ضربی های بی کلام و باکلام

ضربی های بی کلام در موسیقی ایرانی شامل فرم های پیش درآمد, چهارمضراب و رنگ می باشد و از فرم های موسیقایی ریتمیک با کلام می توان از تصنیف, ترانه و سرود نام برد

ضربی های بی کلام در موسیقی ایرانی شامل فرم های پیش درآمد، چهارمضراب و رنگ می باشد و از فرم های موسیقایی ریتمیک با کلام می توان از تصنیف، ترانه و سرود نام برد. در صورتی که در گذشته قول، غزل، نقش، ریخته، پیشرو و ... به گونه های مختلفی از موسیقی با کلام اطلاق می شد.

● پیش درآمد:

قطعه ای است سازی که در کنسرت های گروهی، توسط اعضای ارکستر به اجرا در می آید و معمولاً در ریتم های سنگین دو ضربی، سه ضربی، چهار و شش ضربی اجرا می شود. پیش درآمد زمینه سازی و تثبیت فضای احساسی مجموعه اجرایی را به عهده دارد. ذهن را آماده و شنونده را با خود همراه می کند. بر خلاف تصنیف و چهارمضراب و رنگ، برای شنیدن پیش درآمد به هیچ عنوان نیازی به مقدمه موسیقایی وجود ندارد.

اجرای موسیقی در قدیم، ابتدا با ساز و اجرای درآمد شروع می شد ولی امروزه از فرم پیش درآمد که از ابداعات درویش خان در موسیقی ایرانی است، استفاده می شود. فرامرز پایور از جمله کسانی بود که در زمینه ساخت و تنظیم پیش درآمد ها تلاش بسیاری کرد و کتاب مجموعه پیش درآمدها و رنگ برای سنتور و همچنین کتاب دیگری تحت همین عنوان برای ویولن، گواه این تلاش اوست.

● تصنیف:

آهنگی است موزون و با کلام که آهنگساز آن را می سازد و آن به گونه ای است که گاه بر روی شعرملودی می سازد و یا شاعر بر ملودی ساخته شده کلام می گذارد.

تصنیف را کلامی عاشقانه زینت می بخشد و آن کلامی است که با رمز و راز با معشوق سخن می گوید و به این مناسبت است که غالباً غزل با تصنیف پیوند محکم و لطیف بر قرار کرده است. البته در شرایط خاص زمانی، شعر تصنیف نیز می تواند بیان گر موضوعات سیاسی و اجتماعی باشد. تصنیف حالتی عمیق تر از ترانه و سرود دارد و به همین علت است که نمی توان و یا به عبارتی نباید آن را بدون مقدمه شنید. مخاطب باید برای بیشتر درک کردن تصنیف به آن مرحله عمیق احساسی رسیده باشد. بدین منظور اجرای مقدمات موسیقایی قبل از تصنیف امکان بهتر درک شدن آن را برای مخاطب فراهم می کند. از جمله بزرگترین تصنیف خوانان تاریخ موسیقی ایران، می توان به زنده یاد استاد عبدالله دوامی اشاره کرد که احیاگر بسیاری از تصنیف های قدیمی ایرانی بوده اند.

● ترانه:

نوعی موسیقی ریتمیک با کلام می باشد که در اکثر مواقع از اوزان ترکیبی دو ضربی ۸/۶ و گاهی نیز دو ضربی ساده ۴/۲ بهره می برد. در ترانه ها، از شعرهای روان با موضوعات روزمره استفاده می شود، و کلام محاوره ای نیز در اکثر این ترانه ها خودنمایی می کند. اشعار این ترانه ها آزاد و هجایی است، و تحریر دراین ترانه ها جایگاهی ندارد. در ترانه ها معمولاً، مقدمه آهنگ بسیار کوتاه است و سپس کلام شروع می شود. ترانه را بدون زمینه و مقدمه نیز می توان شنید.

▪ ترانه ها به دو بخش قابل تقسیم است:

۱) ترانه های سنتی

۲) ترانه های پاپ.

ترانه های سنتی با سازهای ایرانی نواخته می شود و ترانه های پاپ با سازهای غربی و گاهی تلفیقی با سازهای ایرانی و هر کدام از نظر محتوایی تقسیم می شود به:

▪ رادیویی

▪ لاله زاری و ...

و گاهی در نمونه هایی از ترانه ها، ملودی هایی زیبا همراه تلفیق مناسب شعر دیده می شود اما متاسفانه در اکثر مواقع آهنگ های این نمونه ها از اصالت خاصی پیروی نمی کنند و تاثیر پذیرفته از ملودی های ترکی، افغانی، هندی، عربی و غرب می باشد.

● سرود:

سرود، در فرهنگ فارسی به معنی سراییدن، نغمه، آواز و سرودن به معنی آواز خواندن، شعر گفتن، شعر خواندن و ... است. اما در موسیقی، سرود یکی از انواع موسیقی ایرانی می باشد، به طور مثال فرم های پیش درآمد، چهارمضراب، آواز، رنگ، تصنیف و ... هر کدام تعریف و مشخصات خاصی را دارا می باشند.

سرود آهنگی است با کلام و مهیج که معمولاً در وزن دو ضربی اجرا می شوند. اشعار سرود ساده و روان و تاثیر گذار و اغلب در موضوعات سیاسی و اجتماعی و ملی و میهنی می باشد. سرود را می توان بدون مقدمه شنید و به راحتی قابل هضم و درک می باشد.

مفهوم شعر و کلام سرود کاملاً واضح و مشخص می باشد. حال چه موضوع جنگ باشد یا صلح یا وطن، ورزش، تندرستی، علم، فرهنگ، هنر، شهید، شهادت و ... هر چند تاثیر گذاری سرود سریع و موثر است و لی دوره آن کوتاه و محدود به همان زمان و مورد خاص می باشد، مگر این که موضوع سرود، کلی و همیشگی و مستمر باشد مثل وطن، ایران، مردم، بهار و ... (البته چنانچه با ساخت ملودیک زیبایی نیز توام باشد.)

متاسفانه امروزه واژه "سرود" که بیشتر صدا و سیما مبلغ آن می باشد به غلط به همه انواع موسیقی، چه با کلام و چه بی کلام اطلاق می گردد و باعث ایجاد مفاهیم نادرست در ذهن عموم جامعه می شود.

امیدواریم در آینده توجه بیشتری به مفاهیم موجود در موسیقی ایرانی بشود و از اشتباهات رایج پرهیز گردد.