مزایا و معایب لیزر در دندانپزشکی

لیزر هم ارزش تشخیصی دارد, هم ارزش درمانی اما گران است و ممکن است با عوارض چشمی همراه باشد

سال‌هاست در نشریه‌های پزشکی و خانوادگی از کاربرد لیزر در درمان‌های دندان‌پزشکی می‌شنویم...

این روزها در تبلیغات برخی مطب‌ها و کلینیک‌های دندان‌پزشکی نیز نوید استفاده از لیزر برای رهایی از صدای آزاردهنده توربین‌های دندان‌پزشکی و کاهش درد و خون‌ریزی را می‌شنویم اما ممکن است وقتی از دندان‌پزشک خود درباره کاربرد لیزر سوال کنید، بشنوید آنچه مردم از کاربرد لیزر در ذهن دارند در اصل یک اشتباه عامیانه است و چیزی که به عنوان لیزر در مطب‌های دندان‌پزشکی دیده‌اند، تنها نور آبی‌رنگ یک دستگاه مخصوص است که برای ترمیم دندان‌ها با ماده کامپوزیت کاربرد دارد و لیزر محسوب نمی‌شود. پس لیزر دندان‌پزشکی چیست و چه کاربردهایی در دندان‌پزشکی دارد؟

لیزر نور تقویت‌شده‌ای است که به شکل پرتوهای هم راستای بسیار باریک با طول موج مشخص تابیده می‌شود. این نور تقویت‌شده نوعی از انرژی را فراهم می‌کند که گونه‌های آن، کاربردهای گوناگونی در گستره دانش پزشکی دارند. این مطلب نگاهی دارد به مزایا و معایب استفاده از لیزر در دندانپزشکی.

● تشخیص پوسیدگی و جرم

یکی از روش‌های نوین در تشخیص زودرس ضایعات پوسیدگی و جرم دندانی کاربرد لیزر فلورسانس است. در این تکنیک، نور لیزر به بافت بیولوژیک تابانده می‌شود و در صورت حضور فعالیت متابولیک باکتریایی، این لیزر با القای اثرات فلورسانس، بازتابی به دستگاه برمی‌گرداند. دستگاه با تبدیل شدت این نور برگشتی به یک مقیاس عددی می‌تواند به تشخیص ضایعه پوسیدگی یا جرم کمک کند. این نور از طریق یک فیبر مرکزی به دندان می‌تابد و نور فلورسانت برگشتی از طریق فیبرهای دیگری که به شکل محیطی اطراف فیبر مرکزی قرار گرفته‌اند؛ به دستگاه برمی‌گردد. در این مرحله سیگنال برگشتی آنالیز شده و به یک مقیاس عددی از «۰» تا «۹۹» تبدیل

می‌شود. نمایشگر دستگاه علاوه بر اینکه به صورت لحظه‌ای در هر نقطه مقادیر را نشان می‌دهد؛ نشان‌دهنده بالاترین عدد ثبت شده در کل روند معاینه است. بروز پاسخ فلورسنت را به واسطه حضور محصولات باکتریایی همچون پروفین?ها و دیگر عوامل نور دوست در ضایعات پوسیدگی و جرم زیر لثه‌ای می‌دانند. امتیاز استفاده از این روش این است که با حساسیت تکنیکی بسیار بالای دستگاه امکان مخفی ماندن پوسیدگی از دید دندان‌پزشک بسیار نادر است. البته احتمال تشخیص کاذب پوسیدگی در ناحیه شیارهای سالم هم وجود دارد.

● درمان حساسیت دندانی

ازدیاد حساسیت عاجی یکی از علل شایع مراجعه بیماران به دندان‌پزشک است. برای درمان این مشکل روش‌های متفاوتی مانند استفاده از خمیردندان‌های حاوی مواد ضدحساسیت، ژل‌های فلوراید و ادهزیوهای عاجی وجود دارد. استفاده از انواع مختلف لیزر نیز برای درمان این عارضه کاربرد دارند. همچنین مطالعات تکرار این روند را با فاصله ۲ هفته‌ای برای بهبود قابل‌ملاحظه نتایج پیشنهاد داده‌اند. البته استفاده از این لیزر‌ها هم نتوانسته است درد ناشی از حساسیت عاجی را در تمام بیماران کاملا برطرف کند.

● سفیدکردن دندان‌ها

یکی از کاربردهای شایع لیزر در دندان‌پزشکی، بلیچینگ کردن (سفیدکردن دندان‌ها) است. البته لیزر در درمان بلیچینگ تنها برای فعال‌کردن ژل بلیچینگ به‌کار می‌رود و هیچ لیزری به شکل مستقل خواص بلیچ ندارد. لیزر در یک مدت زمان کوتاه‌تر، دما را بالا می‌برد و سرعت فعال شدن ژل را افزایش می‌دهد. در این روش معمولا برای افزایش جذب انرژی لیزر از محصولات بلیچینگ حاوی پیگمان استفاده می‌شود. استفاده از لیزر در بلیچینگ سرعت کار را بهبود می‌بخشد اما تجربه بیشتر دندان‌پزشکان نشان می‌دهد روش بلیچینگ در خانه بهترین و پایدارترین نتایج را به همراه داشته است.

● برداشت پوسیدگی و تهیه حفره

یکی از کاربردهای جذاب لیزر برای بیماران دندان‌پزشکی به‌کارگیری لیزر به عنوان جایگزینی برای تراش حفره?ها و برداشت پوسیدگی مطرح شده است، در این روش لیزر اربیوم که بیشترین جذب را در مولکول‌های آب داراست توسط مولکول‌های آب موجود در نسج سخت دندانی یا استخوانی باعث تبخیر لحظه‌ای آب و اتساع کریستال‌های هیدروکسی آپاتیت شده که این فرایند باعث برداشت لایه?لایه نسج سخت بیولوژیک می‌شود. این روش با حذف مته‌های دندان‌پزشکی و صدای ناهنجار آنها، درمان‌های دندان‌پزشکی را خوشایندتر و تحمل‌پذیرتر می‌سازند اما این روش معایبی نیز به همراه دارد:

● جراحی بافت نرم

تقریبا تمام لیزرهای شایع مورد کاربرد در دندان‌پزشکی با مکانیسم‌های مختلف قادر به برش بافت نرم هستند. لیزرها با نفوذ به بافت نرم ضمن برش دادن آن، باعث انسداد عروق خونی و مهارگیرنده‌های درد در محل برش می‌شوند. به همین دلیل بیشتر بیماران درد کمتری را نسبت به روش جراحی معمولی تجربه می‌کنند. همچنین کار با لیزرهای بافت نرم ترمیم زخم را تسریع می‌کند و چون التهاب مختصری ایجاد می‌کند، تورم و ناراحتی پس از عمل نیز بسیار کمتر است. لیزر برای درمان سرطان‌های بدخیم مخاط دهان نیز کاربرد دارد. این لیزرها قادرند سلول‌ها و شبکه خونی سلول‌های سرطانی را از بین ببرند و باعث مرگ سلول‌های سرطانی شوند. همچنین لیزر می‌تواند باعث فعال کردن سیستم ایمنی میزبان شود.

● درمان ریشه

هدف اصلی در درمان ریشه، تمیزکردن کانال دندان است. لیزر می‌تواند برای استریل کردن مجموعه کانال اصلی یا کانال‌های فرعی دندان استفاده شود.

● جراحی لثه

لیزر اربیوم در جراحی لثه به منظور حذف بافت گرانولیشن یا عوامل محرک سطح ریشه و در جراحی افزایش طول تاج به منظور اصلاح بافت نرم و استخوان آلوئولار کاربرد دارد. البته این روش عمدتا در قدام فکین که عرض استخوان بین دندانی کمتر است کاربرد دارد و در نواحی خلفی فکین برداشت استخوان نیازمند کنار زدن فلپ و افزایش طول تاج به شکل کلاسیک است.

● عوارض بینایی

در صورتی که دقت کافی در استفاده از لیزر صورت نگیرد، لیزر باعث آسیب جدی به چشم می‌شود. این آسیب می‌تواند ناشی از جذب انرژی توسط قرنیه یا شکبیه چشم باشد. به همین علت باید حتما چشمان بیمار را با عینک محافظ پوشاند.

هر دندان‌پزشکی که از لیزر استفاده می‌کند باید از ریسک‌های احتمالی آن کاملا آگاه باشد و برای استفاده از دستگاه مورد نظر کاملا تعلیم‌دیده باشد و دوره‌های مخصوص لیزرتراپی را گذرانده باشد.

● قیمت بالا

یکی دیگر از معایب کاربرد لیزر، گران بودن آن است. برای بهره جستن از مزایای لیزر باید چند برابر خدمات معمول دندان‌پزشکی هزینه کنید اما اگر جزو کسانی هستید که به دلیل ترس از دندان‌پزشکی و ابزار معمول آن، جرات قدم گذاشتن در مطب‌های دندان‌پزشکی را ندارید، می‌توانید با بهره‌جستن از لیزر، تجربه‌ای متفاوت از دندان‌پزشکی داشته باشید.

● خلاصه اینکه...

با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که مهم‌ترین مزیتی که استفاده از لیزر در درمان‌های دندان‌پزشکی دارد، کاهش استرس ناشی از صدای توربین‌های دندان‌پزشکی و عدم لرزش وسیله است اما در کنار این مزیت باید از آسیب‌های احتمالی آن آگاه بود.

دکتر سیامک شایان‌امین

دندانپزشک