دنیا چگونه درگیر جنگ شد

مستند «دنیا در جنگ» همه اتفاقاتی را که باعث جنگ جهانی دوم شد بررسی می کند

ساخت مستند‌های تلویزیونی شاید در نگاه اول آسان و ارزان به نظر برسد، اما واقعیت این است که تولید یک مستند می‌تواند گاه از تولید هر برنامه تلویزیونی دیگر پرهزینه‌تر باشد. مستند «دنیا در جنگ» ـ که هم‌اکنون از شبکه مستند پخش می‌شود ـ نمونه‌ای از مستند‌های دیدنی و پرهزینه تلویزیونی است.

مستند خارجی دنیا در جنگ - یا The World at War- مجموعه‌ای ۲۶ قسمتی است که به حوادث و رویداد‌های جنگ جهانی دوم می‌پردازد.در زمان اتمام تولید این سریال در سال ۱۹۷۳ با هزینه‌ای بالغ بر ۹۰۰ هزار پوند به عنوان گران‌ترین سریالی که تا آن زمان ساخته شده بود، شناخته شد. جرمی ایزاک تهیه‌کننده سریال بود و لارنس الیویه، گویندگی متن این مستند را بر عهده داشت. این مستند براساس کتابی نوشته مارک آرنولد فاستر ساخته شد و به نمایش درآمد. هنگامی که ساخت این مستند به پایان رسید، موفق شد بزرگ‌ترین جوایز و تحسین‌ها را ازآن خود کند. همچنین این تاریخ، نقطه‌‌عطفی در تاریخ تلویزیون بریتانیا درنظر گرفته شده است. این مجموعه بر تصاویری از تجارب بشر از ویرانگری‌های جنگ و چگونگی تحت تاثیر قرارگرفتن زندگی و مرگ سربازان، ملوانان، خلبانان، غیرنظامیان، قربانیان غم‌انگیز ظلم و ستم و بالاتر از همه، زندانیان اردوگاه‌ها در طول سال‌های جنگ متمرکز شده است.

● تصاویر نادر و مصاحبه‌هایی شنیدنی

برای تولید این مستند از تصاویر و فیلم‌های نادری استفاده شد که همگی از آرشیو Thames TV جمع‌آوری شدند و چهار سال تولید آن به طول انجامید. این مستند برای نخستین بار در سال ۱۹۷۳ از شبکه ITV به روی آنتن رفت. اعضای مهم ارتش دو نیروی متفقین و متحدین، مهمانان این مستند بودند که با مصاحبه با آنها سعی شد تا جنگ جهانی دوم از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.جرمی ایزاک در مصاحبه‌های خود گفته بود اولویت پخش این مصاحبه با بازماندگان و شاهدان عینی وقایع مهم جنگ بود. یکی از افرادی که به سختی توانستند او را راضی به مصاحبه کنند، کارل ولف، آجودان هاینریش هیملر بود. او اعتراف کرد که شاهد اعدام‌های گسترده‌ای در جلوی هیملر بوده است.

این مستند از ابتدا در ۲۶ قسمت طراحی شد. جرمی ایزاک، تهیه‌کننده سریال از نابل فرانکلند، تهیه‌کننده مستند موزه جنگ ایمپریال خواست تمام نبرد‌های جنگ جهانی دوم را فهرست کند تا در هر برنامه به آنها پرداخته شود. ۱۵ نبرد جنگ جهانی دوم لیست شد و ۱۱ قسمت دیگر به موضوعات دیگری از جمله ظهور رایش سوم،اشغال هلند و خانه‌های امن پرداخت.

● دومین نبرد بزرگ جهانی

جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین و پرتلفات‌ترین جنگ در تاریخ جهان است. آلمان در اول سپتامبر ۱۹۳۹ به لهستان حمله کرد. برخی این تاریخ را آغاز جنگ جهانی دوم در غرب می‌دانند. منابع دیگر، حمله ژاپن به چین را در هفتم جولای ۱۹۳۷ آغاز جنگ می‌دانند و همچنین حمله ژاپن به منچوری که در ۱۹۳۱ انجام شده بود نیز به نوعی یکی از مقدمات جنگ جهانی دوم بود.

جنگ جهانی دوم به دلایل بسیاری آغاز شد. بحران اقتصادی، تورم و درخواست غرامت جنگی از جمهوری وایمار آلمان پس از جنگ جهانی اول و رکود اقتصادی و نیاز ژاپن به مواد اولیه از دلایل مهم آغاز جنگ جهانی دوم است.

جنگ جهانی اول به پایان رسید، اما نظام سرمایه‌داری اروپا جنگ دیگری را آبستن بود. تنها چند ماه پس از جنگ جهانی اول بود که شوراهای انقلابی کارگری بویژه در آلمان پدید آمده و شدیدا طبقه حاکم را نگران کرد. به همین دلیل، طبقه حاکم آلمان به تسلیح ارتش همت گمارد تا خطر انقلاب را برطرف کرده و بتواند انقلاب روسیه را از حمایت کارگران اروپا محروم نماید. شوراهای انقلابی کارگری درهم‌کوبیده شدند و بحران اقتصادی بر جای ماند تا این که در سال ۱۹۲۹ میزان بیکاری به درجه‌ای بی‌سابقه رسید. اشتهای استعماری قدرت‌های بزرگ سرمایه‌داری و رقابت‌هایشان هم در این زمان به شدت تقویت شده بودند. دو اتفاق مهم، آتش اولیه جنگ جهانی دوم را برافروخت؛ حمله ژاپن به چین (جولای ۱۹۳۷) و اشغال لهستان توسط آلمان (سپتامبر ۱۹۳۹). کشورهای درگیر جنگ جهانی دوم دو گروه بودند که به نام متفقین و متحدین شناخته می‌شوند.

مستند دنیا در جنگ پس از پخش از شبکه ITV از شبکه‌های مهم دیگر جهان نیز به روی آنتن رفت و پس از آن بار‌ها پخش آن تکرار شد. هر قسمت ۵۲ دقیقه بود که با تبلیغاتی که در میانه آن پخش می‌شد زمان آن به ۶۰ دقیقه می‌رسید.

در اکتبر ۲۰۰۷، کتاب جدیدی با نام دنیا در جنگ نوشته ریچارد هلمز به چاپ رسید که براساس مصاحبه‌های انجام‌گرفته در این مستند منتشر شد. در اصل بخش‌هایی از مصاحبه‌های انجام‌گرفته در این مستند نمایش داده شدند که نسخه کامل‌تر آنها در این کتاب جدید پیاده شد و مورد استفاده قرار گرفتند. از جمله افرادی که در این کتاب به طور مشروح مصاحبه‌هایشان به چاپ رسیده می‌توان به کارل ولف، آجودان هیملر؛ ترادل جانگ، منشی هیتلر، جیمز استوارت، بازیگر هالیوود و خلبان بمب‌افکن‌های آمریکایی در زمان جنگ، جان کول وایل، منشی مخصوص وینستون چرچیل و آورل هاریمن سفیر آمریکا در شوروی سابق اشاره کرد.

قسمت‌های این مستند عبارتند از:

۱ـ آلمان جدید (۱۹۳۹ـ۱۹۳۳). تولد دوباره آلمان و رشد قدرت نازی‌ها که منجر به وقوع جنگ شد.

۲ـ جنگ سرد (سپتامبر ۱۹۴۰ـ می‌۱۹۳۹). حمله به لهستان، جنگ در زمستان، غرق‌شدن Graf Spee ناو جنگی آلمان‌ها، جنگ ساختگی و شکست در نروژ و ترفیع وینستون چرچیل به نخست‌وزیری.

نکته: مستند «دنیا در جنگ» بر تصاویری از تحت تاثیر قرارگرفتن زندگی سربازان ملوانان، خلبانان، غیرنظامیان، قربانیان غم‌انگیز ظلم و ستم و بالاتر از همه، زندانیان اردوگاه‌ها در طول سال‌های جنگ جهانی متمرکز شده است

۳ـ سقوط فرانسه (می تا ژوئن ۱۹۴۰). سیاست‌های فرانسه، مگینوت لاین که یک خط استحکامی بتونی بسیار مستحکم است که فرانسه به واسطه تجربیات خود از جنگ جهانی اول برای دفاع از تسلیحات نظامی در طول مرزهای خود با آلمان و ایتالیا در جنگ جهانی دوم بنا کرد، حمله‌های رعدآسا و تهاجم نازی‌ها به فرانسه و کشورهای کوچک.

۴ـ خلوت و تنهایی (می ۱۹۴۱- می‌۱۹۴۰). نبرد در بریتانیا، خلوت در یونان، کرت و توبروک و زندگی در بریتانیا مابین تاریخ تخلیه دونکرک و عملیات بارباروسا.

۵ـ عملیات بارباروسا (ژوئن تا دسامبر ۱۹۴۱). پس از تسلط بر جنوب شرقی اروپا، آلمان عملیات بارباروسا را آغاز کرد تهاجمی گسترده به اتحاد جماهیر شوروی با وجود چند پیروزی سریع، در نهایت بعد از یک حمله در مسکو در زمستان سخت روسیه، سرمای شدید باعث شکست آنها شد.

۶ـ بانزای ژاپن (۱۹۴۲-۱۹۳۱). ظهور امپراتوری ژاپن، جنگ چین و ژاپن، پرل هاربر و موفقیت‌های اولیه ژاپن و شکست در اثر مالایا در سنگاپور.

۷ـ در راه ما (آمریکا ۱۹۴۲-۱۹۳۹). مخالفت جناح‌های مختلف به ورود ایالات متحده آمریکا به جنگ، حملات قایق‌ها به کاروان‌های اقیانوس اطلس و پاسخ آمریکا، تجهیزشدن آمریکا بعد از پرل هابر، نابودی فیلیپین، حمله دولیتل، میدوی و گوادال کانال.

۸ـ بیابان (شمال آفریقا ۱۹۴۳ـ۱۹۴۰). جنگ صحرا با حمله ناموفق ایتالیا بر مصر حملات پی دی پی و ضدحملات مابین آلمان و کشورهای مشترک‌المنافع و شکست احتمالی سپاه آفریقا در العالمین شروع شد.

۹ـ استالینگراد (ژوئن ۱۹۴۳- فوریه ۱۹۴۲). وضعیت آلمان در اواسط جنگ در نبرد استالینگراد در جنوب روسیه و فاجعه نهایی آلمان.

۱۰ـ بسته وحشت: حمله قایق‌ها در اقیانوس اطلس (۱۹۴۳ـ۱۹۳۹). جنگ زیردریایی با تاکید عمده بر اقیانوس اطلس شمالی.

۱۱ـ ستاره سرخ: اتحاد جماهیر شوروی (۱۹۴۳-۱۹۴۱). ظهور ارتش سرخ، تجهیز تولیدات شوروی، محاصره لنینگراد، پارتیزان‌های شوروی و نبرد کورسک.

۱۲ـ گردباد: بمباران آلمان (آوریل ۱۹۴۴ـ سپتامبر ۱۹۳۹). موفقیت و شکست در افزایش بمباران استراتژیک بریتانیا و آمریکا.

۱۳ـ تنگه قدیمی و سرسخت: ایتالیا (ژوئن ۱۹۴۴ـ نوامبر ۱۹۴۲). حمله به سیسیل؛ سالرنو، آنزیو، کازینو و تسخیر رم.

۱۴ـ برمه: فردا روز دوست داشتنی است (۱۹۴۴ـ۱۹۴۲). جنگ در جنگل‌های برمه و هند.

۱۵ـ بریتانیا: به آتش‌کشاندن خانه‌ها (۱۹۴۴ـ۱۹۴۰). سیاست و زندگی در ایتالیا.

۱۶ـ آلمان: اوضاع داخلی رایش (۱۹۴۴ـ۱۹۴۰). جامعه آلمانی و این‌که چگونه شانس و بخت و اقبال آنها در جنگ تغییر می‌کند. سانسور عقاید و سرگرمی‌های محبوب مردم، تحول صنعت آلمان، استخدام نیروی کاری زن و کارگران خارجی، بمباران متفقین و تجهیز سپاه ولک استورم نسبت به پایان جنگ.

۱۷ـ بامداد (ژوئن تا آگوست ۱۹۴۴). توسعه و توقف فعالیت‌های نظامیان مافوق به دنبال شکست متفقین.

۱۸ـ اشغال هلند (۱۹۴۴ـ۱۹۴۰). تاثیر بر زندگی در هلند تحت اشغال آلمان، تصمیم شهروندان برای مقاومت، همکاری با هم یا غیرفعال باقی‌ماندن؟

۱۹ـ انبر (مارس ۱۹۴۵ـ آگوست ۱۹۴۴). شکست متفقین در فرانسه و شکست عملیات مارکت گاردن، قیام ورشو، نبرد و عبور از راین.

۲۰ـ قتل عام (۱۹۴۵ـ۱۹۴۱). آغاز تأسیس و گسترش تئوری نژادپرستانه نازی‌ها.

۲۱ـ انتقام (فوریه تا می‌۱۹۴۵). تهاجم نهایی بر آلمان توسط متفقین غربی و شرقی، بمباران درسدن (Dresden) و حوادث سقوط برلین.

۲۲ـ ژاپن (۱۹۴۵ـ۱۹۴۱). جامعه و فرهنگ ژاپن درطول دوران جنگ، شکست در میدوی، مرگ ایزوروکو یاماموتو، نبرد سایپان، اوکیناوا و بمباران بی‌امان بر شهرستان‌های ژاپنی.

۲۳ـ صلح (فوریه ۱۹۴۲ـ جولای ۱۹۴۵). جنگ‌های خونین پی در پی و فزاینده‌ای در جزایر کوچک در اقیانوس آرام و ایجاد هدف حرکت به سمت نواحی مرکزی ژاپن.

۲۴ـ بمب (فوریه تا سپتامبر ۱۹۴۵). رسیدن هری ترومن به ریاست جمهوری، ظهور انشعابات در متفقین توسط ژوزف استالین و بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی که در نهایت منجر به تسلیم ژاپن شد.

۲۵ـ فرضیات (آوریل ۱۹۴۵). وضعیت اروپا پس از جنگ شامل تصرف متفقین توسط آلمان، خلع تجهیزات، محاکمه نورنبرگ و آغاز جنگ سرد است، مشخص‌شدن نتیجه هزینه‌های نهایی و عواقب ناشی از جنگ.

۲۶ـ خاطرات. چگونگی جنگ، تجربیات خوب و بد و خاطرات شاهدان جنگ.

● در حاشیه

کارل دیویس، آهنگساز این مستند تلویزیونی بود.او متولد آمریکا است و از سال ۱۹۶۱ در انگلستان مشغول کار شد. وی از جمله رهبران ارکستر فیلارمونیک لندن بود. آهنگسازی برای بیش از صد برنامه تلویزیونی در کارنامه دیویس است. در میان کار‌های شناخته‌شده او باید به ساخت موسیقی متن برای تعدادی از فیلم‌های صامت چارلی چاپلین، هارولد لوید و با ستر کیتون اشاره کرد. مستند دنیا در جنگ نامزد و برنده دریافت چند جایزه از مجموع جوایز بافتا در سال ۱۹۷۳ شد.

پس از اتمام تولید برخی فیلم‌ها و مصاحبه‌ها که در مستند از آنها استفاده نشده بود، در یک مستند یک ساعت و نیمه تدوین مجدد شد و به همراه نسخه‌های VHS و DVD روانه بازار شد.

سر لارنس الیویه (گوینده متن مستند دنیا در جنگ) بازیگر شناخته‌شده سینمای انگلستان است که بیش از شش دهه در صحنه و سینمای انگلستان فعالیت داشته است. دستاوردهای خارق‌العاده الیویه بی‌شمار است: بیش از صد نقش اول نمایشی، چهار جایزه اسکار، شهرت به عنوان اولین کارگردانی که با موفقیت شکسپیر را از صحنه تئاتر به صفحه سینما آورد و ایجاد نخستین تئاتر ملی بریتانیا که سلامتش در جریان آن بشدت آسیب دید. این مستند در فهرست ۱۰۰ برنامه تلویزیونی بزرگ تلویزیون بریتانیا در ردیف ۱۹ قرار دارد.

The World at War

مترجم: لادن بهبودی