سال پایتخت

نگاهی به مجموعه های نوروزی

مجموعه های نوروز ۱۳۹۰ اگرچه در ایجاد لحظات مفرح برای مخاطب به توفیق نسبی دست یافتند اما همچنان کمبود خلاقیت و ضعف آشکار در بهره گیری از پیچ ها و گره های داستانی در متن تصویری آثار قابل لمس بود و اگر تجربه ای چون پایتخت را فاکتور بگیریم در دیگر مجموعه ها نکته چندان جدیدی وجود نداشت. با هم به ارزیابی چهار مجموعه "پایتخت"( شبکه یک)، "بچه ها نگاه می کنند" (شبکه دو)، "راه در رو" (شبکه سه) و "موج و صخره" ( شبکه تهران) می پردازیم.

● موفقیت مقدم با شبکه هر ایرانی

سهم گسترده ترین شبکه سیما برای ایام نوروز، مجموعه کمدی اجتماعی "پایتخت" به کارگردانی سیروس مقدم است که از فیلمنامه منسجم تنابنده و الوند و همچنین بازی های خوب محسن تنابنده، ریما رامین فر، علیرضا خمسه و احمد مهران فر بهره مند است و روایتگر ماجرای خانواده ای است که تصمیم می گیرند به تهران مهاجرت کنند و هنگام ورود به پایتخت با مشکلاتی مواجه می شوند. سیروس مقدم برای تمامی بینندگان تلویزیون چهره ای شناخته شده است. کارگردان ۵۶ ساله سینما و تلویزیون فعالیت خود را از سال ۱۳۵۵ با دستیاری کارگردان و طراحی صحنه و لباس در مجموعه تلویزیونی "دایی جان ناپلئون" آغاز و از سال ۱۳۶۶ با فیلم "رد پایی بر شن" به عنوان منشی صحنه وارد جریان سینمای حرفه ای شد اما وی بی شک در تلویزیون نامی شناخته شده تر است.

مقدم فعالیت در تلویزیون را از سال ۱۳۷۷ و با ساخت مجموعه "روزهای زندگی" آغاز کرد و سپس ۹ مجموعه پرمخاطب مسافر (۱۳۷۹)، پلیس جوان (۱۳۸۰) ،دریایی ها(۱۳۸۱)، ریحانه (۱۳۸۴)، نرگس (۱۳۸۵)، پرواز در حباب (۱۳۸۵) ، اغما(۱۳۸۶)، پیامک از دیار باقی(۱۳۸۷) و چاردیواری (۱۳۸۹) را برای شبکه های یک و سه سیما و شبکه تهران ساخت که از این میان مجموعه های پیامک از دیار باقی(۱۳۸۷)، چاردیواری(۱۳۸۹) و مجموعه نوروزی امسال وی یعنی "پایتخت"، طنز اجتماعی به حساب میآیند. مقدم با مجموعه های "چاردیواری" و به خصوص "پایتخت" نشان داد که به خوبی می تواند از پس درآوردن فضای طنز در لابلای روایتی پر حادثه و اجتماعی برآید.

محوریت داستان اصلی "پایتخت" خانه به دوشی خانواده ای است که در پی خرید خانه ای در تهران به جای سکنی گرفتن در منزل جدید، تا انتهای داستان در به در و آواره شهری می شوند که همه شهروندانش ماسک ضد آلودگی استفاده می کنند و برای هر جابه جایی درون شهری مجبور به گرفتن ماشین دربستی و پرداخت هزینه های گزافند.

ریتم نسبتا تند روایت در کنار بازی های روان و قابل پذیرش به خصوص در ادای لهجه مازنی و نیز تعدد حوادثی که پی در پی هم بر سر راه این خانواده پیش میآیند و تماشاگر را تشنه دیدن قسمت بعدی نگه می دارند، از علل اصلی جذابیت این مجموعه به شمار می روند. شخصیت هایی که محسن تنابنده و علیرضا خمسه بازی کرده اند، به مدد پیرنگ خوب داستان و توجه به توانایی های ذاتی این دو بازیگر، کاملا تازه و به دور از کلیشه های رایج افراد شهرستانی تازه به تهران آمده هستند .

مقدم با بهره گیری از سیالیت دوربین خود که در بسیاری از صحنه ها روی دست است، همگام با ریتم نسبتا تند ماجراهای رخ داده برای شخصیت های اصلی، "پایتخت" را به مجموعه ای قابل تماشا و جذاب برای تماشاگران نوروزی که احتمالا در ساعت پخش مجموعه در حین دید و بازدید هم بوده اند، درآورده است. به هرحال یک ویژگی بارز مجموعه های مناسبتی همین است که بتوان آنها را در همان روزهای ویژه و مناسبتی دید و "پایتخت" هم از این ویژگی برخوردار است. کما اینکه داستان در همین ایام عید نوروز می گذرد و پایان قسمتی که درست در شب عید پخش شد، با سال تحویل شخصیت های اصلی در پشت چراغ قرمز و سبز شدن چراغ در شروع سال جدید توام بود.

● شبکه ای به نام بچه ها

سابقه کاری حمیدرضا صلاحمند در سینما به دستیار کارگردانی بزرگانی مثل بیضایی، کریم مسیحی و فرمان آرا و سپس کارگردانی فیلم های زمانه (۱۳۸۱) و سپس نیش زنبور (۱۳۸۸) و سه درجه تب (۱۳۸۹) بازمی گردد که این آخری اکران ویژه نوروز نود هم بوده است. "بچه ها نگاه می کنند" اولین تجربه وی در کارگردانی یک مجموعه آن هم از نوع مناسبتی است و به جز نام آن، تقریبا ارتباط خاصی با مسائل مربوط به دنیای بچه ها ندارد و دلیلی هم نداشته که از نگاه بچه ها برای چسباندن این مجموعه به شبکه دو که موسوم به شبکه کودک است، استفاده شود .

به هر حال این مجموعه با بازی آتیلا پسیانی، گوهر خیراندیش، ، هدایت هاشمی، سیامک صفری و سارا خوئینی ها و فیلمنامه ای از علیرضا محمودی و موضوعی اجتماعی با رگه های طنز، محصول اصلی شبکه کودک سیما برای نوروز بزرگترها به شمارمی رفت. این مجموعه به نوعی روایت موازی روابط خانواده های یک فامیل است که کنار هم در یک مجتمع مسکونی زندگی می کنند و می توان آن را از نوع مجموعه های داخل آپارتمانی و با کمی اغماض تا سر کوچه ای دانست. بزرگترین ضعف این مجموعه، فیلمنامه کم رمق و بدون کشش آن است که حضور یک دوجین بازیگر حرفه ای هم نتوانسته آن را به مجموعه ای مناسب برای پخش در شب های نوروزی بدل کند.

اگر چه بازی بازیگرانی همچون سیامک صفری و هدایت هاشمی به دلیل عدم کارگردانی و هدایت مناسب کارگردان از دست رفته، اما برخی لحظات نسبتا خوب در لابلای روایت اصلی داستان در میان زوج های مختلف درون داستان وجود دارد که آن هم بیشتر محصول ریز بینی فیلمنامه نویس و توجه او به لحظه های احساسی شخصیتها است و می توان علیرضا محمودی را به عنوان فیلمنامه نویسی برای مجموعه های ملودرام تصور کرد اما برای مجموعه های مناسبتی خیر! گوهر خیراندیش که در این مجموعه نقش عمه طاووس را بازی کرده، در مصاحبه با خبرگزاری مهر از فشردگی و عجله برای رساندن این مجموعه به پخش نوروز و آماده نبودن متن کامل فیلمنامه خبر داده و تاکید کرده که "بیشتر اوقات در این سریال به صورت بداهه دیالوگ هایش را می گفته و کارگردان بنا به اقتضای صحنه آن را کم و زیاد می کرده و از همه جالب تر اینکه تمام صحنه ها با یک برداشت و بدون تکرار ضبط می شده است!"

● تکرار تیپ های قبلا ساخته شده در شبکه جوان

"راه در رو" به کارگردانی سعید آقاخانی مجموعه ای با حضور مهران غفوریان، مرجانه گلچین، سعید آقاخانی و یوسف تیموری در کاراکترهایی پر از عناصر و نشانه های تیپ های قبلا موفق این بازیگران در کنار هم، بدون هیچ تلاشی در خلق موقعیت های جدید در فضای بازی خود و خلاقیتی در شکستن قالب کلیشه ای آنهاست. انگار که هنگام ساختن این مجموعه تاکید شده باشد که حتما همانی را بازی کنید که قبلا بارها اجرا کرده اید.

مسعود با بازی همیشگی مهران غفوریان به همراه سمیرا همسرش و خواهرش گلرخ با بازی مرجانه گلچین که بر خلاف سن بالایش مجرد است، در خانه ای اجاره ای زندگی می کنند و مشکلات مالی ناشی از یک کلاهبرداری او را در مخمصه می اندازد و وی در طی قسمت های مختلف مجموعه در پی راه در رویی برای عبور از بحران هایی است که بر سر خود و خانواده اش آمده است.

سعید آقاخانی که سال گذشته نیز در ایام نوروز با "زن بابا" میهمان خانه های مردم شده بود، همراه با تیم همیشگی خود این بار هم تلاش کرده تا کاری طنز برای نوروز نود ساخته باشد، اما به نظر نمی رسد که همتی برای ارائه کاری نو و پر کشش برای ارائه در چهارده شب نوروزی انجام شده باشد و اگر هم این تلاش وجود داشته، به ثمر ننشسته است. به هر حال اگر توفیق شبکه سوم را در حد ساختن یک مجموعه طنز خیلی معمولی پایین بیاوریم، این اتفاق حادث شده اما اگر قرار بر رقابت این شبکه به عنوان رقیب اصلی شبکه های ماهواره ای در جذب مخاطبان جوان بوده باشد، "راه در رو" قافیه را باخته است. مشکل اصلی این مجموعه که به نظر می رسد امسال هم دامن گیر اغلب کارهای نوروزی تلویزیون شده، ضعف قصه و تکراری بودن کاراکترهای اصلی قصه است که جز پس زدن مخاطب نتیجه دیگری را به بار نیاورده است.

● از کیش تا تهران

موج و صخره به کارگردانی مجید صالحی و بازی نیما شاهرخ شاهی، زیبا بروفه، علی صادقی، محمدرضا داوود نژاد، الهام حمیدی، رضا ناجی و امیر نوری محصول شبکه تهران برای ایام نوروز نود بود. فهرست بازیگران مجموعه این انتظار را برای تماشاگران مشتاق مجموعه های نوروزی ایجاد کرده بود که با یک کار طنز شاداب مثل سه در چهار(۱۳۸۷)روبرو خواهند بود اما ماحصل کار جز یک شبه کمدی سبک و کند و بدون کشش نبوده است. البته در شکل گیری چنین مجموعه ضعیفی، ایده ها و میل شخصی کارگردان هم بی تاثیر نبوده، چراکه صالحی در مصاحبه ای با جام جم گفته که :" کمدی امسال من یک فضای دیگری دارد. واکنش مردم به خانه به دوش خنده بود.

در سریال های سه در چهار و زن بابا جنس کمدی به گونه ای بود که در هر سکانس مخاطبش را می خنداند. اما در کمدی موج و صخره، من ادعا ندارم که می خواهم مردم را به قهقهه بیندازم. ". با این حساب انرژی به هدر رفته بازیگران طنازی مثل علی صادقی را نیز باید به حساب سمت و سوی نگاه کارگردان و روایت فیلمنامه گذاشت. حتی در این مجموعه با نگاهی جذاب به جزیره کیش هم مواجه نیستیم و این مساله را هم خود کارگردان به دلیل عدم همکاری کامل مسوولان کیش با این مجموعه دانسته است.

نویسنده : سیدجواد صفوی