تحلیل فقر در فضای شهری

باید بین فقر فضائی و فقر شخصی تمایز قائل شد نمی توان فقط روی فقر فضائی كار كرد و سیستم های مورد بحث به ما كمك می كند بتوانیم توجیه كنیم كه فقر در فضا چگونه كار می كند

رواج تکدی گری در خیابان ها و حضور کارتون خواب ها در گوشه و کنار پارک ها از نماد های اصلی فقر شناخته شده اند که عموماً در فضای شهری خود نمایی می کنند. این مسایل چند سالی است که به یکی از مباحث روز ژورنالیستی تبدیل شده اما بررسی عمیق علل، پیامد ها و ارائه راهکار هایی برای حل آنها قطعاً از وظائف جامعه شناسان شهری و صاحب نظران حوزه آسیب های اجتماعی است.

در همین راستا، دكتر علی مدرس استاد دانشگاه ایالتی كالیفرنیا در نشست بیست و چهارم اردیبهشت ماه گروه علمی ـ تخصصی شهر كه در سالن كنفرانس انجمن جامعه‏شناسی ایران برگزار شد، به تحلیل فقر در فضای شهری در نمونه شهر لس آنجلس پرداخت.

او در بحث خود بر این نكته تأكید كرد كه مبارزه با فقر در فضای شهری، علاوه بر مبارزه با فضای فقر، مبارزه با عوامل شكل دهنده فقر را نیز می‏طلبد.

دكتر مدرس در ابتدای سخنان خود گفت: در مورد مسأله فقر و شهر كارهایی انجام شده و به این نتیجه رسیده‏ایم كه فقر جنبه‏های كیفی و كمی دارد اما متأسفانه در سیاستگذاری شهری به صورت كیفی نمی‏شود كار كرد و بیشتر بررسی عددی مورد توجه قرار می‏گیرد این در حالی است كه مفهوم فقر در رابطه با برخورد جامعه با آن مهم‏تر است.

وی افزود: از مسائلی كه در جامعه آمریكا با فقر مطرح می‏شود این است كه اولاً فقر جنبه نسبی دارد یعنی تجربه فقر یك فقیر لس آنجلسی با یك فقیر شهر كوچك و روستایی متفاوت است و ثانیاً فقری كه درجامعه آمریكاست نسبت‏های مختلف و زیربناهای مختلفی در جامعه دارد یعنی علاوه بر مسأله درآمد، مسائل مختلفی مثل نژاد و ... در آن دخیل است در نتیجه زیربنای فقر بین قوم‏های مختلف و مهاجران مختلف نیز متفاوت است.

به گفته دكتر مدرس، فقر معنای بالاتری هم از نظر جامعه دارد، فرد فقیر عموماً خارج از نرمال محسوب می‏شود و اینكه مسئولیت به وجود آمدن فقر را فرد یا جامعه می‏دانیم و یا اینكه چگونه فقرزدایی می‏كنیم خود مسأله را متفاوت می‏كند.

وی تأكید كرد: به نظر من شناخت فقر در حد لس آنجلس یكی از مشكل‏ترین مسائل اجتماعی است چرا كه هم دید منفی نسبت به آن وجود دارد و هم بررسی مسأله فقر به نمودار فرهنگ كسی كه فقر را می‏بیند و كسی كه فقیر است در نقطه‏ای كه به فقرا خدمات باید ارائه شود، تلاقی پیدا می‏كند.

مدرس ادامه داد: اینكه آیا فقر باید در یك مقطع زمانی یا در زمان‏های مختلف توصیف شود، نیز مسأله دیگری برای تحلیل آن است. به بیان دیگر، فقیری كه در دهه ۶۰ زندگی می‏كرده با فقیری كه دهه اول قرن بیست و یكم زندگی كرده نمی‏توانند یك خاطره مشترك از فقر داشته باشند.

وی افزود: با مسأله فقر به صورت فردی می‏توان روبرو شد اما وقتی این مسأله در فضای شهری بررسی می‏شود، فضایی و محلی هم به آن اضافه خواهد شد و این دو معنی دو نوع سیاستگذاری در خدمات رفاهی برای شخص و سیستم توسعه در یك فضا را در بر می‏گیرد كه در سیاستگذاری شهری آمریكا از دهه ۶۰ به بعد حتی مسائل فضایی و محلی و شهری مهم‏تر فرض شده است.

وی در ادامه بحث خود مسأله، توصیف فقر را بسیار مهم ارزیابی كرد و گفت كه اورشانسكی، اقتصاددانی كه در این باره تحقیق كرده در توصیف فقر می‏گوید در یك خانواده فقیر، پیش از درآمد برای غذای سالم باید پرداخته شود و این جزء ابتدایی‏ترین توصیف‏هاست به این معنی كه توصیف فقر ابتدا از مسأله غذا و خوراك شروع شد اما در نظر گرفته نشده بود كه خرج غذا در شهرهای بزرگ و كوچك فرق دارد به همین دلیل این توصیف از همان آغاز با مشكل مواجه بود.

وی افزود: فقر براساس محورهای خاصی در سطح كلی كشوری توصیف می‏شود. به عنوان مثال آمار سرانه سال ۱۹۷۰ برای اولین بار فضای فقر را این گونه توصیف كرد كه خط فقری فضا، ۲۰% جمعیت یك محله است.

در دهه ۶۰ مسأله فقر را با عنوان دیگری ارتباط دارند مثل درصد بچه‏های زیر ۱۸ سالی كه با پدر و مادر زندگی نمی‏كنند و درصد فامیلی‏هایی كه بیش از ۳۰۰۰ دلار درآمد دارند. درصد افراد ۲۵ سال یا بزرگتر با تحصیلات كمتر از ۸ سال، درصد كارگران غیر حرفه‏ای و خانه‏هایی كه در حالت تخریف واقع شدند نیز از این نمونه‏ها هستند.

مدرس در بحث خود در زمینه زیربناهای فقر گفت: فقر می‏تواند یك اتفاق زمانی كوتاه باشد می‏توان توصیف كرد كه در هر فردی چه احتمالی وجود دارد كه حداقل در یك سال از زندگی خود، با فقر روبرو شود.

علاوه بر آن، فقر جنبه‏های منطقه‏ای مختلفی نیز دارد، به فقر در یك منطقه هم می‏توان در طیف زمانی نگاه كرد. همچنین اینكه فقر در چه گروه‏هایی اتفاق می‏افتد نیز قابل بررسی است.

به گفته دكتر مدرس، در بحث گسترش فضای فقر دو راه تحلیل وجود دارد، یك سیستم اینكه آیا فقر از یك محله به یك محلهٔ دیگر توسعه پیدا می‏كند و فاصلهٔ محله‏ها در آنها تأثیر دارد؟ نظام محلهٔ فقر در توسعهٔ آن تأثیر دارد و می‏توان با رسم حیطهٔ فقر به طور سالانه چگونگی توسعه و جهت توسعه مطالعه كرد.

مسأله دوم به ما می‏گوید كه محله‏ها بین ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ رابطه‏ای با هم دارند ولی جهت گسترش را مشخص نمی‏كند. برای پاسخ دادن به این پرسش‏ها، اگر فقر را در فضا توصیف كنیم می‏توان با كمك گرفتن از معادلات آماری مانند (Variance) (Standard deviation) (mean) مركز فقر شهر را مشخص كرد.

در شرق آمریكا فقر برای سیاهپوست‏ها تعریف می‏شود و در لس آنجلس مناطقی را فقیر اعلام می‏كنند كه آفریقایی تبار هستند و از لاتین‏ها صرف نظر می‏شود. و این نشان می‏دهد كه معنی فقر خیلی مهم‏تر از میدان فقر است. در واقع به راحتی می‏بینیم در سیستمی كه كیفیت مهم است معنی فقر وارد شده و چنان خطی برای فقر زدایی اعلام می‏كند. در لس آنجلس موفق‏ترین سیستم به ۸۱ هزار نفر كمك می‏كند در حالی كه بنابر تعاریف آنها ۱۰۷ میلیون فقیر در شهر وجود دارد.

دكتر مدرس تأكید كرد: باید بین فقر فضائی و فقر شخصی تمایز قائل شد. نمی‏توان فقط روی فقر فضائی كار كرد و سیستم‏های مورد بحث به ما كمك می‏كند بتوانیم توجیه كنیم كه فقر در فضا چگونه كار می‏كند.

نوشته شده توسط مریم اسعدی