دیگر به یاد نمی آورم

آلزایمر چنان به مساله مهمی در جوامع پیشرفته تبدیل شده است که برای جلب توجه عمومی سال گذشته تمبری با این موضوع در امریکا به چاپ رسید

زمانی که چارلستون هستون، هنرپیشه شهیر سال‌های نه چندان دور آمریکا که زمانی در نقش بن‌هور و السید روی پرده نقره‌ای سینما هنرنمایی می‌کرد، به کاخ سفید رفت تا رونالد ریگان، رییس‌جمهور وقت ایالات متحده را ببیند، شاید فکرش را هم نمی‌کرد که او و ریگان چه وجه اشتراکی دارند. این دو جزء میلیون‌ها انسانی بودند که در سنین پیری گرفتار بیماری آلزایمر شدند؛ بیماری‌ای که اکثرا آن را به نام «بیماری فراموشی» می‌شناسند...

بیماری آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقلی است. به‌رغم شیوع بالای این بیماری، توصیفی از این بیماری در کتب قدیمی موجود نیست و به نظر می‌رسد اطبای قدیمی نتوانسته‌اند بین این بیماری و سایر موارد زوال عقل، افتراقی تشخیص دهند. اولین بار در سال ۱۹۰۶ بود که یک پزشک آلمانی به نام آدیوس آلزایمر این بیماری را توصیف کرد. گرچه بیماری اغلب در سنین بالای ۶۵ سال بروز می‌کند اما می‌تواند افرادی با سنین کمتر را نیز گرفتار کند. در سال ۲۰۰۹ تعداد مبتلایان به این بیماری به بیش از ۳۵ میلیون نفر رسید.

● دیگه پیر شدی

شاید نام‌گذاری این بیماری به نام بیماری فراموشی چندان نادرست نباشد. گرچه سیر بیماری در هر فرد بسیار متفاوت و منحصر به فرد است، اما اکثر بیماران علایم مشابهی را نشان خواهند داد. این علایم معمولا به اشتباه آثار «استرس» معرفی می‌شوند و بعضی نیز آن را روند طبیعی پیری می‌دانند. معمولا شایع‌ترین علامت، از دست رفتن حافظه نزدیک است، به نحوی که فرد نمی‌تواند چیزهایی را که اخیرا یاد گرفته است به یاد بیاورد. با گسترش بیماری، بیمار ممکن است دچار اختلال در حافظه طولانی مدت، اختلال در قوه تصمیم و قضاوت و تغییرات خلق و خوی و حتی پرخاشگری شود. روند این بیماری به طور معمول بسیار کند است و به طور متوسط ۷ تا ۸ سال از زمان شروع علایم تا زمان تشخیص قطعی طول خواهد کشید.

● اختلال شناخت ملایم

در تعدادی از سالمندان، حالتی ایجاد می‌شود که دانشمندان از آن به نام اختلال شناختی ملایم نام می‌برند. این گونه افراد به طور معمول اختلالاتی در زمینه حافظه و یادآوری دارند اما قوه منطق و تصمیم‌گیری کاملا دست نخورده است. گرچه همه این افراد، الزاما به سمت آلزایمر پیشرفت نخواهند کرد اما تصور می‌شود این بیماری مرحله‌ای قبل از شروع آلزایمر باشد. هنوز مشخص نیست چه علایمی نشان دهنده پیشرفت به مرحله آلزایمر خواهند بود اما تحقیقات اخیر نشان داده است که مشکل در انجام امور مالی، مانند بررسی ریز حساب بانکی می‌تواند یکی از این نشانه‌ها باشد.

● بمب آلزایمری

بر اساس گزارش جدیدی که توسط انجمن جهانی آلزایمر انتشار یافته است، در سال ۲۰۰۹ بیش از ۳۶ میلیون نفر بیمار مبتلا به آلزایمر در جهان وجود دارد. این مقدار حدودا ۱۲ میلیون بیش از تعداد بیماران در سال ۲۰۰۵ است. تصور می‌شود که تعداد بیماران هر ۲۰ سال دو برابر شود و در میانه‌های قرن بیست و یکم به ۱۱۵ میلیون نفر در سراسر جهان برسد.

یکی از علل افزایش تعداد بیماران در اصل بهبود امکانات و درمان‌های پزشکی است. با ارتقای سلامت و بهبود شاخص‌های بهداشتی، متوسط طول عمر مردم جهان به تدریج افزایش یافته است. از آنجا که آلزایمر بیماری است که معمولا در سنین بالا بروز می‌کند، طبیعتا با افزایش تعداد سالمندان، تعداد مبتلایان به آلزایمر نیز افزایش خواهد یافت. اما نکته قابل توجه در گزارش انجمن جهانی آلزایمر آن است که افزایش تعداد بیماران، در کشورهای در حال توسعه بیش از کشورهای توسعه یافته است. در حالی که با توجه به بالاتر بودن سطح بهداشت در کشورهای پیشرفته و طبیعتا افزایش میانگین سنی آنها، تصور می‌شود این نسبت باید برعکس باشد.

از ۳۶ میلیون بیمار مبتلا به آلزایمر بیش از ۶۰ درصد آنها در کشورهای کم‌درآمد و یا کشورهایی با میزان درآمد متوسط ساکن هستند و از طرفی سرعت رشد تعداد بیماران در این کشورها نیز از کشورهای پیشرفته بیشتر است. میزان افزایش تعداد بیماران آلزایمر در اروپا ۴۰ درصد، در آمریکای شمالی ۶۳ درصد، در آمریکای جنوبی ۷۷ درصد و در کشورهای توسعه‌یافته آسیا وحوزه اقیانوس آرام ۸۹ درصد گزارش شده است. در حالی که این مقدار در آسیای جنوبی ۱۰۷ درصد، در آسیای مرکزی ۱۱۷ درصد، در خاورمیانه و شمال آفریقا ۱۲۵ درصد و در آمریکای لاتین بین ۱۳۴ تا ۱۴۶ درصد بوده است.

علت این افزایش هنوز مشخص نیست. عده‌ای معتقدند که شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی در این زمینه نقش دارد. در تحقیقی که اخیرا انجام شده، ارتباطی بین شرایط سخت و دشوار سال‌های ابتدای زندگی و بروز آلزایمر در سنین بالاتر مشاهده شده است. همچنین درباره نقش بیماری‌های عفونی در پیشرفت آلزایمر و شیوع بیشتر این بیماری‌ها در کشورهای در حال توسعه نیز مطالبی مطرح شده است. اما به نظر می‌رسد دلیل رشد میزان بیماران آلزایمری در این کشورهای آن باشد که در سال‌های گذشته و از نظر فرهنگی، اکثر علایم این بیماران کاملا طبیعی تصور شده و جزیی از روند پیری به حساب می‌آمدند و عملا تعداد زیادی از بیماران هرگز تشخیص داده نمی‌شدند.

آلزایمر از آن دسته بیماری‌هایی است که علت بروز آن و عوامل مستعدکننده برای ابتلا به آن چندان شناخته شده نیست. در سال‌های اخیر متخصصان علم ژنتیک توانسته‌اند ارتباطی بین یک ژن خاص و بروز این بیماری بیایند. به تازگی دو گروه از متخصصان در کشورهای ولز و فرانسه با بررسی بیش از ۱۹۰۰۰ بیمار آلزایمری موفق شدند سه ژن جدید را بیابند که با بروز این بیماری در ارتباط هستند.

گرچه حضور این ژن‌ها به تنهایی به معنای ابتلای فرد به آلزایمر نیست اما تصور می‌شود این کشفیات، دریچه تازه‌ای به درک پزشکان از این بیماری و یافتن درمان‌های جدید بگشاید.

شخصیت‌های شناخته‌شده‌ای در جهان از بیماری آلزایمر رنج برده‌اند. رونالد ریگان، رییس‌جمهور سابق ایالات متحده که قبل از انتخاب به عنوان ریاست‌جمهوری، هنرپیشه فیلم بود و چارلستون هستون، هنرپیشه مطرح آمریکایی از جمله این افراد بودند. در این میان شاید زندگی ریتا هیورث، هنرپیشه زن سینما بسیار جالب توجه باشد زیرا وی ۸ سال قبل از تشخیص بیماری، رفتارهای چون پرخاشگری را نشان می‌داد و البته تمامی علایم وی به اشتباه به مصرف شدید مشروبات الکلی از سوی وی نسبت داده می‌شد. جاناتان سویفت، نویسنده مشهور و خالق داستان‌های گالیور نیز یکی دیگر از افراد شناخته شده‌ای بوده است که به آلزایمر مبتلا گردید.

بیماری آلزایمر سوژه فیلم‌ها و نمایشنامه های فراوانی بوده است. فیلم مستند «وقتی نقاشی می‌کشم بهتر به یاد می‌آورم»، بر اساس زندگی هیلدا گولبلات، نقاش رنگ روغن آمریکایی ساخته شده است. وی که از بیماری آلزایمر رنج می‌برد، پس از یک دوره عدم فعالیت، با کمک شاگردانش دوباره به نقاشی روی آورد و با این روش نه تنها تا مدت‌ها از پیشرفت بیماری خود جلوگیری کرد، بلکه تا حدودی توانایی‌های از دست رفته خود را نیز بازیافت. تعدادی از نقاشی‌هایی که وی در این دوره کشیده است جزو آثار برجسته نقاشی جهان به شمار می‌روند. این فیلم نشان می‌دهد که چگونه فعالیت‌های هنری می‌تواند به بیمارانی که از آلزایمر رنج می‌برند کمک کند تا دوباره به زندگی پیوند بخورند و فعالیت‌های ازدست رفته خود را باز یابند. همچنین در این فیلم، متخصصان اعصاب به بررسی تاثیر هنر و فعالیت‌های هنری بر زندگی بیماران آلزایمری می‌پردازند.

۲۱ سپتامبر به عنوان روز جهانی آلزایمر نام‌گذاری شده است. به این مناسبت در اکثر کشورهای جهان مراسمی برگزار می‌شود. در کشور ما نیز انجمن آلزایمر ایران در تاریخ ۲۶ شهریور با همکاری وزارت بهداشت نشست خبری برگزار نمود که در آن دکتر آقاجانی، رییس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت در مورد اختصاص بودجه برای ایجاد مراکز درمانی ویژه بیماران آلزایمری و تهیه داروهای مورد نیاز آنان به سخنرانی پرداخت. اخبار انجمن آلزایمر ایران از طریف پایگاه اینترنتی این انجمن به آدرس www.alzheimer.ir قابل دسترسی است.

دکتر روزبه بخیت