وب۲, چه چیزی هست و چه چیزی نیست

در وب۲ همه چیز بر پایه مشارکت معنا پیدا می کند و این مشارکت, مشارکت جمعی است که هیچ محدودیتی را بر نمی تابد

در وب۲ همه چیز بر پایه مشارکت معنا پیدا می‌کند و این مشارکت، مشارکت جمعی است که هیچ محدودیتی را بر نمی‌تابد. مشارکتی که خرد جمعی را در خدمت هم‌افزایی درآورده و در مفهومی جدید، وب را به رسانه‌ای تعاملی بدل کرده است.

● وب۲، چه چیزی هست و چه چیزی نیست؟

علیرضا صالحی- دنیای کامپیوتر و ارتباطات

بیش از سه سال از ورود مفهوم وب ۲ به دنیای IT می‌گذرد و هم اکنون جست‌وجوی این عنوان در گوگل، میلیون‌ها نتیجه را در اختیارمان می‌گذارد. وب ۲ از جمله مفاهیمی است که موافقان سینه چاک دارد و مخالفین آتشین. گروهی آن نسل را نسل جدید وب می‌دانند و بعضی آن را یک شعار تبلیغاتی با تاریخ مصرف معین می‌خوانند، اما گروه موافقان پرشمارتر از مخالفان هستند و به شدت در پی تبیین شکل‌ها و گزاره‌های مختلف آن.

وب۲ البته چیزی ملموس یا نرم‌افزاری خاص یا سرویس ویژه‌ای نیست. وب ۲ پلتفرم یا سکوی نرم‌افزاری جدیدی نیست و با فناوری‌های AJAX که در حال متحول کردن برنامه‌نویسی صفحات وب است نیز ارتباط مستقیمی ندارد، حتی گوگل هم که از مظاهر و نمادهای وب ۲ است را نمی‌توان محصول وب ۲ برشمرد، پس وب دو چیست؟

وب ۲ قبل از هر چیز یک مفهوم است، مفهومی که پس از تغییراتی که در کاربرد و کارکرد وب و به طور دقیق‌تر اینترنت پیش آمد، تبلور یافت. در حقیقت وب ۲ زمانی مفهوم پیدا کرد که کاربران بسیاری عادت به ایجاد تعامل با اینترنت و وب پیدا کردند. کاربران بسیاری شروع به نوشتن وبلاگ کردند. سایت‌های اینترنتی دو طرفه شدند و جریان جدیدی از اطلاعات از سمت کاربران به سمت اینترنت روان شد.

وب ۲ زمانی پا به عرصه گذاشت که شبکه‌های تبادل فایل پدید آمدند. کسی از شبکه‌های Napster انتظار نداشت که پایگاه بزرگی از آهنگ‌ها و ترانه‌ها را برای استفاده همگان روی شبکه بگذارد بلکه این کاربران Napster بودند که محتوای شبکه را برای یکدیگر فراهم می‌کردند و پا به اشتراک‌گذاری ترانه‌ها، هم به حجم پایگاه داده غیرمتمرکز می‌افزودند و هم حجم داده‌های اینترنت را افزایش می‌دادند.

اگر گوگل به عنوان یکی از نمادهای وب ۲ شناخته می‌شود بدان علت است که گوگل چیزی به غیر از سرویس نیست. اما این سرویس به تنهایی فاقد ارزش است زیرا جست‌وجوی زمانی معنی پیدا می‌کند که «چیزی» برای جست‌وجو وجود داشته باشد و این کاربران و ساکنان وب هستند که محتوایی را فراهم می‌کنند که جست‌وجو در آن لازم می‌آید. یعنی بدون مشارکت مستقیم کاربران اینترنت، سرویسی مانند جست‌وجو کم‌اثر خواهد شد.

همچنین گوگل از منظر دیگر نمونه‌ای از کاربردهای جدید وب که به آن وب۲ گفته می‌شود محسوب می‌گردد. شما برای استفاده از گوگل به هیچ سکوی خاصی یا نصب نرم‌افزار خاص و خلاصه هیچ آمادگی قبلی ویژه‌ای نیاز ندارید. برای استفاده از آن نیز هیچ وجه خاصی را نمی‌پردازید، هیچ مجوزی را خریداری نمی‌کنید، کاری به باز یا بسته بودن سورس آن ندارید، به سازگاری یا ناسازگاری آن با هیچ نرم‌افزار یا سخت افزار فکر نمی‌کنید و نگران استفاده از جدیدترین نسخه آن هم نیستند.

گوگل سرویسی است برای استفاده که در زیربنای خود به مدیریت پایگاه داده‌ها متکی است. پایگاه داده‌ها که کاربران اینترنت مرتبا در حال افزایش حجم آن هستند. گوگل بابت استفاده از خدمات پایه‌ای وجهی دریافت نمی‌کند همانگونه که کاربران نیز بابت افزایش حجم پایگاه داده‌های آن پولی طلب نمی‌کنند.

همین نمونه سبب شده است که نگاه به نرم‌افزار تغییر کند. بحثی که امروزه در شرکت‌های بزرگ مطرح است آن است که یک نرم‌افزار به عنوان یک «بسته» مفهوم خود را از دست داده است و باید نرم‌افزار را به عنوان یک سرویس درنظر گرفت که با مقیاس‌پذیری بالا است و البته نرم‌افزاری در حالت «بتای دائمی» که به طور مستمردر حال بهبود و توسعه است.

اما وب ۲ تحول دیگری را نیز در مفهوم مالکیت به وجود آورد. در اینجا لازم است مثالی دیگر بزنیم و از ویکی‌پدیا یکی دیگر از نمادهای مهم وب۲. ویکی‌پدیا و همه زیرمجموعه‌هایش به عنوان بستری مطرح شدند که طالب مشارکت همگان هستند البته با صرف‌نظر کردن از مفهوم کپی‌رایت و حق مالکیت.

شما می‌توانید به همان آسانی که مطلبی را در ویکی‌پدیا منتشر می‌کنید، در مطالب دیگران نیز دست ببرید و آنها را ویرایش کنید تا تغییر دهید.

این کار یعنی ویکی‌پدیا، پدیدآورندگان آن و مشارکت‌کنندگان در توسعه آن از حق مالکیت مطالب گذشته‌اند تا در عوض به گستره جهانی برسند. این عمل هم بهره‌گیری از هوش و خرد جمعی را سبب می‌شود و هم بر خلاف ظاهر آن، دائره‌المعارف قابل اطمینان را می‌سازد. در الگویی مانند ویکی‌پدیا در حقیقت این مشتریان یا کاربران هستند که به یکدیگر سرویس می‌دهند و هر چه بیشتر کاربران بیشتری از آن استفاده می‌کنند به کیفیتی از آن افزوده می‌شود.

اما دگرگونی مفهوم مالکیت در وب۲ جنبه‌های دیگری نیز یافته است. همه برنامه یا سرویس‌های کاربردی مهمی که امروزه به عنوان پیشگامان وب۲ از آنها یاد می‌کنیم مانند گوگل، آمازون، ebay یا نپستر، دارای یک بانک اطلاعاتی تخصصی هستند و سرویس آنها مبتنی بر مدیریت آن بانک اطلاعاتی تخصصی هستند و سرویس‌آنها مبتنی بر مدیریت آن بانک اطلاعاتی یا پایگاه داده است. اما این داده‌ها مال چه کسی هستند؟

به نمونه‌ای مانند سایت آمازون نگاه کنید. این سایت اطلاعات اولیه‌ کتاب‌ها را از سایت‌ها یا منابع دیگر جمع‌آوری می‌کند اما در غنی کردن هر چه بیشتر داده‌ها می‌کوشد و چیزهای دیگری مانند تصاویر یا اطلاعات پشت جلد کتاب‌ها فهرست مطالب، برخی فصل‌های نمونه، توضیحات کاربران نقدهای کاربران، مرور کتاب‌ها و ...را به آنها می‌افزاید.

به این ترکیب از ارزش افزوده ایجاد شده به داده‌های اولیه که به مدد مشارکت کاربران ایجاد شده استفاده می‌کند در نتیجه چالشی ایجاد خواهد شد بر سر مفهوم کپی‌رایت و چگونگی استفاده از داده‌ها و این هم از ویژگی‌های جدید وب۲ است و چند نمونه‌های که آورده شد تنها مشتی از خروار است برای نشان دادن مفهوم جدیدی که وب۲ نام گرفته است مفهومی که آرام‌آرام جای خود را باز خواهد کرده و دگرگونی‌هایی را سبب خواهد شد.

در وب۲ همه چیز بر پایه مشارکت معنا پیدا می‌کند و این مشارکت، مشارکت جمعی است که هیچ محدودیتی را بر نمی‌تابد. مشارکتی که خرد جمعی را در خدمت هم‌افزایی درآورده و در مفهومی جدید، وب را به رسانه‌ای تعاملی بدل کرده است.

باز هم از وب۲ خواهیم گفت.