وقتی آنفلوآنزای خوکی,یک ماجرای فرهنگی می شود

این روزها, یکی از موارد اصلی در مورد پیشگیری از ویروسH۱N۱ عامل آنفلوآنزای خوکی, توصیه به رعایت «فاصله اجتماعی» است

وقتی برای اولین‌بار با عبارت آنفلوآنزای خوکی یا همان آنفلوآنزای H۱N۱ آشنا شدیم، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که ماجرا این قدر بغرنج و جدی شود. همه فکر می‌کردند که این همه‌گیری هم چیزی است از جنس همه‌گیری‌های ویروسی سالانه و وقت و توانی که از سیاست گذاران بهداشت و سلامت می‌گیرد، چندان زیاد نیست. اما ناگهان همه‌چیز عوض شد و آنفلوآنزای خوکی، خبر اول تمام نشریات و رسانه‌های سلامت در سراسر جهان شد و حتی پای خود را فراتر گذاشت و در حوزه‌های دیگر نیز خودنمایی کرد. معمولا اولین‌کاری که سیاست‌گذاران سلامت در این بین انجام می‌دهند، پیدا کردن، سرشماری و درمان موارد مبتلاست. همه این اقدامات در مورد آنفلوآنزای خوکی انجام شد اما ماجرا پیچیده‌تر از این حرف‌ها بود و کش و قوس‌ بین این ویروس و پزشکان به این راحتی‌ها قرار نبود که به انجام برسد. در چنین اوضاع و احوالی، معمولا تیم درمان، ویروس را دور می‌زنند و سعی می‌کنند در کنار درمان مبتلایان، با هشدارهای به موقع و در صورت امکان، اصلاح بعضی از اجزای زندگی، از ابتلای موارد جدید پیشگیری کنند. این روزها، یکی از موارد اصلی در مورد پیشگیری از ویروسH۱N۱، توصیه به رعایت «فاصله اجتماعی» است...

مهم‌ترین و شایع‌ترین شیوه ابتلای بسیاری از بیماری‌ها و به ویژه ویروس‌های آنفلوآنزا، رابطه نزدیکی از نوع دست دادن، در آغوش گرفتن و روبوسی است. کاملا روشن است که وقتی فاصله اجتماعی توسط افراد رعایت شود، احتمال انتقال فرد به فرد آنفلوآنزای خوکی هم که مهم‌ترین مسیر انتقال آن است کمتر می‌شود. در این روزها اغلب کارشناسان بهداشتی توصیه می‌کنند که در مکان‌های عمومی حداقل یک متر از دیگران فاصله داشته باشیم.

● «فاصله اجتماعی» در فرهنگ‌های مختلف

در بسیاری از فرهنگ‌های غربی و به ویژه کشورهای سردسیری چون سوئد و نروژ، مردم ترجیح می‌دهند که در خلوت همدیگر وارد نشوند و به صورت بسیار شایع، تنهایی خود را با گل و گیاه و حیوانات پر ‌کنند. خیلی منطقی است که در چنین جوامعی فاصله اجتماعی افراد بسیار زیاد باشد. مثلا وقتی با هم حرف می‌زنند، معمولا بیشتر از یک متر از هم فاصله می‌گیرند. اما این ماجرا در کشورهای شرقی و به‌ویژه کشورهای عربی کاملا متفاوت است. در چنین کشورهایی جزو لاینفک فرهنگ افراد آن است که در ابتدای دیدار با یک دوست نیمه صمیمی یا غیرصمیمی هم او را در آغوش بکشند و دیده‌بوسی بکنند. این اتفاق که احتمالا به واسطه خون‌ گرمی مردم در این جوامع رخ می‌دهد، متعاقب خود فاصله اجتماعی را در بین مردم چنین جوامعی کم و همان‌گونه که گفته شد احتمال ابتلا به آنفلوآنزای خوکی را زیاد می‌کند.

● چه جاهایی «فاصله اجتماعی» کم می‌شود؟

در محل‌هایی که انسان‌ها ناچار به اجتماع کردن هستند و بر همین اساس، در کنار هم و با فاصله نزدیک می‌ایستند و می‌نشینند، فاصله اجتماعی ناخواسته کم می‌شود و احتمال انتقال آنفلوآنزای خوکی بالا می‌رود. نخستین و معمولی‌ترین جایی که چنین اتفاقی می‌افتد مدارس است. مدارس به چند دلیل در راس این فهرست‌ جای می‌گیرند. نخست آنکه تعداد بسیار زیادی از کودکان، ساعات قابل توجهی از روز را در کنار هم و در فاصله نزدیک سر می‌کنند و دوم آنکه کودکان، به واسطه اینکه دستگاه ایمنی بدن‌شان در حال تکامل است، بالقوه نسبت به ابتلا به چنین عفونت‌هایی همواره مستعدتر هستند. البته در کنار مدارس باید به محل‌هایی چون محیط کار، استادیوم‌ها و مسابقات ورزشی و کنسرت‌های موسیقی و سینماها نیز اشاره کرد که حضور در آنها نیز می‌تواند احتمال ابتلا به آنفلوآنزای خوکی را افزایش دهد. ناگفته پیداست که وسایل حمل‌ونقل عمومی هم یکی از مهمترین مکان‌هایی هستند که فاصله اجتماعی در آنها تقریبا به صفر می‌رسد.

● مدرسه باز بهتر است یا بسته؟

روشی که احتمالا در آغاز به ذهن تمام سیاست‌مداران با خواندن مطالب بالا به عنوان اولین راه حل معضل آنفلوآنزای خوکی خطور می‌کند آن است که تا اطلاع ثانوی محل تمام اجتماعات انسانی را تعطیل کنیم. این در حالی است که تا چندی دیگر در بسیاری از کشورهای جهان سال تحصیلی جدید آغاز می‌شود و تصمیم‌گیری این مورد می‌تواند بسیار مهم و حیاتی باشد. در چند روز گذشته، مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در آمریکا رسما اعلام کرد که مدارس نباید تعطیل شوند.

این مرکز برای اخذ چنین تصمیمی به دلایلی استناد کرده است و مهم‌ترین آنها به امکان مداخله مدارس در کنترل شیوع این ویروس بازمی‌گردد. بر اساس آخرین دستورالعملی که توسط این مرکز ارایه شده است با توجه به احتمال بی‌توجهی به علایم آنفلوآنزای خوکی در کودکانی که به خاطر تعطیلی مدارس درخانه مانده‌اند و با نگاه به هزینه سنگین تعطیلی مدارس برای جامعه و والدین، مدارس به فعالیت خود بر اساس تقویم معمول ادامه می‌دهند و تنها کودکانی که دارای علایم آنفلوآنزای خوکی هستند باید از آمدن به مدرسه منع شوند.

بر اساس این راهنما، مدارس باید تمام تلاش خود را برای آشنایی کودکان با شیوه‌های انتقال این ویروس و از جمله توصیه و آموزش کودکان برای ممانعت از عطسه و سرفه، بدون محافظ و استفاده از ماسک به عمل بیاورند. البته این توصیه برای مدارس و دانش‌آموزان سالم و در شرایط خاص است و گرنه مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها توصیه کرده است که زنان باردار از حضور در محل کار و تحصیل خودداری کنند و مدارس ویژه کودکان استثنایی نیز تعطیل شوند. یکی از دلایلی که این تصمیم مهم را سبب شده و تا اندازه‌ای همه را نیز آرام می‌کند آن است که به گفته این مرکز نمودار مبتلایان به آنفلوآنزای خوکی در حال حاضر رو به رشد نیست و به اصطلاح صاف شده است. همچنین کشندگی ویروس آنفلوآنزای خوکی تنها سه درصد است و در مجموع بسته شدن مدارس با توجه به هزینه‌های فراوان اجتماعی اقتصادی به صرفه نیست.

نکته دیگری که در این راهنما بر آن تاکید شده آن است که کارکنان مدارس باید خود مرتبا دست‌هایشان را بشویند و این کار را به کودکان نیز موکدا آموزش دهند. همچنین توصیه شده است که از تشکیل کلاس‌های مشترک بین دانش‌آموزان کلاس‌های مختلف خودداری شود و ترجیحا کلاس‌ها در محیط باز برگزار شود. علاوه بر این توصیه شده که اردوهای علمی و تفریحی داخل شهری کلاس‌ها به تعویق بیفتد و دانش‌آموزان برای اجتناب از استفاده از اتوبوس و وسیله نقلیه عمومی‌ ترغیب شوند. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها همچنین توصیه کرده است که برای افزایش فاصله اجتماعی میان دانش‌آموزان، کلاس‌ها به گروه‌های کوچک تقسیم شوند و ضمن استفاده از فضای بیشتر برای برگزاری کلاس‌ها، فاصله نیمکت‌ها، بیش از پیش تعیین شود.

● کودکی که علایم آنفلوآنزای خوکی دارد چه زمانی باید به مدرسه برگردد؟

مطابق آخرین راهنمای مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها، کودکی که به واسطه علایم آنفلوآنزای خوکی، از حضور در مدرسه باز می‌ماند، می‌تواند پس از درمان، در صورتی که ۲۴ ساعت را بدون تب سپری کرده است به مدرسه برگردد. البته این در صورتی است که تب کودک با داروی تب‌بر کنترل نشده باشد. این در حالی است که تا پیش از این راهنما، بر اساس راهنمای پیشین همین مرکز کودکان مبتلا به آنفلوآنزای خوکی باید هفت روز پس از قطع تب در خانه می‌ماندند و پس از آن قادر به برگشتن در میان همکلاسی‌های خود بودند.

● فاصله اجتماعی چیست؟

همه ما وقتی در حال صحبت کردن با فرد دیگری هستیم، به طور طبیعی و ناخودآگاه در فاصله مشخصی از او قرار می‌گیریم. البته این فاصله به موارد متعددی چون جنس، سن و میزان صمیمیت ما به طرف مقابل وابسته است. به این فاصله (فاصله اجتماعی) گفته می‌شود.

در سال ۱۹۲۵ دکتر اموری بوگارد، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه جنوبی کالیفرنیا برای اولین‌بار درباره نحوه اندازه‌گیری فاصله اجتماعی معیارهای مشخصی را ارایه کرد. معیارهایی که بعدها به معیار «فاصله اجتماعی بوگارد» معروف شدند. فاصله اجتماعی به درجه نزدیکی یا قابل پذیرش بودن یک فرد یا گروه برای فرد یا گروه دیگر اطلاق می‌شود. بر اساس تحقیقات پرفسور بوگارد فاصله اجتماعی انسان‌ها به ترتیب صمیمت به بیگانگی با رتبه یک تا هفت مشخص می‌شود و برای هر کدام یک مثال رایج از زندگی روزمره گنجانده می‌شود. رتبه یک در این میان به رابطه یک زن و شوهر و رتبه دو به رابطه دو دوست صمیمی و رتبه سه به رابطه دو همسایه صمیمی در خیابان اختصاص دارد. رتبه‌های چهار، پنج و شش و هفتم نیز به ترتیب به رابطه دو همکار، دو همشهری و رابطه با یک مهمان خارجی و رابطه با یک متجاوز خارجی برمی‌گردد. بر اساس نتایج پژوهش‌های دکتر بوگارد قومیت‌های گوناگون آمریکایی هر کدام در ارتباطات خود فاصله متفاوتی را با سایرین رعایت می‌کنند. تحقیقات دکتر بوگارد در سال‌های ۱۹۴۶، ۱۹۵۶ و ۱۹۶۶ هم تکرار شد اما نتیجه جالب آنها این بود که به طور میانگین فاصله اجتماعی در جامعه آمریکا به صورت تدریجی رو به کاهش است.

دکتر محمدرضا شالبافان