پنجاه به در؛ آیین آب‌خواهی قزوینی‌ها

اردیبهشت که به نیمه می‌رسد دلت می‌خواهد فاصله دم و بازدم‌هایت کمتر شود تا مجال بیشتری برای نفس‌های بی‌شمار داشته باشی؛ آنقدر ریه‌هایت را از هوای پاک پرکنی که اگر سروکله ذرات …

اردیبهشت که به نیمه می‌رسد دلت می‌خواهد فاصله دم و بازدم‌هایت کمتر شود تا مجال بیشتری برای نفس‌های بی‌شمار داشته باشی؛ آنقدر ریه‌هایت را از هوای پاک پرکنی که اگر سروکله ذرات ریز و درشت و آلوده معلق در هوا پیدا شد، خمی به ابروی آنها نیاید؛ اردیبهشت بهانه خوبی است برای لذت بردن از تمام زیبایی‌هایی که در دل طبیعت سخاوتمندانه به آدم‌ها لبخند می‌زنند.

ایران ما به گواه وسعت کویرهایی که در دل خود جای داده از دیر باز به سرزمینی کم‌آب شهره بوده و همین کم‌آبی، تقدس آب و باران را برای اهالی‌اش بیشتر می‌کرد، تا آنجا که آب بهانه خوبی بود برای ایرانیان خوش قریحه که با برگزاری آیین‌های رنگارنگ در دوره‌های مختلف تاریخی، رونق‌اش را از خداوند بخواهند.

قزوین هم به عنوان بخشی از این سرزمین کم‌بارش، از گزند کم‌آبی در امان نمانده و حفر قنات و ساخت آب‌انبارهای منحصر به فرد، برای مبارزه با اهریمن خشکسالی -که قزوینی‌ها معتقد بودند از دشمنان دیرپای این شهر است ـ گویی کافی نبود و وقتی پای اعتقادات و باورهای مذهبی به میان آمد، آیین‌های زیبا یک به یک به فراخور فرهنگ زمانه خود شکل گرفتند.

نذر آب در مراسم‌های مذهبی ، شیلان‌کشی، چمچه خاتون، کوسه گَلین و... از جمله آیین‌هایی بودند که برای آب‌خواهی از طبیعت برپا می‌شدند تا بخشی از خشکسالی‌ها و کم‌آبی‌ها جبران شود.

آیین‌های محلی که گرچه بر چهره خیلی از آنها خاک فراموشی نشسته است ،اما بعضی از آنها، همچنان نفس می‌کشند و گاهی تنها به رسم این روزها، امروزی شده‌اند!

مراسم پنجاه به در یکی از این آیین‌ها و بلکه مهم‌ترین آنها برای حاجت‌خواهی از آسمان و آب و البته خاص قزوینی‌هاست.

این آیین امروز در نوزدهم اردیبهشت ـ بهترین روز بهار به لحاظ آب و هوایی ـ که پنجاه روز از فصل نو می‌گذرد و مرحله کاشت محصولات از سوی کشاورزان تقریبا رو به پایان است، در قزوین برپا می‌شود.

عصر پنجاهمین روز سال که می‌رسد و زهر آفتاب گرفته می‌شود، قزوینی‌ها در مصلای قدیمی شهر که در میان باغستان‌های سنتی محصور شده است، گردهم می‌آیند.

خانواده‌ها هر یک به فراخور جمعیتی که با هم همراه شده‌اند، زیراندازی در گوشه‌ای از دل طبیعت پهن می‌کنند تا در کنار گذران لحظه‌هایی خوش، آیین‌های مذهبی باران‌خواهی و شکرگزاری را نیز به جای آورند.

خوردن غذاهایی از جمله آش رشته و دُیماج (پیش‌غذایی محلی که مخلوطی از نان خردشده، پنیر، سبزی، گردو، کشمش و سیر است) و انواع تنقلاتی چون آجیل و شیرینی باقیمانده از عید، بخشی از رسوم پنجاه به در است. بخش مهمتر این آیین، برپایی مناسک مذهبی است که توسط بزرگ‌ترها در عصر دلنشین این روز انجام می‌شود.

طلب حاجت و ادای نذر، بخش دیگری از این مراسم است؛ پخش نذری‌هایی که بیشترشان آش رشته است و لقمه‌هایی از نان و پنیر و گردو و سبزی، بازار گرمی در بین مردمی دارد که پنجاه به درهای سال‌های پیش، نذری کرده‌اند و حاجتشان روا شده است.

در بخش دیگری از این مراسم، زنها پس از اقامه نماز و گرفتن وضویی دوباره، چند قطعه سنگ کوچک را انتخاب می‌کنند و به سمت آب انبار قدیمی که تنها بخش‌هایی از آن برجای مانده است، می‌روند و بعد از نیت و طلب حاجت، سنگ‌ها را به دیواره آب انبار می‌فشارند؛ آنها معتقدند اگر سنگ به دیواره بچسبد، حاجتشان روا خواهد شد.

خیلی‌ها معتقدند دعایشان به آسمان می‌رسد و در این روز یا روزهای آینده، باران خواهد بارید؛ حتی اگر شده به قدر نمی‌که تنها ردی از خود بر جای بگذارد.

مریم نوری