اندیشه مطهر در بیان راهبر

بازخوانی دیدگاه های رهبر معظم انقلاب درباره علامه مطهری

بررسی آرا و اندیشه‌های علامه شهید مرتضی مطهری و تاثیر آن در شکل‌گیری مبانی فکری انقلاب اسلامی‌و همچنین تجلیل از شخصیت کم نظیر ایشان، هم مورد نیاز جوامع اسلامی‌و هم ادای بخشی از وظیفه حق شناسی نسبت به اندیشمندان و فرزانگان انقلاب اسلامی ‌است. در این نوشتار که به مناسبت ۱۲ اردیبهشت، سالروز بزرگداشت ایشان نگاشته شده است، به دیدگاه‌ها و نظرات رهبر معظم انقلاب پیرامون ایشان می‌پردازیم.

در این نوشتار که مبتنی بر نظریات رهبر معظم انقلاب پیرامون استاد است، با رویکردی متفاوت و از منظری موضوعی به این بحث می‌پردازیم. از این رو می‌توان نظرات رهبری را درباره ایشان به اقسام گوناگونی تقسیم کرد که عبارتند از: ابعاد فردی، اخلاقی، سیاسی و اعتقادی که در این نوشتار به آنها پرداخته می‌شود.

۱) لزوم پرداختن به افکار و ایده‌های استاد و بررسی راه‌های تداوم این جریان عمیق و اصیل؛ بی شک، از مواردی که در مورد شهید مطهری، حائز اهمیت است، لزوم بررسی راه‌های تداوم جریان و حرکت عمیق و اصیل اندیشه شهید مطهری برای برآورده کردن نیازهای فکری جدید و ورود به عرصه چالش با افکار وارداتی و نقادی علمی‌این افکار است.

رهبرمعظم انقلاب با تاکید بر این نکته مهم می‌فرمایند: ما نمی‌توانیم در شهید مطهری متوقف شویم؛ هر چند پس از گذشت ۲۵ سال از شهادت این مرد بزرگ، کتاب‌های او جزو جذاب‌ترین و پرفروش‌ترین کتاب‌ها برای نسل‌های جویای فکر متین و منطقی اسلام است و ما در حال حاضر بدیلی برای مجموعه کتاب‌های شهید مطهری نداریم؛ اما نیازهای فکری روزبه‌روز و نو به نو می‌شود و جریان ورود به چالش با افکار وارداتی و نقادی علمی‌ و تفکیک صحیح از سقیم آن، از وظایف مهمی ‌است که باید ادامه یابد. و ما در دهه‌های آینده به مطهری‌ها نیاز مبرم داریم (پیام رهبر انقلاب به همایش جهانی اندیشه مطهر، ۶/۲/۱۳۸۳). ایشان رمز توفیقات استاد شهید مطهری را تلاش بی‌وقفه و پیگیر استاد مطهری برای خودسازی روزافزون علمی ‌می‌دانند و اعتقاد دارند مطهری هیچ‌گاه در استفاده از ذخیره گرانبهای علمی ‌خود سستی نکرد؛ به‌گونه‌ای که امروز هم فضای فکری جامعه، مرهون افکار، و نیازمند آثار و اندیشه‌های اوست، اما حوزه‌های علمیه نباید در شهید مطهری متوقف بمانند؛ چرا که بسیاری از نظریات و شبهات پس از حیات آن استاد عالیقدر مطرح شده است که باید به آنها پاسخ داد (۱۲/۱۰/۱۳۸۴).

همچنین رهبر فرزانه انقلاب ضمن تاکید بر بازخوانی مکرر و تفکر در آثار و افکار استاد شهید مرتضی مطهری، آن را برای مبلغان و طلاب، لازم و واجب می‌دانند؛ چرا که به اعتقاد ایشان: روحانیان باید با اتکا نکردن به حرف‌های تکراری، برای همه قشرها و سطوح مختلف فکری، حرف‌های نو و جذاب داشته باشند. همچنین باید صاحب‌نظرانی که دارای بنیه قوی فقهی و نگاه امروزی به مسائل هستند، با تلاش مضاعف و تکیه بر فقه و مبادی فقهی به تبیین مسائل مختلف و پاسخگویی دینی به این نیازهای جدید بپردازند (دیدار علما و روحانیون استان یزد با رهبرمعظمانقلاب.) نگاهی که ایشان به افکار استاد دارند، برای تبلیغ در عصر جدید، بسیار حائز اهمیت می‌نماید؛ زیرا در نگاه رهبر انقلاب طلابی که استاد مطهری را الگوی خود قرار می‌دهند، وسیع نگر و دارای بصیرت هستند و آحاد مردم را مخاطبان خود قلمداد می‌کنند، پارسایی کرده و فقط به مطالعه در حجره بسنده نمی‌کنند و به تعبیر رهبری طلبه نمی‌تواند و نباید فقط به مطالعه در حجره بسنده کند، بلکه بسیار مهم و ضروری است که از مسائل داخلی و جهانی، جریان‌های سیاسی، منفذهای احتمالی نفوذ دشمن و دیگر مسائل مهم،‌ بخوبی آگاه باشد (همان) و اینها همه در وجود علامه شهید مرتضی مطهری وجود داشت؛ روحانی‌ای که تمام نکاتی را که برای موفقیت در تبلیغ ‌باید لحاظ شود تا تبلیغ موفق باشد، در نظر می‌گرفت. رهبر معظم انقلاب اسلامی، شهید مطهری را مظهر تلاش برای رفع شبهات ذهنی جوانان، قشر تحصیلکرده و روشنفکران می‌دانند و معتقدند مطهری، مهم‌ترین پرسش‌های ذهنی جامعه را شناخت و با تفکر و منطق و فلسفه اسلامی‌به آنها پاسخ داد و همه فضلا و طلاب جوان باید از این روش پیروی کنند.

۲) تبیین شخصیت فکری و هویت روشنفکری شهید مطهری و نقش آن در جریان فکری و روشنفکری اسلامی‌ معاصر: رهبر معظم انقلاب در این رابطه معتقدند که درباره هویت فکری و روشنفکری شهید مطهری، تاکنون تعریف جامعی ارائه نشده است.

ایشان اعتقاد دارند که استاد مطهری با قوت فکری و اندیشه صائب خود در دهه‌های ۵۰ ۱۳۴۰ وارد میدان‌هایی شد که تا آن زمان هیچ‌کس در زمینه مسائل اسلامی وارد آن میدان‌ها نشده بود و با تفکرات وارداتی غربی و شرقی به چالش علمی‌ عمیق، وسیع و تمام نشدنی پرداخت و در جبهه مقابله با مارکسیسم و تفکرات غربی و لیبرالیسم، دست به یک جهاد هوشمندانه زد و با توان علمی‌ و ایمان راسخ و اعتماد به نفس، موفقیت‌های بزرگی به دست آورد و با قدرت اجتهاد و انصاف و ادب علمی، روشی متقن و به دور از تحجر و التقاط، برای معرفی اسلامی ‌و مقابله با کج‌اندیشی و انحراف ایجاد کرد و پایه‌های افکار مورد نیاز جامعه اسلامی ‌و انقلابی را تاسیس نمود و نقش موثری بر جریان فکری اسلامی‌ و شکل‌گیری نظام اسلامی‌ بر جای گذاشت و به صورت سنگری امن برای جوانان طالب و علاقه‌مند فکر اسلامی‌ در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها درآمد تا بتوانند زیر سایه این تفکر عمیق و مستحکم، دین خود را حفظ کنند و دستاوردهای نوین فکری داشته باشند و از آن دفاع کنند (پیام رهبر انقلاب به همایش جهانی اندیشه مطهر، ۶/۲/۱۳۸۳.)

۳) تهجد و نماز شب: شهید مرتضی مطهری در اخلاقیات و عبادات نیز سرآمد همگان بود و هیچ عملی نمی‌توانست او را از راز و نیاز با معشوق و معبودش بی‌نیاز کند. رهبر معظم انقلاب، خاطره زیبایی در این رابطه بیان کردند؛‌ هنگامی‌که شهید مطهری به مشهد آمدند، گاهی اوقات به منزل ما وارد می‌شدند. البته ایشان در مشهد آشنا و جا و مکان هم داشتند؛ منتهی به سبب علاقه‌ای که من به ایشان داشتم و خودشان هم این علاقه را می‌دانستند، مستقیما به منزل ما می‌آمدند.

اتاقی که ایشان شب‌ها می‌خوابیدند، با یک در فاصله داشت با اتاقی که من شب می‌خوابیدم. ایشان همیشه وقت خواب، مقید بود به خواندن قرآن نیمه شب. صدای ایشان را می‌شنیدم که هنگام تهجد و نماز شب خواندن، گریه می‌کردند. البته نماز شب‌خوان زیاد داریم؛ اما نماز شب‌خوانی که در آن نیمه شب با آن حال اشک بریزد و گریه کند، کم داریم.

۴) مبارزات سیاسی: رهبر معظم انقلاب در این ارتباط می‌فرمایند تا سال ۴۹ و ۵۰ خیلی مسائل انحرافی در محیط مبارزه به چشم نمی‌خورد. وقتی منافقین، دستشان را رو کردند و نوشته‌ها‌ی ایدئولوژیک آنها کم کم پخش شد، آقای مطهری بیش از همه حساسیت نشان داد. چون من به یاد دارم که در سال ۵۱ تلاش فراوانی شد که امام را وارد کنند که این حرکت جوان‌ها را تایید کنند که به نام «مجاهدین» بودند؛ اما امام سخت ابا کردند و یک بار کتاب‌های مجاهدین را خوانده بودند و گفته بودند اینها همان حرف‌های لنین و ارانی است، پس حرف‌های شما کدام است؟ مرحوم مطهری در معرفی این آراء به امام نقش داشتند و خودشان آن‌قدر، حساسیت نشان دادند تا عملاً کنار کشیدند و آن وقت، مجاهدین ایشان را متهم کردند به این که سازشکارند و اهل مبارزه نیستند و حال، این که کنار کشیدن ایشان حساسیت ایشان را نشان می‌داد و موثر و مفید هم واقع شد و ایشان در آن زمان، وقت بیشتری را به کار ایدئولوژیک اختصاص دادند و اثرش این بود که در سه چهار سال بعد، حقانیت حرکت ایشان روشن شد و حرکت صحیح اسلامی، دوباره از سال ۵۴ رو به رشد رفت و کم کم خط امام تبلور یافت.

۵) به روز بودن استاد مطهری: از عمده دلایلی که شهید مطهری در تبلیغشان در سطح وسیع؛ چه برای عوام و چه خواص موفق بودند، همان به روز بودن ایشان بود. به‌گونه‌ای که سعی می‌کردند همگام با نیازها و شبهات جامعه به پیش روند و پاسخی درخور برای نسل تشنه داشته باشند. رهبر معظم انقلاب در این رابطه می‌فرمایند: طبیعت خیلی از پدیده‌های عالم، نسخ است و هر چه می‌گذرد، این پدیده‌ها کهنه‌تر می‌شوند.

بیشتر پدیده‌های عالم همین طورند. بعضی پدیده‌ها هم هستند که هر چه می‌گذرد نه فقط غبار نمی‌گیرند، بلکه درخشان‌تر، پُر نمودتر، چشمگیرتر و اثرگذارتر می‌شوند. پدیده‌هایی که تکیه بر حقیقت دارند، معمولا این گونه‌اند ... . افکار مرحوم آیت‌الله شهید مطهری هم از این قبیل است؛ برای مثال ایشان درباره علل گرایش به مادیگری، در باب معنای قضا و قدر و خیلی از مفاهیم کلام جدید اسلامی، مباحثی را مطرح کردند که امروز وقتی ما به فضای پیرامونی خودمان در جامعه نگاه می‌کنیم، می‌بینیم پاسخ پرسش‌هایی است که به روز مطرح می‌شوند. (همان)

۶) نوآوری در افکار شهید مطهری: از نکاتی که در جذب مخاطبان تاثیرگذار می‌نماید، نوآوری در طرح ایده‌هاست. همچنین نو بودن خود افکار و اندیشه‌ها. رهبر انقلاب می‌فرمایند: نکته‌ای که من همیشه در مورد آقای مطهری تکرار کرده‌ام، بدیع‌گویی، نوآوری و سخن و فکر تازه عرضه کردن ایشان است. (همان)

۷ ) تکیه بر مسائل فکری استاد: از جمله مواردی که بکرات در سخنان رهبری راجع به استاد به چشم می‌خورد، تکیه بر مسائل فکری شهید مطهری است. ایشان حتی با ترسیم خط راهنما برای کسانی که بانی بزرگداشت یاد و خاطر این شهید علامه هستند، می‌فرمایند: در این سالگردها بهتر آن است که بر مسائل فکری، بیشتر تکیه شود.

اگر فرضا در هر سال از سال‌های آینده، به مناسبت ۱۲ اردیبهشت که روز شهادت آقای مطهری است، موضوعی از افکار و آثار ایشان، مورد توجه نقادانه قرار گیرد...، دلایل و وجوهش ذکر گردد، همه دقایق مورد نظر ایشان بیان شود و اگر کسی احیانا می‌تواند با نظری آنها را تکمیل کند، آن نظر هم ذکر شود، تا اگر در بعضی از نظرات، بر ایشان اشکالاتی وارد کردند، آن فرد بتواند با مطرح کردن آن نظرات، از نظر ایشان دفاع کند و خلاصه یک حرکت نقادانه علمی روی کارهای ایشان انجام گیرد که منتهی به استحکام هر چه بیشتر نظراتشان گردد، چنین حرکت علمی‌ای، یک مقطع برای کار علمی خواهد بود. (بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار خانواده شهید «مطهری» (۱۲/۲/۷۳))

اما آن چه در فرمایشات رهبری در مورد استاد قابل تامل می‌نماید، این نکته است که به فرموده ایشان، شهید مطهری در زمینه مسائل فکری، ۳ خصوصیت مهم داشتند: اولا آدمی قوی الفکر و متفکری حقیقی بود. ثانیا در ارائه و اشاعه مبانی فکری، هیچ قصدی جز قربه الی الله، ترویج دین، ترویج حق و مبارزه با باطل نداشت. خصوصیت سوم ایشان، پرکاری و خستگی ناپذیری بود. واقعا نمی‌نشست که برای کار سراغش بروند. آنجا که سراغش نمی رفتند، خود ایشان به سراغ کار می‌رفت. این سه خصوصیت در ایشان بود.

سید جواد میرخلیلی