایش تولید درگرداب مخاطب‌گریزی و عدم‌انسجام صنفی در جامعه اصناف سینمایی مشكلات را پیچیده‌تر می‌كرد. خانه سینما كه از سال ‪ ۷۶‬وارد معادلات جدی سینما شده بود در این سال ها باانشقاق روبرو شد، ترك زود هنگام مدیران از مسند اجرایی جامعه اصناف سینمایی و نبود هماهنگی میان سیاست‌گذاران دولتی و بخش خصوصی وضعیت این عرصه را دشوار كرد. بارفتن "منوچهرمحمدی" مدیرعامل خانه سینما، این نهاد حدود سه سال فارغ از مدیراجرایی به شیوه شورایی اداره و دراین مدت نیز با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو شد. هیات مدیره خانه سینما نیز پس از ماه‌ها كشمكش بانمایندگان برخی اصناف بر سر نحوه انتخابات و مشكلات ایجاد شده به خاطر نحوه برپایی جشن خانه سینما اواسط سال ‪ ۸۳‬استعفا كرد. باانتخاب هیات مدیره جدید و به دنبال آن تعیین"سیدضیاء هاشمی" به عنوان مدیرعامل جامعه‌اصناف سینمایی این نهاد پابه مرحله جدید مدیریتی در واپسین ماه‌های دولت اصلاحات گذاشت. دوره‌مدیریت حیدریان تنهابه‌مناقشه خانه‌سینما و منتقدان و دستگیری اعضای هیات مدیره این نهاد ختم نشد، تولید و اكران جسورانه فیلم "مارمولك" تقویم سینمایی كشور را در سال ‪ ۸۳‬باالتهاب ورق زد، فیلم درواپسین روزهای پایانی سال ‪ ۸۲‬از جدول اكران نوروزی حذف و به دنبال آن رایزنی‌ها گسترده مقامات فرهنگی باافراد و گروه‌های موثر اجتماعی نمایش این اثر سینمایی را بیش از پیش در نزد اذهان عمومی حساس برانگیز كرد. برغم مخالفت گسترده برخی افراد و نهادها این فیلم اردیبهشت ماه گذشته روی پرده رفت وبااستقبال بسیار چشمگیر مخاطبان روبرو شد، استقبال از فیلم و سی دی فیلم مارمولك به حدی بود كه صاحبان اثر خود از ادامه نمایش آن وحشت كردند و كمتر از یك ماه خواهان پایین كشاندن آن از سر در سینماها شدند. احیای انجمن سینمای جوانان و مركز گسترش سینمای مستند و تجربی از دیگر تجربیات موفقی بود كه در طول این ایام رقم خورد اما بی‌مهری و نبود باوری درست به سینمای كوتاه مدیران این بخش را منفعل كرد. طرح ادغام مراكز سینمای كوتاه در قالب معاونتی جدید به منظور تجمیع امكانات و سرمایه برای حمایت ازاین بخش از صنعت فیلم با ناكامی روبرو و به تغییر مدیریت این حوزه منجر شد. حكایت سینمای ایران كه مثنوی هفتاد من است،در طول هشت سال گذشته همواره مود عتاب و خطاب افراد و گروه‌های مختلف‌اجتماعی بوده هر چند كه تولید برخی آثار ضعیف و سطحی خود عاملی برای تشدید این وضع بوده است. فرصت دولت اصلاحات روبه پایان است هرچند عمراصلاح و اصلاح‌گری دراین ملك هیچگاه پایانی ندارد اما زمینه‌سازی برای احداث شهرك و پردیس‌های سینمایی، راه‌اندازی موسسه‌های تهیه و پخش فیلم و افزایش تولید( از ‪ ۵۰‬اثر به ‪۱۱۰‬ فیلم در سال) به همراه كاهش تصدی گری دولت در زمینه‌های یاد شده، دستاورد این دوران است. هر چند به گفته"آلفرد هیچكاك" سینما مصلح اجتماع نیست اما عامل تغییرات در فضای‌انسانی است و سینمای ایران كه‌از آن به عنوان سینمای مولف و زایشگر در جهان یاد می‌شود از چنین كاركردی برخوردار است.

سینما،سینما است، شكستن صف طولانی اكران، فرصت دیدن آثار را به مخاطب ایرانی می‌دهد.