نفت، فرآورده‌های نفتی و موارد مصرف آنها

بشر از آغاز خلقت به‌دنبال چیزی بوده است که بتواند از آن حرارت، روشنائی و نیروی لازم برای گرداندن چرخ زندگی خود فراهم نماید.
برای تأمین حرارت نخست شاخ و برگ درختان و زغال چوب …

بشر از آغاز خلقت به‌دنبال چیزی بوده است که بتواند از آن حرارت، روشنائی و نیروی لازم برای گرداندن چرخ زندگی خود فراهم نماید.

برای تأمین حرارت نخست شاخ و برگ درختان و زغال چوب که در دسترس داشت به‌کار می‌برد. روشنائی لازم را نیز با مشعل‌های چوبی یا چراغ‌های پیه‌سوز و رفته‌رفته با چراغ‌هائی که با روغن‌های گیاهی و روغن‌های معدنی می‌سوخت تأمین می‌کرد.

کم‌کم زغال‌سنگ را کشف نمود. کشف زغال‌سنگ زندگی بشر را دچار تحولی بزرگ کرد و باعث پیدایش و رشد سریع صنایع گردید. زغال‌سنگ تا اوایل قرن بیستم منبع اصلی و عمده تولید انرژی بود. اما بعد انسان دریافت که نفت که از دیرباز آن را می‌شناخت و لیکن به مصارف محدود دیگر می‌رسانید برای تولید حرارت و انرژی به مراتب از سوخت‌های جامد بهتر است.

از این‌رو شروع به بیرون کشیدن نفت از دل زمین نمود.

امروز نفت از سایر منابع انرژی و حرارت، پیشی جسته و مقام نخست را داراست و پیوسته نیز دامنه مصرف آن گسترش می‌یابد. همچنانکه انسان در زندگی پیش می‌رود احتیاجش به منبع انرژی بیشتر می‌گردد و جوابگوی این تقاضای روزافزون فقط نفت است وگرنه زغال و منابع دیگر نیرو نمی‌توانند تکافوی احتیاجات امروزی بشر را بنمایند.

حتی اگر در سال‌های آینده از انرژی هسته‌ای استفاده به‌عمل آید باز نفت همچنان سهم و مقامی برجسته در تولید نیرو به‌عهده خواهد داشت.

سوخت مایع و گازی شکل بهتر از سوخت جامد است و به همین سبب هم هست که بشر برای تهیه سوخت‌های لازمه زندیگ صنعتی خود به نفت روی آورده است.

منابع انرژی عموماً برای سوختن احتیاج به هوا دارند. هر چه هوا و نفت کامل‌تر مخلوط شده باشند قابلیت آتشگیری آنها کامل‌تر و بهتر است.

سوخت‌های گازی شکل و سوخت‌های مایع که به سهولت تبخیر شده و به‌صورت گاز یا بخار در می‌آیند خیلی آسان با هوا مخلوط می‌گردند. سرعت احتراقی که در موتورهای احتراقی وجود دارند ناشی از همین اختلاط و امتزاج کامل سوخت و هواست.

مواد جامد نمی‌توانند به این خوبی با هوا ترکیب شده و بسوزند. مزیت دیگر سوخت‌های نفتی بر سوخت‌های جامد آنست که سوخت‌های نفتی به‌طور کامل سوخته و از خود خاکستری به‌جای نمی‌گذارند. به‌علاوه انبارکردن و جابه‌جا نمودن آنها هم آسان‌تر است.

به هر حال به‌واسطه این قبیل مزایاست که بشر نفت را مهم‌ترین منبع تولید نیرو و حرارت دانسته و آن را با تلاش و کوشش فراوان از دل خاک بیرون می‌کشد و مورد استفاده قرار می‌دهد.

البته نفت خام به‌صورتی که از دل زمین بیرون می‌آید چندان قابل استفاده نیست و برای آنکه بتواند مفید واقع گردد در پالایشگاه تغییراتی به آن داده می‌شود.

ضمن این تغییرات چنانکه گفته شد به حسب نوع نفت خامی که در اختیار داریم و احتیاجاتمان هزاران چیزهای گوناگون از دارو، لوازم آرایش، خوردنی‌ها و پوشاک گرفته تا سوخت ماشین‌آلات و بسیاری از لوازم صنعتی، کشاورزی، تجاری، خانگی و غیره را از نفت به‌وجود می‌آوریم.

تعداد سوخت‌های نفتی نیز فوق‌العاده زیاد است. مثلاً در همین پالایشگاه خودمان در آبادان صرف‌نظر از محصولات دیگر قریب ۱۱۳ قلم سوخت‌های گوناگون از بنزین هواپیما گرفته تا قیر تهیه می‌شود.

ذکر همه این مواد و موارد مصرف آنها در این مختصر نمی‌گنجد و بنابراین چند مورد مهم و آشنای آن را مثل گاز، بنزین، نفت سفید، نفت دیزل، روغن و قیر به‌عنوان نمونه ذکر می‌کنیم.

گاز:

گاز نفت یا به‌طور طبیعی همراه نفت خام از دل زمین بیرون می‌آید و یا بر اثر پالایش و تجزیه اجزای نفت حاصل می‌گردد.

گاز نفت انواع گوناگون دارد. برخی از آنها در فشار و درجه حرارت عادی گازی‌شکل هستند و به‌همین سبب آنها را اصطلاحاً گاز خشک می‌گویند.

بعضی نیز در این شرایط مایع هستند و لذا اصطلاحاً آنها را گازتر می‌نامند.

گازهای تر مقدار زیادی بنزین سبک و گرانبها همراه دارند که موقع پالایش آنها را جدا می‌سازیم. اما گاز خشک یک سوخت حاضر و آماده است.

از گاز نفت استفاده‌های گوناگون به‌عمل می‌آید مثلاً با آن کود شیمیائی، پلاستیک، داروهای بیهوشی، الیاف مصنوعی و غیره ساخته می‌شود اما موردی که اینک موضوع بحث ما است استفاده از آن به‌عنوان سوخت است.

گاز نفت از آنجا که آسان‌تر با هوا مخلوط می‌گردد، بهتر از هر نوع سوخت دیگر آتش گرفته و می‌سوزد و از خود دوده و خاکستری به‌جا نمی‌گذارد. به‌علاوه چون گازهای تجاری گوگرد همراه ندارند به اسباب و وسایلی که در آن به‌کار می‌روند با ظرفی که گرم می‌کنند آسیبی نمی‌رسانند.

گاز را می‌توان به سهولت شبکه لوله یا ظروف و استوانه‌های کوچک به محل مصرف انتقال داد.

سوخت‌های گازی به‌واسطه مزایا و فواید بسیار خود به‌عنوان منبع تولید نیرو و یا حرارت هم به مصارف صنعتی و هم به مصارف خانگی می‌رسند.

در همین پالایشگاه خودمان در آبادان ماهانه قریب ۵۰ میلیون متر مکعب گاز طبیعی حاصل از چاه‌های آغاجاری و مصرف سوخت کوره‌ها می‌رسید و چنانکه در برخی از شهرهایمان معمول شده به‌عنوان سوخت اجاق هم مصرف می‌شود.

از گاز همچنین برای تولید روشنائی در برخی از چراغ‌های دریائی و غیره استفاده به‌عمل می‌آید.

بنزین:

بنزین یکی از فرآورده‌های سبک نفت است که یا به‌طور طبیعی با گازهای تر همراه است و یا بر اثر پالایش نفت خام حاصل می‌گردد. در اوایل پیدایش صنعت نفت که هدف پالایشگران فقط تهیه نفت چراغ بود بنزین مورد مصرفی نداشت. حتی ماده‌ای زائد و خطرناک به‌شمار می‌رفت و لذا سعی می‌شد که در موقع پالایش حتی‌المقدور کمتر از آن به‌وجود آید تا از شر و آسیب آن در امان باشند.

اما با اختراع موتورهای احتراقی درون‌سوز این وضع دگرگون شد و مصرف بنزین آن‌چنان گسترش یافت که برای تهیه آن ناگزیر شیوه‌ها و دستگاه‌های پالایش جدیدی پدید آمد و پالایشگران ناگزیر شدند مولکول‌های ترکیبات نفتی را شکسته و تغییراتی در آن دهند تا بنزین به‌وجود آید.

بنزین تحولی بزرگ در زندگی بشر پدید آورد و باعث گردید که در بسیاری از امور زندگی نیروی ماشین جانشین نیروی انسان و حیوان گردد.

دامنه مصرف و اهمیت بنزین به حدی است که امروز ۵۰ درصد محصولات صنعت نفت را همین بنزین تشکیل می‌دهد و بی‌شک در آینده نیز همچنان موارد مصرف آن گسترش خواهد یافت.

بنزین به حسب موتورهای گوناگون هواپیما و اتومبیل و سایر موتورهائی که باید در آن مصرف شود انواع زیاد دارد. یکی از موارد اختلاف انواع بنزین‌ها، درجه اکتان یعنی درجه آرام‌سوزی آنهاست.

درجه اکتان که به وسایل مخصوصی سنجیده و تعیین می‌گردد معلوم می‌دارد که بنزین در موقع سوختن درون موتور تا چه اندازه ملایم می‌سوزد و یا تا چه اندازه تپق می‌زند و تق‌تق راه می‌اندازد.

معمولاً بنزین خالص مثل آب بی‌رنگ است. اما امروز به کلیه بنزین‌های موتور مایع شیمیائی اتیل یا تترا اتیل سرب اضافه می‌کنند تا خاصیت تپق زدن آنها کم شده و آرام‌سوزتر گردند.

این مواد شیمیائی را معمولاً رنگ می‌کنند تا سمی بودن آنها مشخص باشد به همین جهت بنزین‌هائی که در بازار به فروش می‌رسند دارای رنگ هستند.

غالباً در بنزین‌ها آثار و بقایائی از گوگرد وجود دارد. این موارد در موقع سوختن گازهائی تولید می‌کنند که اسباب و وسایل را فرسوده و ضایع می‌نمایند و به همین سبب سعی می‌شود که میزان آن در بنزین به حداقل ممکن کاهش یابد.

اما در سال‌های اخیر موارد مصرف آن زیاد شده و اینک علاوه بر مورد مذکور به‌عنوان سوخت در اجاق آشپزخانه و یا منبع تولید نیرو در برخی توربین‌های هواپیما و موتور تراکتورهای مخصوصی به‌کار می‌رود.

نفت سفید:

نفت سفید مایعی است بی‌رنگ و کمی سنگین‌تر از بنزین. از آغاز پیدایش صنعت نفت تا ۵۰ سالی مهم‌ترین فرآورده نفتی بود. نخست به‌عنوان روغن چراغ به‌کار می‌رفت و هنوز هم در مواردی برای تولید روشنائی به‌کار می‌رود.

سوخت دیزل:

نفت دیزل چنانکه از نام آن پیداست به‌عنوان سوخت در موتورهای نوع دیزل یعنی موتورهای فشارسوز به مصرف می‌رسد. مقدار گوگرد موجود در این نوع نفت بیش از میزان محتوی نفت سفید است.

روغن‌های روان:

یکی دیگر از محصولات نفتی روغن روان است که بیشتر برای روان‌نگهداشتن اجزای ماشین‌آلات به مصرف می‌رسد.

میزان روغن‌های حاصل از نفت کمتر از ۲ درصد کلیه فرآورده‌های دیگر است. معهذا همین میزان روغن نقشی برجسته و مهم در صنایع و زندگی امروز ایفا می‌کند زیرا از قیچی و چرخ‌خیاطی گرفته تا جرثقیل‌های عظیم و ماشین‌الات کوه‌پیکر و از ساعت گرفته تا لوکومتیو و کارخانه‌های اتمی و غیره همه برای خوب کار کردن باید روغن مصرف کنند.

روغن روی میله و دنده و سایر اجزای متحرک ماشین‌آلات به‌کار رفته و هم آنها را چرب و روان نگه می‌دارد و هم از اصطکاک و فرسوده شدن آنها جلوگیری می‌نماید.

روغن انواع مختلف دارد برخی غلیظ است و بعضی رقیق. برخی بی‌رنگ است و بعضی رنگین و هر کدام در وسایل خاصی به‌کار می‌رود مثل روغن دنده، روغن یاتاقان، روغن وسایل برقی، روغن ماشین‌آلات بافندگی و موتورهای بخار و غیره.

روغن در کارهای ساختمانی، قالب‌گیری و پزشکی و امور دیگر هم استعمال دارد.

قیر:

قیر هیدروکربن سنگینی است که معمولاً از تقطیر و پالایش نفت خام معینی ته ظرف پالایش به‌دست می‌آید ـ از کتاب داستان نفت ـ شرکت‌های عامل نفت ایران

نفت (روغن سنگ) به‌دلیل ارزش آن در زندگی مدرن بعضی مواقع طلای سفید نامیده می‌شود. البته بیش از طلا ارزش دارد. از هزارها نقطه‌نظر کشاورزی و صنعت و حمل و نقل و ارتباطات ما وابسته به نفت است. داشتن و نداشتن آن می‌تواند اثر حیاتی به نصیب و قسمت یک ملت در زمان جنگ و صلح بگذارد.

اولین چاه نفت برای بهره‌برداری در سال ۱۸۵۹ در نزدیکی تیتو سویل پنسیلوانیا حفر شد ولی در زمان‌های خیلی قبل تا آنجا که تاریخ نشان می‌دهد بشر از نفت برای منظورهای متعدد استفاده می‌کرده، نفت خام که چسبنده و سیاه است در خیلی نقاط از ترک‌های زمین نشت می‌کردها ست. احتمالاً جسمی که در کتاب مذهبی مسیحیان بنام پیچ از آن نامبرده شده نفت خام بوده است. در کتاب پیدایش و تکوین (جنسیس) آورده شده که خداوند به نوح فرمان می‌دهد تا کشتی‌اش را با پیچ یا همان نفت خام آغشته کند تا آن را غیر قابل نفوذ نماید. باستان‌شناسان دریافته‌اند که نفت نزدیک به ۶۰۰۰ سال پیش به‌وسیله ایرانیان به‌عنوان ساروج برای ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته و همچنین به‌عنوان نوعی سریش برای مصارف گوناگون به‌کار گرفته شده بود. سیاح و تاریخ‌نویس یونانی، هردوت، که در قرن پنجم قبل از میلاد می‌زیسته، درباره استفاده از نفت در امپراطوری ایران سخن بسیار گفته بود. وی استخراج نفت را از چاه‌های کم‌عمق سطحی تشریح کرده، اظهار عقیده کرده که نفت مایعی است سیاه با بوی ناخوش در آن قسمت از جهان که اکنون خاورمیانه نامیده می‌شود تراوشات طبیعی قرار داشت. بعضی وقت‌ها این تراوشات اتفاقاً مشتعل می‌شدند و ایجاد ”آتش‌های ابدی“ برای ایرانیان آتش‌پرست می‌کردند. ایرانیان باستان، نفت را در جنگل‌ها به‌کار می‌بردند به این ترتیب که آنها با آغشتن سرتیرها به نفت و مشتعل ساختن، آنها را به صفوف دشمن پرتاب می‌کردند.

مارکوپولو، تاجر ونیزی در اواخر قرن ۱۳ در سر راه خود به دربار قوبلای‌خان مغول امپراطور کبیر چین که از زمین‌های نفت‌خیز باکو دیدن کرد. او از چشمه‌ای یاد نمود که نفت بسیاری از آن فوران می‌کرده به‌طوری‌که در یک بارگیری صد کشتی پر می‌شدند. مارکوپولو می‌افزاید که این نفت برای مصرف غذائی خوب نیست اما برای سوختن خیلی خوب است و همچنین گفته است که مردم از نفت به‌عنوان یک مرهم بیشتر برای مداوای‌گری استفاده می‌کردند.

باکو که نزدیک دریای خزر قرار گرفته است حالا قسمتی از خاک جمهوری آذربایجان است و دارای یکی از مشهورترین منابع تولید نفت جهان می‌باشد. کاوشگران اولیه آمریکای شمالی دیده بودند که نفت از بسیاری نقاط زمین تراوش می‌کرده و یا در سطح آب شناور بوده است. سرخپوستان با این روغن معدنی بدن خود را ماساژ می‌دادند و معتقد بودند که این ماده موجب منظم کردن و فعال و سریع نمودن ماهیچه‌ها می‌شود. مستعمره‌نشینانی که در قسمت شرقی قاره بودند به‌طور محدودی شروع به استفاده از نفت کردند. گاهی اوقات آنها پتوهای خیس کرده در این تراوشات را در داخل ظرف‌هائی چلانده و به این ترتیب نفت را جمع‌آوری می‌کردند. همچنین آنها پاره‌هائی از نفت را که به سطح آب شناور بودند برمی‌داشتند. از این‌راه مقدار خیلی کمی نفت به‌دست می‌آوردند البته با قیمت گزاف برای مصارف پزشکی می‌فروختند. دستفروش‌ها آن را با نام نفت سنکا یا نفت هندی عرضه می‌کردند. تصور می‌شد که داروئی عجیب برای همه دردها است و برای درمان رماتیسم روی پوست می‌مالیدند و به‌عنوان دارو آن را می‌خوردند. در ویرجینیای غربی در حدود سال ۱۸۰۶ مردم چاه‌هائی برای استخراج آب نمک حفر می‌کردند که مکرراً مقداری نفت همراه آب نمک مشاهده می‌کردند. استخراج‌کنندگان بسیار خشمگین می‌شدند زیرا وجود نفت ارزش چاه را پائین می‌آورد. طبیعتاً در آن زمان هیچ‌کس از آینده طلائی نفت در بازرگانی و صنعت خبری نداشت.

در سال ۱۸۴۶ شخصی به نام دکتر آبراهام جسنر از نوا اسکاتیا نفت برای سوزاندن را از ذغال‌سنگ به‌دست آورد که نام آن را نفت چراغ گذارد که از لغت یونانی به معنی واکس گرفته بود. در آن زمان یک کمپانی برای تولید (نفت چراغ) تأسیس شده بود. این کمپانی کارش چنان موفقیت‌آمیز بود که کمپانی‌های دیگری نیز تأسیس شد و این علاقه‌مندی را به نفت همراه داشت. در یک رشته آزمایش‌ها و تجربیات در سال ۱۸۵۵ در کمپانی نفت یونان در پنسیلوانیا پروفسور بنژامین سیلیمان از کالج یل نشان داد که نفت به همان خوبی نفت زغال‌سنگ می‌سوزد.

کسانی‌که چاه آب نمک آنها به‌علت وجود نفت غیرقابل استفاده شده بود به خاطر افزایش تقاضا برای نفت شروع به معامله نفت این چاه‌ها کردند تا بتوانند ضرر را جبران کنند. تعداد زیادی از این نوع چاه‌ها در اطراف تیتوسویل پنسیلوانیا بود. در پنسیلوانیا یک گروه از سرمایه‌گذاران تصمیم گرفتند برای به‌دست آوردن نفت با استفاده از برج و دیگر وسایل حفر چاه آب نمک به حفر چاه برای نفت آن مناطق اقدام کنند. این گروه یک متخصص بازنشسته راه‌آهن بنام ادیون ال دریک را برای در دست گرفتن مسئولیت این مؤسسه تجاری برگزیدند. دریک یک متخصص حفاری چاه نمک بنام ویلیام آ اسمیت را پیدا کرد و این مرد با دو پسرش در تابستان ۱۸۵۹ اولین چاه را که تولد صنعت نفت به حساب می‌آمد حفر کردند و پس از آن مقادیر زیاد نفت به‌وسیله کمپانی‌های نفتی در اختیار مردم گذاشته شد.

ترکیب و اصل نفت و ذخایر موجود آن:

نفت ماده‌ای است روغنی و قابل اشتعال که قسمت اعظم آن از هیدروکربن (موادی که فقط هیدروژن و کربن دارند) ترکیب یافته است.

هیدروکربن موجود در نفت در حدود ۵۰ الی ۹۸ درصد است. بقیه آن ترکیبات آلی می‌باشد که متشکل از اکسیژن و هیدروژن و گوگرد هستند.

نفت چگونه به‌وجود آمد؟ براساس یک تئوری قبول شده بقایای گیاهان و حیوانات کوچک دریائی که در کف اقیانوس‌ها روی هم انباشته شده بود با گل پوشیده شد. طی سال‌های دراز لایه‌های زیادی از گل و گیاه و بقایای حیوانات روی هم جمع شدند. این رسوبات تحت فشار و حرارت زیاد قرار داشتند و غالباً در اثر حرکت پوسته زمین فشرده شده و شکل خود را از دست می‌دادند. رسوبات کم‌کم به‌صورت لایه‌های سنگ‌های رسوبی درآمدند و بقایای گیاهان و جانوران موجود در این لایه‌ها تغییر شکل داده و به نفت و گاز (گاز طبیعی) تبدیل شدند. جزئیات این تغییر کاملاً مشخص و واضح نیست، عده‌ای از دانشمندان معتقدند که سلول‌های موجودات زنده دریائی هیدروکربن می‌باشند و قسمتی از هیدروکربن سلول‌ها بعد از مرگ به همان صورت باقی ماند و در زمان مناسب به نفت تبدیل شد. عده‌ای دیگر از دانشمندان به این عقیده‌اند که باکتری‌ها اکسیژن، گوگرد و نیتروژن را از مواد آلی مدفون گرفتند و آن را به ماده‌ای شبیه نفت که حاوی هیدروکربن بود تغییر دادند. شاید هر دو فرآیند مؤثر واقع شده بود. اکنون اقیانوس‌ها از بیشتر مناطقی که این تبدیلات در آن صورت گرفته عقب‌نشینی کرده‌اند ولی در مناطق دیگر سنگ‌های محتوی نفت هنوز در زیر آب دریا قرار دارند. منابع نفت ممکن است در سطح زمین به‌صورت تراوش‌های طبیعی یا چشمه‌هائی وجود داشته باشد که از صخره‌های زیرین سرچشمه می‌گیرند. گاهی اوقات منابع سطحی ممکن است با از دست دادن عناصر فرار و با واکنش‌های شیمیائی به آسفالت تبدیل شوند. آسفالت گاهی اوقات یک مایع غلیظ و به اندازه کافی چسبناک است که می‌تواند دامی برای حیوانات گردد و گاهی آن‌قدر سخت است که اشخاص می‌توانند به آسانی روی آن راه بروند.

منابع سطحی نفت ممکن است به‌‌صورت‌های مختلف دیگر درآید. بیشتر معادن نفت در زیرزمین یافت می‌شود. نفت در این مخازن با آب نمک و گاز تواماً در سنگ‌های سوراخ‌دار و اسفنج‌مانند، مثل سنگ آهک و ماسه سنگ، وجود دارد که به‌وسیله حفاری به‌دست می‌آیند. نفتی که به‌وسیله حفاری موفقیت‌آمیز پیدا می‌شود در محفظه‌های نفتی که به اشکال گوناگون است جای دارد. یک سرپوش مخزن نفت را طوری پوشانیده که نفت و گاز نتواند خارج شود. گاز و نفت و آب که با هم در این مخزن قرار گرفته‌اند از سه لایه مجزا تشکیل شده‌اند. گاز در بالاترین لایه و آب در پائین‌ترین لایه قرار دارند. محدوده بالائی یک مخزن به کلاهک سنگی معروف است که همیشه غیر قابل نفوذ است.

محدوده پائینی محل تماس نفت و آب است. اکثر معادن نفت جهان در قوس خمیدگی سنگ‌های چینه‌چینه یافت می‌شود. یک ذخیره ممکن است در اثر شکست لایه‌های زمین و قرار گرفتن یک لایه سخت در مقابل لایه متخلخل محبوس شده باشد. یا ممکن است یک لایه سوراخ‌دار در میان چندین لایه بدون خلل و فرج واقع شود. قوس‌های نمک اغلب با ذخیره‌های نفتی وابستگی و رابطه دارند. آنها از سنگ‌های نمکی تشکیل یافته‌اند که با فشار راه خود را به سمت سنگ‌‌های رسوبی بالا گشوده، تشکیل یک قوس داده‌اند.

نفت خام:

سنجش ارزش نسبی نفت خام در بازار عوامل متعددی که گاه با یکدیگر در تضاد قرار می‌گیرند، دخیل هستند. هر کدام از انواع نفت دارای ویژگی‌ها و خصوصیات مختص به‌خود بوده که این ویژگی‌ها تعیین‌کننده نوع و میزان فرآورده‌هائی هستند که پس از پالایش نفت تولید می‌شوند. اضافه بر این، چگونگی کار و دستگاه‌های پالایش نیز بر روی تولید محصولات تصفیه شده بدون اثر و دخالت نیست. ممکن است که یک نوع نفت برای یک پالایشگاه به‌خصوص ایده‌آل و مفید باشد اما از طرفی همین نفت به‌علل گوناگون از جمله قیمت و یا عدم تولید کافی محصولات کلیدی که مورد نیاز بازار سنتی همان پالایشگاه است، شاید موردپسند قرار نگیرد. تقاضای بازار داخلی یک پالایشگاه برای فرآورده‌های نفتی به‌علل فصلی، اقتصادی و یا شرایط محلی می‌تواند به‌طور قابل ملاحظه‌ای تغییر جهت یابد که این امر بر روی نوع نفت و یا مخلوط نفتی که یک پالایشگر در تلاش برای یافتن آن می‌کوشد، اثر می‌گذارد. لذا، پالایشگران همواره باید با توجه به موارد موجود بودن، قیمت‌های بازار، چگونگی کار و دستگاه‌های پالایشگاه و تغییر جهت در تقاضای فرآورده پالایش شده، نوع نفت و یا مخلوط نفت‌های خام را انتخاب و اقدام به خرید آن بنمایند جاذبه یک نفت به‌خصوص به‌علت الگوی تقاضا برای فرآورده نفتی، از بازاری به بازار دیگر متفاوت است لیکن هنگام مقایسه و برآورد امتیازات دو نوع نفت مختلف، موضوع قیمت در این محاسبه عامل عمده‌ای به شمار می‌آید.

صنعت نفت در طی مراحل توسعه خود، تدابیری جهت درجه‌بندی انواع گوناگون نفت اتخاذ کرده که منظور از آن عرضه نفت با قیمت‌های گوناگون به بازار بوده است. یکی از سیستم‌های بسیار متداول درجه‌بندی، متعلق به ”انستیتو نفت آمریکا“ می‌باشد که به‌طور اختصار به سیستم API موسوم است. براساس سیستم مزبور، برای هر نوع نفت یک درجه API منظور شده که این درجه وزن مخصوص نفت را به وزن مخصوص آب مرتبط می‌سازد. به منظور سنجیدن درجه سبکی و یا سنگینی نفت خام، برای آب مقدار ده درجه در مقیاس API در نظر گرفته شده است. بنابراین نفت‌های خامی که از آب سبک‌ترند، در مقایس مذکور، بالای درجه ده قرار گرفته و آنهائی‌که سنگین‌تر از آب می‌باشند، پائین درجه ده قرار می‌گیرند. لذا، نفت سبک عرب که بیش از سه برابر از آب سبک‌تر است درجه ۳۴ را از آن خود می‌کند. البته طبقه‌بندی کلی انواع نفت خام که براساس مقیاس API صورت می‌پذیرد، در مناطق گوناگون و یا حتی در کشورهای مختلف دنیا به واسطه سنن موجود در هر بازار یکسان نمی‌باشد و به‌نحو چشمگیری تغییر می‌کند.

لیکن به‌عنوان یک قانون کلی، نفت‌های خامی که از نظر جنس مشابه نفت آفریقای شمالی هستند و درجه APIشان بین ۴۰ تا ۴۵ درجه است، نفت خام بسیار سبک و آنهائی که درجه‌شان از ۳۰ بالاتر باشد، نفت خام سبک خوانده می‌شوند. از سوی دیگر، نفت خام متوسط نفتی است که درجه آن بین ۲۲ تا ۳۰ باشد. در حالی‌که نفت‌هائی با درجه پائین‌تر از ۲۲، نفت سنگین نامیده می‌شوند. ضمنا۷۸۲;ً نفت‌هائی با درجه API پائین‌تر از ده به قدری سنگین هستند که در آب ته‌نشین می‌شوند و تولیدشان با تکنولوژی معمول امروز بسیار پرهزینه بوده به نحوی که تولید آنها به مقدار زیاد هنوز مقرون به صرفه نمی‌باشد.

ذخایر فراوان نفت فوق سنگین در منطقه کمربند ارنیکو (Orionoco Belt) در ونزوئلا یافت می‌شود در حال حاضر محققین با کار بر روی پروژه‌های نیمه صنعتی به دنبال شیوه‌های نوین و اقتصادی جهت بازیافت اینگونه نفت‌های خام هستند. هنگامی‌که استخراج و تصفیه نفت فوق سنگین از نقطه‌نظر اقتصادی مقرون به صرفه گردد، منبع گرانبهای دیگری بر میزان ذخایر جهانی انرژی افزوده خواهد شد.

علاوه بر موضوع وزن مخصوص، میزان ناخالصی‌های موجود در نفت خام نیز در تعیین میزان تمایل خریدار بدون تأثیر نیست. در میان ناخالصی‌ها، گوگرد بزرگ‌ترین سهم را دارا بوده و هر چه مقدار آن در نفت خام بیشتر باشد، خریداران کمتر آن را می‌پسندند. این امر به واسطه اثرات خورندگی گوگرد بر روی تأسیسات و همچنین مقررات مربوط به حفظ محیط زیست است که در غالب کشورهای مصرف‌کننده نفت وضع گردیده. میزان گوگرد موجود در نفت می‌تواند از حداقل ۱/۰ درصد تا حداکثر ۷ درصد کل وزن نفت خام تغییر کند. در حالت اخیر، عنوان خیلی ”ترش“ به نفت داده می‌شود. بر این اساس، می‌توان استنباط کرد که نفت سبک ایران با درجه ۳۴ و ۳/۱ درصد گوگرد نسبت به نفت سبک عرب با درجه مشابه که دارای ۷/۱ درصد گوگرد است، از مزیت جزئی در قیمت برخوردار گردد، علیرغم اینکه هر دو نوع نفت از یک منطقه تولید می‌شوند. مقدار دیگر ناخالصی‌ها مانند فلزاتی از نوع وانادیم نیز ممکن است که بر روی کیفیت و جاذبه و در نتیجه قیمت یک نوع نفت نسبت به نوع دیگر مؤثر واقع شود. عامل عمده دیگر در اختلاف قیمت مابین نفت‌های خام، موقعیت جغرافیائی یعنی فاصله بین مرکز تولید و بازار مصرف می‌باشد. بر این اساس، نفت‌های خام سبک آفریقای شمالی نسبت به نفت‌های خام کشورهایی منطقه خلیج فارس از امتیاز قابل ملاحظه‌ای در قیمت بهره‌مند هستند زیرا که نفت آفریقا در مدتی کم فاصله بین شمال آفریقا و اروپا را طی می‌کند و به بازارهای اروپا می‌رسد.

ترکیب اثرات عوامل مذکور اختلاف قیمت مابین نفت‌های خام را سبب می‌گردند. فی‌المثل، تولیدکنندگان نفت بسیار سبک مانند لیبی، الجزایر و نیجریه می‌توانند نفت خود را به دلایل موقعیت جغرافیائی و کیفیت، گران‌تر از نفت سنگین‌تری که در آمریکای لاتین یا شبه جزیره عربستان تولید می‌شود، بفروشند. چون نفت لیبی دارای ۴۴ درجه API و حاوی حداقل ۳/۰ درصد گوگرد است در صورتی‌که نفتی که در منطقه خلیج‌فارس تولید می‌گردد، شاخص سبکی آن به حدود ۳۴ درجه بالغ می‌شود.

در سازمان اوپک، تعیین میزان اختلاف بین قیمت‌ها برپایه نفت مبنا انجام می‌گیرد و نفت مبنا عبارت از نفت سبک عربستان سعودی با ۳۴ درجه API است که از بندر راس‌التنوره حمل می‌گردد. راس‌التنوره بندر صادراتی عربستان سعودی است که مبنای محاسبه قرار می‌گیرد. قیمت نفت مبنا توسط کنفرانس‌های اوپک تعیین می‌شود و هر یک از سیزده عضو اوپک این قیمت را اساس تعیین قیمت رسمی خود قرار می‌دهند.

لیکن مقدار معتنابهی از نفت خامی که در بازارهای بین‌المللی معامله می‌شود هرگز به بازار آزاد به مفهوم واقعی آن راه پیدا نمی‌کند. در حال حاضر قسمت اعظم تجارت جهانی نفت توسط شرکت‌های بزرگ نفتی و در معاملات مستقیم و یا قراردادهای دو جانبه بین کشورهای مصرف‌کننده و پالایش نفت صورت می‌پذیرد. با وجود این، رویدادهای صنعت نفت همواره با ذکر نام بازار تک‌محصوله (Spot Market) قرین است.

منظور از بازار تک محموله اشاره به فروش محمولات تانکرهای نفتی در معاملات نقدی است و معمولاً نفت خامی که بدین صورت مورد معامله قرار می‌گیرد مازاد بر حوائج خریدار اولیه که می‌تواند یک شرکت بزرگ نفتی باشد، هست. شرکت‌هائی که از نظر تأمین نفت خام در مضیقه هستند، به بازار تک‌محموله متوسل می‌شوند تا بتوانند کمبود نفت خود را از آنجا تأمین کنند. این‌گونه معاملات معمولاً توسط واسطه‌های خبره در امور بازار تک‌محموله انجام می‌گیرد و این واسطه‌ها نفت معامله شده را هرگز به‌چشم خود نمی‌بینند بازار تک‌محموله شامل موادنفتی دیگر تصمیمات اوپک در زمینه قیمت‌گذاری همواره بسیار کندتر از روند آشکار در بازار تک‌محموله پیش رفته‌اند. سازمان اوپک به منظور انعکاس شرایط واقعی بازار اقدام به تعیین قیمت‌های رسمی می‌نماید و لذا قیمت‌های رسمی اثر بازدارنده و تثبیت‌کننده دارند.