گدایی مدرن با مجوز رسمی

واکاوی نحوه کنترل نظارت بر موسسات خیریه

«یک موسسه عام المنفعه و خصوصی هستیم و همین مسئله باعث اعتبار موسسه ماست، ضمن اینکه در این مجموعه واحدهای کارآفرینی، مددجویان، انبار نذورات، دفتر مرکزی و واحد اداری داریم. طبق مقررات هم سازمان خیریه! بر کار ما نظارت می کند، ضمنا از جاهای دیگر هم ناظر داریم، مثل سازمان بازرسی کل کشور!».

اینها بخشی از اظهارات مسئول یکی از موسسات خیریه است که برای اطمینان خاطر و جلب نظر ارباب رجوع تحویل مردم می دهند و برای اینکه اعتماد عمومی را به دست آورند به هر ترفندی متوسل می شوند و حتی برای این کار حاضراند نام سازمان هایی را به عنوان ناظر ببرند که به هیچ عنوان وجود خارجی ندارند، مثل سازمان خیریه! و یا با سوءاستفاده از نام سازمان های عریض و طویل و مهمی همچون سازمان بازرسی کل کشور، از آنها به عنوان ناظران بر کارهای خود یاد کنند، این درحالی است که پی گیری های خبرنگار کیهان حکایت از آن دارد که این سازمان نه نظارتی بر فعالیت موسسات خیریه دارد و نه اصولا در ابعاد قانونی وظیفه ای در این باره برای آنها مشخص شده است.

اما با این حال سؤال اساسی که مطرح می باشد این است که اصولا چه نظارتی در ابعاد قانونی بر فعالیت مراکزی تحت عنوان موسسات خیریه که به جمع آوری کمک های مردمی اقدام می کنند وجود دارد.

اما واقعیت غیر از این نیست که شواهد موجود حکایت از نبود حتی کمترین روزنه های نظارتی دارد. دفاتر پرزرق و برق، ماشین های آخرین مدل و آنچنانی و بساط اشرافی گری در برخی از این مراکز به اصطلاح خیریه موید این نکته است که امروز افرادی سودجو و فرصت طلب با استفاده از رانت آقازاده ها و با رایزنی های پنهانی مجوز فعالیت مراکزی را به نام کمک به مستمندان و فقرا می گیرند اما چنددرصد از کمک های مردمی واقعا به دست افراد مستضعف می رسد، سؤال بی پاسخی است که تلاش های خبرنگار کیهان در این گزارش نیز راه به جایی نبرده و اصولا مشخص نیست چه سازمان و نهادی وظیفه قانونی صدور مجوز و نظارت بر این موسسات را برعهده دارد. در این گزارش به واکاوی فعالیت موسسات خیریه پرداخته ایم.

● فرصت طلبی در پوشش کمک به فقرا!

هر روز در گوشه و کنار شهر، شرکت ها و موسساتی هستند که با هدف کمک به مستمندان، زنان سرپرست خانوار، نیازمندان، کمک به ایتام و... صندوق های کمک به این اقشار را علاوه بر صندوق هایی که کمیته امداد امام خمینی(ره) در سطح شهر گسترانده است، ایجاد می کنند که در این میان برخی از این موسسات با سوءاستفاده از احساسات و عواطف انسان دوستانه و خیرخواهانه مردم و با تکیه بر اعتقادات مذهبی هموطنان نوع دوست، وجوهی را که مردم صادقانه و با نیت های خیر برای دستگیری از نیازمندان، درمان دردهای صعب العلاج و... به این موسسات می دهند، در راه هایی غیر از موارد مذکور هزینه می کنند. این درحالی است که هیچ سازمان و یا نهادی مسئولیت نظارت و بازرسی دقیق این صندوق ها و موسسات خیریه را برعهده نگرفته است و نمایندگان مجلس هم در این مورد اظهار بی اطلاعی می کنند!

براساس پی گیری های انجام شده سرویس گزارش کیهان، تأسیس این موسسات خیریه نیاز به صدور مجوزی از سوی سازمان ها و وزارتخانه هایی مثل وزارت کشور، استانداری، فرمانداری و یا نیروی انتظامی است که این مسئله هم براساس تحقیقات و شناخت اولیه موسس و بانی موسسه که نوعا افراد مسن و سرشناس و بازاری می باشند صورت می گیرد، اما عملا تمام اختیارات چنین موسساتی در دست فرزندان آنان قرار می گیرد، فرزندانی که بعضا چندان اعتقادی به نگاه خیرخواهانه پدر ندارند.

صندوق کمک های مردمی این موسسات اغلب در اماکن عمومی مثل ورودی مجتمع های مسکونی، مغازه ها، نانوایی ها، ایستگاه های اتوبوس و مترو و... با عناوینی همچون موسسه خیریه فاطمه الزهرا(س)، اشرف الانبیاء، ثامن الائمه، قمر بنی هاشم و... به چشم می خورد.

اما در این میان مردم چه نگاهی به این صندوق های خیریه دارند و باچه نیتی به صندوق های مذکور کمک می کنند؟ برای یافتن پاسخ این سؤالات به میان مردم رفتیم.

● نیت خیرخواهانه مردم و نیت سودجویان

در ایستگاه مترو امام خمینی در کنار یکی از صندوق های شیشه ای هرمی شکل که به صندوق های آکواریومی معروف است، می ایستم و منتظر می مانم تا از نیات صادقانه خیرینی که فقط به قصد کمک و همیاری و برای رضای خدا، رفع و دوری بلا و دستگیری از نیازمندان و محرومان، کمک های نقدی خود را در این صندوق ها می ریزند، آگاه شوم. دقایق به کندی می گذرد، عقربه های ساعت به جلو نمی رود و مثل این می ماند که زمان از حرکت ایستاده است، در این اندیشه ام که به هموطنانم چه بگویم تا روحیه همکاری و نوع دوستی شان خدشه دار نشود که صدای پای خانمی جوان، مرا به خود می آورد. ۵هزار تومانی تا نخورده ای را که از قبل در دستش آماده کرده بود، به صندوق می اندازد، سلام من مانع عقب گردش می شود و درجا می ایستد، با آرزوی برآورده شدن حاجتش، سر صحبت را با او باز و موضوع گزارش را مطرح می کنم! او که خود را «مریم.ب» معرفی می کند در پاسخ به این سؤال که با چه اطمینانی پول خود را در این صندوقها می ریزد، چنین می گوید: «ماهانه به نیت سلامتی خود و خانواده ام هر چقدر که توان مالی داشته باشم به این صندوقها کمک می کنم. برای رضای خداوند و کمک به نیازمندان هرکاری از دستمان برآید، انجام می دهیم، حال نتیجه کار را به خدا واگذار می کنیم.»

چند قدمی دور نشده که خانم دیگری که دست فرزنش را در دست دارد نزدیک آکواریوم شیشه ای می شود دخترک موطلایی که قرار است از همین بچگی معنی و مفهوم کمک به همنوع را یاد بگیرد، پول را درون شیشه می اندازد. دستی بر موهای بافته شده اش می کشم و از مادرش می خواهم دقایقی به سؤالاتم پاسخ دهد. او که خانه دار و ۴۰ساله است با این توضیح که ما هر کار خیری را به قصد قربت الی الله انجام می دهیم، می گوید: «با این مسئله کاری ندارم که آیا این پول واقعاً در راه همان چیزی که روی آن نوشته اند، خرج می شود یا نه، چون وظیفه ما به عنوان یک فرد مسلمان کمک به یکدیگر می باشد و راحت ترین و سریع ترین راه کمک، همین صندوقها و مؤسسات خیریه و صندوقهای کمیته امداد و بهزیستی است.»

وی ادامه می دهد: «نیت افراد مهم است ما با این کار هم به دیگران کمک می کنیم و هم از ثواب دنیا و آخرت آن بی نصیب نمی مانیم.»

وقتی از او سؤال می کنم آیا تابحال با شماره تلفن هایی که در زیر این صندوقها درج شده تماس گرفته و از مسئولان آن پرسیده اید که آنها با چه مجوزی این صندوقها را در اماکن عمومی می گذارند و چه نظارتی بر آنها وجود دارد، می گوید: «نه، چون هرگز به ذهنم هم خطور نمی کند که کسی قصد داشته باشد خدایی ناکرده با احساسات مردم بازی کند و یا از حسن نیت و اعتماد ما سوءاستفاده نماید و از این طریق بخواهد، پولی به جیب بزند!»

اکبر فلاحتی نژاد فروشنده چینی آلات در بازار بزرگ تهران است. او که جلوی پیشخوان نشسته و دانه های تسبیح عقیقش را با دل انگشتان بازی می دهد، مورد سؤالم قرار می گیرد. با لحن شیرین و پدرانه درمورد سوءاستفاده برخی از افراد از مؤسسات خیریه و صندوقهایی که به اسم ائمه اطهار«ع» در برخی از مغازه ها و منازل دیده می شود، چنین می گوید: «معمولاً در راسته بازار از این صندوقها و مؤسسات زیاد دیده می شود که البته اکثراً مورد اعتماد هستند، اما چندی قبل از دوستی شنیدم که می گفت متأسفانه عده ای نااهل و سودجو با سوءاستفاده از اعتقادات مذهبی و احساسات مردم و با ارائه قبض ها و کارتهای جعلی سعی در جمع آوری کمکهای نقدی برای نیازمندان داشتند و یا در برخی موارد صندوقهایی را به مغازه ها تحویل می دادند و ماهانه آنها را تعویض می نمودند که پس از مدتی توسط مأموران و گزارشاتی که برخی از مردم آگاه به آنها ارائه داده بودند، شناسایی شدند.»

وی عقوبت کار آنها را به خدا واگذار می نماید و در ادامه صحبتهایش می گوید: «واقعاً این نان ها خوردن ندارد و از مسئولان و مأموران نیروی انتظامی می خواهیم هرچه سریعتر به کار این مؤسسات خیریه نظارت نمایند تا جلوی هرگونه سوءاستفاده ای گرفته شود.»

● قلکهای صدقه پلاستیکی

شاید زنگ خانه یا آپارتمان شما را هم برای کار خیر، جمع آوری نذورات و کمک به ایتام زده باشند و به گو نه ای اطمینان شما را برای گرفتن و تحویل قلکهای پلاستیکی با آرمهای مختلف به صورت ماهانه جلب کرده باشند. شاید شما هم یکی از شهروندانی باشید که حتی بدون اینکه بدانید این مؤسسات تحت نظارت کدام ارگان، نهاد و یا سازمانی فعالیت می کنند و یا چه کسی مجوز این کار را به آنها داده است، خیلی زود حرفشان را باور می کنید و یک صندوق می گیرید و هر ماه با پول تحویل می دهید و دوباره پذیرای صندوق خالی دیگری می شوید.

ملیکا-ح که ۴۵ساله است و در یک مؤسسه فرهنگی فعالیت می کند با اشاره به اینکه مدت ۵سال است که صدقه و کمکهای نقدی خود را درون صندوق آپارتمانشان می ریزد و هر ماه فردی که خود را مأمور خیریه معرفی می کند برای جمع آوری صندوقها می آید، این طور می گوید: «من و دیگر همسایه ها کاری نداریم که با این پولها چه می کنند! در راهی که نیت می کنیم پول می دهیم تازه از اینها گذشته مگر می شود با پولهایی که در راه صدقه داده می شود، صرف کارهای دیگری کرد؟»

امیررضا تیموریان هم که از مؤسسه خیریه ای که در منطقه پیروزی دایر است، هر ماه صندوقی جهت کمک به نیازمندان تحویل می گیرد او هم که از عاقبت کار بی اطلاع است به گزارشگر کیهان ، می گوید: «کمتر به این موضوع فکر کرده ام که آیا ممکن است مسئولان این گونه مؤسسات، وجوه دریافتی که مردم برای کارهای خیر می دهند، صرف کارهای دیگری نمایند. سالهاست که این مؤسسه و مسئولان آن را می شناسم، اما درمورد نظارت و بازرسی مسئولان هیچ اطلاعاتی ندارم.»

● در مؤسسات خیریه چه می گذرد؟

۳۴ساله است و مدت ۴سال در مؤسسه خیریه ای در شرق تهران به عنوان مسئول تحویل و دریافت صندوقهای کمکهای مردمی مشغول کار بوده است. از وقتی متوجه سوءاستفاده های مسئول مؤسسه می شود، همکاری خود را با مجموعه قطع می کند و درحال حاضر در کارگاهی مشغول به کار است. وی درمورد سوءاستفاده هایی که در این مؤسسه خیریه انجام می شود به گزارشگر کیهان، چنین می گوید: «این مؤسسه فعالیت خود را با ۷ هزار صندوق صدقات آغاز کرد و الان حدود ۱۰۰ هزار صندوق دارد. حقوق پرسنل نیز از پول همین صدقاتی که مردم برای کارهای خیر به صندوقها می ریزند تامین می شود!»

وی به شدت از عملکرد مسئولان و هیئت مدیره صندوق که همه اعضای یک خانواده هستند، گله مند است و چنین می گوید: «در مدت این ۴ سال هر چه بیشتر کار می کردم، کمتر در زندگی ام آثار خیر و برکت مشاهده می نمودم و بهتر بگویم اصلا خیر و برکتی در کار نبود. چون به عینه می دیدیم پولهایی که ما از مردم می گرفتیم و به مؤسسه تحویل می دادیم، صرف چه اموری می شود! از طرفی هم پول صدقات و کفاره های مردم را که به عنوان حقوق! به ما می دانند هیچگونه برکتی نداشت.»

وی در پاسخ به این سؤال که این موارد چه بودند، چنین می گوید: «مقداری از این پولها صرف افراد نیازمند و تحت پوشش قرار می گرفت اما بخش اعظم کمکهای مردمی صرف سفرهای خارجی مسئول مؤسسه به مالزی، سنگاپور و کشورهای اروپایی، خرید و تعویض خودروهای گران قیمت و یا خرید خانه ویلا و آپارتمان می شد!»

وقتی از این فرد می پرسم آیا ناظر و بازرسی بر عملکرد مؤسسه نظارت دارد در پاسخ می گوید: «در طول مدتی که من در آنجا کار کردم هیچ بازرسی از سوی کمیته امداد، وزارت کشور، نیروی انتظامی و یا سازمان دیگری در مؤسسه ندیدم. ضمن اینکه مسئول مؤسسه هر روز قوانین سخت تر و دست و پاگیرتری برای ما وضع می کرد.»

وی در مورد برخی از این سخت گیری ها چنین می گوید: «در ازای ۱۰ دقیقه دیر آمدن سر کار ۵۰ هزار تومان از حقوق ما کم می کرد، اگر بین کار کسی برای رفع گرسنگی تکه ای نان می خورد جریمه نقدی می شد و ضمنا نیروها را به بهانه های مختلف تعویض می کرد تا مبادا کسی از کارهای خلافشان آگاه شود!»

وقتی از او می پرسم شما با چه مجوزی به درب منازل می رفتید و صندوقها را به مردم تحویل می دادید و آیا مردم از شما مدارک مستند و معتبر نمی خواستند، می گوید: «هنگام تحویل صندوق، خود را وابسته به نیروی انتظامی معرفی می کردیم و چون برخی از مردم از ما شکایت کردند، بعد از مدتی قبض و کارت مؤسسه را نشان می دادیم و هراز چند گاهی خود را تحت پوشش سازمانی معرفی می کردیم و صندوقها را علاوه بر خانه ها، به داروخانه ها و ادارات هم تحویل می دادیم و در برخی موارد فاکتورهای جعلی داشتیم و پولها و کمکهای نقدی مردم را دریافت می کردیم.»

یکی دیگر از دوستان این کارگرکه در بخش اداری مؤسسه مشغول به کار بوده، ضمن تأیید صحبتهای همکار سابقش به گزارشگر کیهان می گوید: «من از تمام حساب و کتابهای مؤسسه آگاه بودم و می دانستم چه مبلغی واقعا صرف کارهای خیر، تهیه جهیزیه کمک به ایتام و زنان سرپرست خانوار می شود و چه بخش وسیعی هم از پولها به جیب هیئت مدیره می رود.»

وی با اشاره به اینکه مسئول مؤسسه عضو شرکت هرمی گلدکوئیست بوده می گوید؛ «شخصا خودم چندین بار در جلسات این شرکت هرمی که در یکی از شهرهای اطراف تهران بود، حضور داشتم و به دلیل تمام کارهای خلافی که در قالب این مؤسسه خیریه صورت می گرفت آنجا را رها کردم.»

وی با اشاره به اینکه تعداد زیادی از کارکنان آنجا کار در چنین فضایی را به دلیل سوءاستفاده های صورت گرفته ترک کردند، می گوید: «مجوز این مؤسسه بخاطر پدر هیئت مدیره که فرد سرشناسی بود، صادر شده است، اما متأسفانه بعد از چند سال مورد سوءاستفاده قرار گرفته است و همچنان به کار خود ادامه می دهد.»

● مؤسسات خیریه متولی خاصی ندارد!

سیدجواد زمانی رئیس مجمع نمایندگان استان کرمانشاه و عضو هیئت رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس در گفت وگو با کیهان می گوید:«بعید می دانم مؤسسات خیریه متولی خاصی داشته باشند و اما فعالیت مؤسسات خیریه با نام ائمه و بدون نظارت و هماهنگی کاری اشتباه است و اصلا به صلاح نیست و دولت باید هر چه سریعتر جلوی این فعالیتها را بگیرد تا خدایی ناکرده کسی به اسم ائمه«ع» و کارهای خیر قصد سوءاستفاده نداشته باشد.»

وی با اشاره به اینکه وقتی ما در سایه حکومت اسلامی زندگی می کنیم، امور خیریه هم باید زیر نظر حکومت اداره شود، اضافه می کند: «قرار نیست هر کس برای خودش و طبق تشخیص شخصی در امور خیریه مشارکت داشته باشد و واقعا جای تأسف است که عده ای با سوءاستفاده از نام ائمه اطهار«ع» و به بازی گرفتن اعتقادات مردم کلاهبرداری می کنند.»

وی در پاسخ به این سؤال که در مجلس و کمیسیون اجتماعی چه اقدامی برای برخورد با این سوءاستفاده ها صورت گرفته است، می گوید: «با توجه به اینکه مجلس وظیفه قانون گرایی و نظارت بر اجرای قانون را برعهده دارد، هنوز در مورد مسئله فوق مصوبه و قانونی نداریم و مشخص نیست مؤسسات خیریه از کجا مجوز فعالیت می گیرند چون متولی قانونی برای صدور مجوز و نظارت بر امور خیریه وجود ندارد. البته نمی خواهم توپ را از زمین مجلس بیرون بیاندازیم، اما دولت در این مورد باید وارد عمل شود.»

زمانی با اشاره به اینکه مردم باید در این زمینه هوشیار باشند و در دام گداهای مدرن گرفتار نشوند و به افراد ناشناس با کارتها و قبض های جعلی اعتماد نکنند، می گوید: «تأسیس سازمانی با نظارت وزارت رفاه برای سازماندهی مؤسسات خیریه ضروری به نظر می رسد.»

این روزها بسیاری از انجمن ها و مؤسسات خیریه در قالب انجمن های مددکاری ایتام فعالیت های چشمگیری را در سراسر کشور آغاز کرده اند. فعالیت این مؤسسات به گونه ای است که برخی با مجوز و برخی بدون مجوز در سطح شهرها فعالند و به منظور حمایت از ایتام، زنان و کودکان بی سرپرست و یا خانواده های مستمند و نیازمند تشکیل شده اند. اما در کنار فعالیت خوب برخی از این انجمن ها و مؤسسات، متاسفانه در نبود نظارت های کارآمد، مؤسساتی نیز به وجود آمده اند که کلاهبرداری می کنند و به اغفال مردم می پردازند.

کمیته امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی، وزارت کشور، سازمان اوقاف و امورخیریه و نیروی انتظامی گزینه هایی هستند که می توانند متولی و ناظر بر عملکرد و چگونگی فعالیت مؤسسات خیریه باشند. اما تلاش خبرنگار کیهان برای یافتن پاسخی قطعی به این سؤال که بالاخره کدام یک از سازمانهای فوق بر عملکرد انجمن ها و موسسات خیریه نظارت دارند، بی نتیجه ماند و هر کدام این وظیفه خطیر را به دیگری محول کردند.

به اعتقاد کارشناسان مسائل دینی و مذهبی، در کشور های اسلامی برای انجام هرکاری نیازمند دستگاه نظارتی عام و خاص هستیم و این مسئله را قرآن کریم به ما آموخته و یادآوری کرده است زیرا هر مؤمنی نسبت به دیگری ولایت همگانی دارد که بخشی از آن به نظارت مرتبط می باشد.

بنابراین حتی در امور خیریه و کارهای عام المنفعه نیز می بایست دستگاه نظارتی دولتی و امنیتی باشد که بر عملکردها نظارت داشته باشد.

سوء استفاده از بیت المال

حجت الاسلام والمسلمین خلیل منصوری نویسنده و پژوهشگر مسائل دینی در گفت وگو با کیهان با اشاره به اینکه در طول تاریخ همواره کسانی بودند که حتی از بیت المال که مرکز گردآوری حقوق مالی واجب امت مسلمان بوده، سوء استفاده کرده اند، می گوید: «در تاریخ آمده است که عبدالله بن عباس پسر عموی پیامبر(ص)این مفسر و شاگرد امیرمؤمنان علی(ع) که از خواص امت آن حضرت بوده در وسوسه ابلیسی گرفتار آمد و از شجره خبیثه طمع و آز، میوه تلخ و زهرآگین چید و بیت المال را به کمک دایی هایی خویش از بصره به غارت برد و با آن برای خود کنیزکانی خرید.»

وی می گوید: «از نظر امیرمؤمنان علی(ع) تنها کسانی که به آخرت و حسابرسی دقیق خداوند باور و ایمان ندارند، این گونه با کمکهای مالی مردم و بیت المال برای خود خانه و آشیان می سازند و درغیر این صورت اگر باور به خدا و رستاخیز و حساب و کتاب باشد، هرگز کسی به خود این اجازه را نمی دهد که از کمکهایی که مردم برای نیازمندان از جمله زنان سرپرست خانوار، کهنسالان، مستمندان و یتیمان می دهند برای خود خرج نمایند و در آن دخل و تصرف کنند.»

حجت الاسلام منصوری می گوید: «اگر مردم وجدان های بیداری داشته باشند و بدانند که در رستاخیز دیگر راهی به سوی توبه و بازگشت و تغییر و تبدیل اعمال ندارند، هرگز با کمکهای مردمی و اموالی که به عنوان امانت در اختیارشان گذاشته شده، به خوش گذرانی نمی پردازند.»

محسن لبانی، بانی یکی از مؤسسین خیریه ثامن الحجج می باشد، او که چهره ای نورانی دارد و از وجدانی آگاه و بیدار و روحیه ای کاملا خداجو برخوردار است و عمری در کارهای خیر و کمک به نیازمندان روزگار گذرانده است، در مورد فعالیت این مؤسسه با سابقه و قدمت ۳۸ ساله به گزارشگر کیهان چنین می گوید: «این مؤسسه درسال ۱۳۵۰ با نیت خیر چند نفر از برادران ایمانی تشکیل شد و با رسیدگی های مقطعی و مستمر به خانواده های بی سرپرست سعی کرده تا حد ممکن از غم زندگی آنها بکاهد و با اولویت قراردادن دو اصل، خودکفا ساختن خانواده ها و تربیت مفید فرزندان محروم از پدر، نقش حمایتی و هدایتی آنها را تکفل نماید.»

آقای لبانی که ۸۰ سال سن دارد و عضو هیئت مدیره یک مؤسسه قرض الحسنه هم می باشد و همیشه به همراه فزرندان خود در راه خیر قدم برمیدارند، با اشاره به اینکه در مؤسسه خیریه ثامن الحجج ۱۰۰ نفر از برادران و خواهران به صورت افتخاری فعالیت می کنند و تنها ۷ نفر از پرسنل مؤسسه حقوق اندکی دریافت می نمایند، در ادامه چنین می گوید: «تعداد خانواده های تحت حمایت مؤسسه، ۴۰۰ خانواده با ۱۵۰۰ نفر خانواده های عام و ۵۰ خانواده با ۱۸۰ نفر جزو سادات هستند و ماهانه مبلغ ۱۲۰ میلیون تومان برای تمام خانواده های بی سرپرست هزینه می شود.»

لبانی با اشاره به اینکه مجوز تأسیس این گونه از مؤسسات خیریه از سوی استانداری صادر می شود و در شرکتهای غیرانتفاعی ثبت می گردد، درخصوص نظارت و بازرسی از مؤسسات خیریه تصریح می کند: «اگر مدیرعامل مورد تایید باشد و مردم بدانند پولی که جهت کمک می دهند واقعا صرف امور خیر می شود و مسئولان آن برای رضای خدا قدم برمی دارند، دیگر هیچ نیازی نیست که کسی از سوی سازمانی بخواهد بر کار این خیرین نظارت داشته باشد.»

وی می گوید: «البته جهت شروع کار این مؤسسات افراد فعال و هیئت مدیره باید به تایید نیروی انتظامی برسند و مجوز بگیرند و سپس هر ۴ سال یک بار هیئت مدیره جهت تمدید و احراز صلاحیت هویت به نیروی انتظامی مراجعه نمایند.»

لبانی در ادامه به فعالیت های چشمگیر فرهنگی این مؤسسه خیریه اشاره می کند و می گوید:«برپایی جلسات فرهنگی و مشاوره برای دختران، پسران و مادران تحت پوشش، جلسات کتابخوانی، چاپ نشریه، اردوهای دانش آموزی و خانوادگی، تامین سلامت جسمی و روانی اعضاء، حمایت از دانشجویان و طلاب و برپایی جشن های رمضان نیز گوشه ای از فعالیت های فرهنگی این مؤسسه خیریه است.

● بانک مرکزی، ناظر بر مؤسسات خیریه

«متولیان سیستم های اقتصادی و فرهنگی باید با یک برنامه ریزی دقیق و اصولی هم در جهت تقویت اجرای سنتهای خیر و حسنه برنامه ریزی نمایند و هم در راستای کنترل و با انضباط نمودن ا ین حرکتهای شرعی و خداپسندانه دقت بیشتری به خرج دهند.»

هادی مقدسی نماینده مردم بروجرد و عضو هیئت رئیسه کمیسیون اجتماعی مجلس با بیان مطلب فوق در مورد سیستم نظارتی در موسسات خیریه به گزارشگر کیهان می گوید: «متولی اصلی سر و سامان دادن به این تعاملات پولی از نظر قانونی بانک مرکزی است که تا امروز متاسفانه سیستم کنترل پولی کشور نتوانسته است یک قانون مدون و پیشرفته ای برای اجرای این سنت حسنه ارائه دهد.»

وی در ادامه می گوید: «تا زمانیکه ما سر و کار مردم را به بانک هایی بیاندازیم که رسما قوانین بانکداری بدون ربا را یدک می کشند و با بانکداری اسلامی فرسنگها فاصله دارند، مردم چاره ای ندارند جز اینکه به جمع آوری سرمایه های اندک محلی، منطقه ای و گاهی خانوادگی روی آورند که بتوانند به نیازمندان و مستمندان اطراف خود خدمتی کنند. و در این گونه حرکتهای مردمی بدون کنترل، شکی نیست که ممکن است مورد سوءاستفاده عده ای خاص هم قرار گیرد که زیانهای جبران ناپذیری به این سنت حسنه شرعی وارد می کند.»

وی می گوید: «امروز موسسات خیریه ای که به صورت مردمی اداره می شود، اگر قرار است در مسیر رضای خدا قدم بردارند، باید خود را با دستگاههای حمایتی دولت و نظام مثل کمیته امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی و دیگر نهادهای حمایتی هماهنگ کنند تا شائبه هرگونه تخلف و سوءاستفاده را در اذهان عمومی و سیستمهای حکومتی از خود دور نمایند.»

این عضو هیئت رئیسه مجلس با اشاره به اینکه در این گونه موسسات چون بحث پول مطرح است لذا بانک مرکزی درخصوص جمع آوری کمکها و اعانات باید دخالت داشته باشند، اضافه می کند: «قبلا بانک مرکزی در زمینه جمع آوری صندوقها اقداماتی را انجام داده بود، اما به صورت جدی این مسئله را دنبال نکرد و الان به نظر می رسد این کار را رها کرده است.»

مقدسی با اشاره به اینکه امروز خطرات زیادی سیستم پولی کشور را تهدید می کند، می گوید: «ممکن است این موسسات خیریه که خیلی هم نظارت و کنترل دقیقی بر کار آنها نیست، از قانون پول شویی سوءاستفاده های بزرگتری نمایند که این مسئله دقت نظر بانک مرکزی را می طلبد همچنین بانک مرکزی نباید اجازه دهد که برخی از این موسسات بی در و پیکر وارد عمل شوند.»

وی بانک مرکزی و وزارت رفاه را مسئول و متولی ساماندهی موسسات خیریه می داند و می گوید: «مجلس این آمادگی را دارد که خلأهای موجود در این زمینه را برطرف کند.»

● ۱۴۱۰ موسسه غیردولتی تحت پوشش سازمان بهزیستی

«سازمان بهزیستی کشور یک نهاد دولتی است و کار حمایتی انجام می دهد و از نظر قانونی این اجازه را ندارد که نیروهای خود را جهت جمع آوری کمکهای نقدی به درب منازل بفرستد و یا صندوقهایی را در اماکن عمومی نصب کند.»

شمس الدین درویش پور، معاون مشارکتهای مردمی اشتغال و موسسات خیریه سازمان بهزیستی کل کشور در گفت وگو با کیهان با اشاره به اینکه در صورت هرگونه گزارش سوءاستفاده و یا تخلف موسسه ای از نام سازمان بهزیستی سریعا موضوع رسیدگی و با افراد یا فرد خاطی برخورد می شود، می گوید: «۱۴۱۰ موسسه غیردولتی مجوز فعالیت از سوی سازمان بهزیستی را دارند، که مجوز آنها مطابق با دستور العمل بند ۱۳ ماده ۲۶ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت صادر شده است.»

درویش پور در ادامه ضمن توضیح چگونگی صدور پروانه تاسیس موسسات خیریه تحت پوشش سازمان می گوید: «هیئت مدیره این موسسات پس از شرکت در کلاسهای آموزشی، و ثبت موسسه و شرکت در اداره ثبت اسناد کل کشور مجوز فعالیت می گیرند.»

وی با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی فقط بر موسسات خیریه تحت پوشش نظارت دارد، و بر موسسات خیریه ای که در سراسر کشور فعالند، هیچ گونه نظارتی ندارد، خاطرنشان می کند: «اگر گزارش تخلفی برای ما محرز شود و در صورتی که جان مددجویان به خطر افتد و یا سوءاستفاده های مالی از صندوقهای تحت پوشش سازمان انجام گیرد، به مدیر کل تذکر کتبی داده و با او برخورد می شود.»

درویش پور با اعلام این مطلب که براساس قانون، سازمان بهزیستی هیچ مجوزی برای تاسیس صندوقهای صدقه ندارد، تصریح می نماید: «موسسات خیریه ای مثل نگهداری از سالمندان، ایتام، کودکان بی سرپرست و زنان سرپرست خانوار زیر نظر سازمان بهزیستی وجود دارد و نظارت کامل بر فعالیت آنها اعمال می شود.»

وی آمادگی سازمان بهزیستی را برای تحت پوشش قرار دادن موسسات خیریه ای که به صورت مستقل فعالیت می کنند، اعلام می نماید و می گوید: «این سازمان از تمام موسسات خیریه حمایت می کند تا بدینوسیله جلوی هرگونه سوءاستفاده و تخلفی گرفته شود.»

● سازمان اوقاف، وزارت کشور، کمیته امداد، ناظر کیست؟

«البته در این میان کمیته امداد امام خمینی(ره) هم تقویت موسسات خیریه و عام المنفعه را از جمله فعالیتهای جدید این کمیته ذکر کرده است تا بدینوسیله بخشی از مشکلات مردم توسط خود مردم و همکاری این نهاد حل شود.»

حسین انواری سرپرست کمیته امداد امام خمینی در گفت وگو با کیهان تصریح می کند: در این مهم با شبکه سازی و ایجاد تشکل های مردمی در محلات، صنوف و تقویت شبکه های گسترده عام المنفعه اجرایی خواهد شد.»

انواری با اشاره به اینکه حدود ۳ میلیون نفر در حال حاضر از خدمات کمیته امداد به صورت موردی و تک خدمتی استفاده می کنند در مورد صدور مجوز و نحوه نظارت موسسات خیریه اضافه می کند: «صدور مجوز برای فعالیت موسسات خیریه از طریق وزارت کشور صورت می گیرد و این وزارتخانه بر نحوه عملکرد موسسات خیریه نظارت دارد.»

اما مهدی شریفی سرپرست اداره کل امور سازمانهای مردم نهاد در وزارت کشور در این خصوص نظر دیگری دارد و به خبرنگارکیهان می گوید: «درخصوص نظارت و رسیدگی به عملکرد موسسات خیریه، طبق استعلام انجام شده از سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور در سال ۱۳۸۶، سازمان اوقاف و امور خیریه کشور بعنوان مراجع تخصصی موسسات خیریه معرفی شده است. همچنین نظارت بر فعالیت موسسات خیریه از طریق هیئت های نظارت بر سازمانهای مردم نهاد در استانها و شهرستانها و با هماهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه صورت می گیرد.»

شریفی با اشاره به اینکه تعداد موسسات ثبت شده که از هیئت مرکزی نظارت پروانه فعالیت دریافت نموده اند، ۲۰ مورد می باشد، در مورد چگونگی برخورد با موسسات خیریه غیرقانونی و بدون مجوز چنین می گوید:«گزارشهایی که درخصوص تخلفات موسسات خیریه به این وزارتخانه واصل شده است، از طریق اداره بازرسی و نظارت سازمانهای مردم نهاد پیگیری می شود. همچنین با توجه به جلسات مشترکی که با دستگاههای دولتی برگزار شده است، دستور العملهایی در زمینه لزوم ایجاد شفافیت در امور مالی و اجرایی موسسات خیریه تدوین گردیده است و به همه سازمانهای مردم نهاد از جمله موسسات خیریه با ارائه مهلت درخواست ارائه گزارش عملکرد مالی و اجرایی شده است.

وی همچنین با اشاره به اینکه موسسات خیریه از مهمترین مصادیق سازمانهای مردم نهاد هستند که در زمینه امور خیریه و عام المنفعه فعالیت می کنند، خاطر نشان می سازد: «در حال حاضر موسسات خیریه کشور در موضوعاتی مانند حمایت از بیماران، حمایت از نیازمندان و مستمندان، توانمند سازی آسیب دیدگان اجتماعی، توسعه فضاهای آموزشی، بهداشتی و درمانی و مواردی از این قبیل فعالیت دارند».

وی می گوید: «قبل از سال ۱۳۸۱ صدور پروانه فعالیت برای موسسات خیریه، به استناد «آئین نامه اصلاحی ثبت موسسات غیرتجاری مصوب سال ۱۳۳۷ وزارت دادگستری» با اخذ نظر اداره سوم سیاسی وزارت کشور، از طریق ناجا صورت می پذیرفت. همچنین در ماده ۱۸۲ قانون برنامه سوم توسعه کشور، ایجاد و تقویت تشکلهای مردمی و سازمانهای غیردولتی به وزارت کشور محول گردیده و با ابلاغ تصویب نامه مورخ ۸/۵/۸۴ هیات وزیران، صدور پروانه فعالیت برای سازمانهای غیردولتی برعهده هیات های نظارت مستقر در فرمانداریها، استانداریها و وزارت کشور گذاشته شده است. طبق مفاد ماده یک تصویب نامه مذکور، صدور پروانه فعالیت برای سازمانهای غیردولتی (که موسسات خیریه نیز زیرمجموعه این سازمانها هستند) از طریق هیئت های نظارت انجام می شود.»

وی در ادامه می گوید: «البته در این زمینه اخذ نظر موافق سازمان اوقاف و امور خیریه کشور (بعنوان دستگاه تخصصی ذیربط) به استناد مفاد ماده ۲۲ تصویب نامه مذکور ضرورت دارد. لازم به ذکر است در ماده ۳ تصویب نامه مذکور، «امور خیریه» از جمله موضوعاتی است که سازمانهای مردم نهاد می توانند در این زمینه تاسیس کنند و فعالیت نمایند.»

این در حالی است که حجت الاسلام والمسلمین یدالله شیرمردی رئیس اداره اوقاف و امور خیریه استان تهران با اشاره به این مسئله که سازمان اوقاف بهترین نهاد نظارتی بر عملکرد موسسات خیریه است و هم اکنون خیریه ها در کشور توسط چند سازمان هدایت و نظارت می شوند، در گفت وگو با گزارشگر کیهان اظهار می دارد: «هنوز هیچ سازماندهی مناسبی جهت کنترل و نظارت بر عملکرد موسسات خیریه در کشور صورت نگرفته است.»

حجت الاسلام شیرمردی می گوید: «در کشور ۴ نهاد دولتی اعم از سازمان ملی جوانان، سازمان بهزیستی، پلیس امنیت نیروی انتظامی و وزارت کشور مجوز تاسیس خیریه را صادر می کنند که به علت نبود هماهنگی مناسب بین سازمانها و موسسات خیریه مشکلات زیادی در مدیریت، توزیع صندوقهای صدقات و نظارت بر عملکرد اجرایی و مالی خیریه ها وجود دارد.»

حجت الاسلام شیرمردی با اعلام آمادگی سازمان در حمایت از موسسات خیریه می گوید: «با توجه به اینکه مردم اعتماد بیشتری به سازمان اوقاف و امور خیریه دارند لذا این اعتماد باعث می شود تا در صورت نظارت اوقاف بر موسسات خیریه مردم دوباره با خیریه ها آشتی کنند.»

وی می گوید: «متاسفانه تعدادی از خیریه ها با شعار توانمندسازی زنان بی سرپرست، حمایت از معلولین و ایتام تعدادی مددجو را توانمند کرده و از نمایش توانمندی آنها به عنوان ابزاری برای تبلیغ استفاده کرده و با مردم فریبی خیریه های دیگر را زیر سوال می برند.»

اما آنچه مسلم است علیرغم اینکه تمام سازمانها و نهادهای مذکور آمادگی خود را برای حمایت از موسسات خیریه بی صاحب و بدون هیچ گونه نظارتی اعلام کرده اند، بعضی از مدیران عامل این موسسات بدون توجه به این شعارها به کارهای غیرقانونی خود ادامه می دهند و کلاه گشادتری برای پولها و کمکهای نقدی مردم دوخته اند!

صدیقه توانا