روزگار سخت ژورنالیست ها در دوران حکومت اردوغان

بررسی وضعیت روزنامه نگاری در ترکیه

ترکیه در ممالک عربی به عنوان مادر دموکراسی اسلامی شناخته می‌شود؛ کشوری که گام‌های بلندی را به لحاظ سیاسی برداشته است؛ ارتشی قدرتمند را تجهیز کرده و طعم شیرین موفقیت اقتصادی را مهمان خانه‌های مردم ساخته است.

با این حال، ترکیه اکنون وضعیتی متفاوت را تجربه می‌کند و موقعیت رجب طیب اردوغان امروزه به خطر افتاده است. روزنامه سوزکو برای انتقاد از نحوه عملکرد نخست‌وزیر ترکیه درباره بازداشت ۶۰ ژورنالیست بدون صدور حکم قضایی و وضعیت ناخوشایند روزنامه‌نگاری در این کشور به صورت جدی دست به کار شده است.

● نوشتن قدغن!

فردا اونگان سردبیر یکی از روزنامه‌های مشهور ترکیه می‌گوید: «ما در حال حاضر روی قایق نجات هستیم. بسیاری از ژورنالیست‌های ترکیه دیگر اجازه ندارند در روزنامه‌های معتبر این کشور مطلب بنویسند. اما ظرفیت این قایق نجات تمام شده است و ما به قایق‌های بیشتری نیاز داریم.» مشکلات رسانه‌های ترکیه از سال ۲۰۰۹ شروع شد؛ یعنی زمانی که ابتدا هولدینگ دوگان یایین و سپس یکی دیگر از قدرتمندترین گروه‌های رسانه‌ای ترکیه و منتقد صریح دولت اردوغان به پرداخت یک جریمه مالیاتی چند میلیارد دلاری محکوم شدند. این نزاع مالیاتی تنها زمانی پایان گرفت که دوگان که در زمینه انرژی، تولید صنعتی و اقتصاد هم فعالیت می‌کرد، دو روزنامه و یک شبکه تلویزیونی معتبر خود را برای سر و سامان دادن به وضعیت سازمانی خود به فروش رساند. دولت وجود هر گونه انگیزه سیاسی را برای تعیین این جریمه مالیاتی تکذیب کرد.

در همان زمان، تحقیقات درخصوص طرح یک توطئه احتمالی بر ضد دولت اردوغان آغاز شد که علاوه بر ژورنالیست‌ها، تعدادی از تجار، دانشگاهیان و نیز ارتش را نشانه رفته بود. اقدامی که در ابتدا مورد قبول فعالین حقوق بشر بوده و حرکتی در جهت برقراری امنیت اجتماعی در این کشور محسوب می‌شد، کم‌کم جنبه‌های تاریک‌تری را به خود گرفت.

● رواج خودسانسوری

بسیاری از افراد به ویژه فعالین حوزه رسانه‌ از پیگیری حوادث فوق و ایستادن در برابر حزبی که از سال ۲۰۰۲ در سه انتخابات برنده شده بود و رهبری که به نظر می‌رسید چند سال دیگر هم قرار است بر سر کار خود باقی بماند، صرف نظر کردند. یکی از روزنامه‌نگاران صاحب‌نام ترکیه می‌گوید: «این طور نیست که روزنامه‌نگاران این کشور بابت هر کلمه یا جمله‌ای که می‌نویسند، مورد بازخواست قرار بگیرند؛ اما خودسانسوری به شدت در میان روزنامه‌نگاران به چشم می‌خورد. با خود فکر می‌کنیم بهتر است چیزی ننویسیم که مقامات دولتی را ناراحت کند و عواقبی را برای ما به همراه داشته باشد.» وی می‌افزاید: «به وجود آمدن این احساس، بسیار مهم‌تر از اقدامی است که در عمل ممکن است بر ضد روزنامه‌نگاران انجام شود. همان طور که مشاهده می‌کنید، سوزکو در حال حاضر از در پیش گرفتن این شیوه سر باز زده است. تعجب می‌کنم که مقامات دولتی چرا هنوز هیچ واکنشی نشان نداده‌اند.»

● نخست وزیر در هیات سوپرمن!

سوزکو با انتشار کاریکاتوری که اردوغان را به خاطر شکایت از چاپ تصویر وی در صفحه اول نشریه یو. اس. تایم مورد تمسخر قرار می‌داد، اقدامی جدی را جهت بیان اعتراضات خود به انجام رساند.

کاریکاتور مذکور اردوغان را در حالی نشان می‌دهد که با رضایت به تصویر خندان و آماده چاپ خود با ماهیچه‌های سوپرمن پوزخند می‌زند.

اجمن باگیس از اعضای ارشد هیات دولت اردوغان می‌گوید که محبوبیت اردوغان خود به خوبی گویای مطلب است.

وی اضافه می‌کند که اگر سیاست‌های این دولت مخالفانی دارد، این دلیل بر ضعف اردوغان نیست و اردوغان به ملت خود حس غرور و اعتمادی را عطا کرده است که به خاطر شرایط مطلوب اقتصادی و وضعیت دموکراتیک کشور در آنها ایجاد شده است.

وی تاکید می‌کند که بازداشت روزنامه‌نگاران و سایرین بدون صدور حکم قضایی در نتیجه عملکرد ضعیف دستگاه قضایی ناکارآمد و غیرموثری اتفاق افتاده است که نیاز به بازسازی و اصلاح دارد.

● اینجا چین نیست!

باگیس تصریح می‌کند: «ما در حال کار کردن بر روی این موضوع هستیم. من صد در صد مطمئنم که این موضوع هیچ ارتباطی به حزب عدالت و توسعه ندارد. تا جایی که می‌دانم طیب اردوغان خود از بازداشت‌های صورت گرفته رضایت ندارد.» نورکان بایرکتار وکیل ندیم سنر ژورنالیست مشهور بازداشت شده معتقد است که رای نهایی هیات منصفه در خصوص موکل او در القای حس امنیت بر جامعه موثر است و به مردم این اطمینان را خواهد داد که در کشور ترکیه در حق هیچ فردی بی‌عدالتی صورت نخواهد گرفت.

با این حال، مصطفی آکول نویسنده کتاب «اسلام بدون مرز» معتقد است که ترس از عدم وجود دموکراسی ممکن است موجب بزرگ‌نمایی در بیان مشکلات موجود شود.

وی می‌گوید: «اینجا مثل چین یک مملکت استبدادی نیست. شما می‌توانید هر روز حرفی را بر ضد حزب عدالت و توسعه بزنید و به زندان هم نروید. نمونه بارز آن هم نشریه سوزکو است.»

سوزکو به کرات و در موقعیت‌های مختلف، عملکرد حزب اردوغان را از طریق چاپ مقالات انتقادی و کاریکاتورهای اعتراضی خود مورد انتقاد قرار داده است. حال این پرسش مطرح می‌شود که چه عاملی موجب شده است که مسئولین این نشریه چنین اعتماد به نفس و جراتی را به خرج بدهند.

● پرهیز از رابطه کاری با دولت

متین کوکلوسینار از مسئولین نشریه سوزکو می‌گوید: «فرق ما با سایرین این است که ما هیچ گونه روابط کاری با دولت برقرار نمی‌کنیم؛ در حالی که سایرین اینطور عمل نمی‌کنند. ما در هیچ مزایده و مناقصه‌ای با دولت شریک نیستیم. همه از اتفاقی که برای هولدینگ دوگان افتاد، مطلع هستند.»

از سوی دیگر ماجرای کاندیدا شدن ترکیه برای عضویت در اتحادیه اروپا نیز در این قضیه بی‌تاثیر نیست. آنکارا می‌تواند برای اثبات وجود آزادی بیان در مطبوعات به مطالب چاپ شده در این نشریه استناد کند.

ولادیمیر پوزنر تحلیلگر روسی معتقد است: «اگر شما مخاطبین محدودی داشته باشید، می‌توانید هر چه می‌خواهید بگویید. اما اگر همچون شبکه‌های تلویزیونی معتبر مخاطبان گسترده‌ای داشته باشید، در کار خود دچار محدودیت‌هایی خواهید شد.»

با این اوصاف، هرچند آزادی بیان در مطبوعات ترکیه به شدت دچار عقبگرد شده است، اما با استناد به گفته بسیاری از کارشناسان امر می‌توان گفت که دولت اسلامگرای اردوغان به جز جدیت در پیگیری محدودیت‌های گذشته، هیچ تابوی جدیدی را به وجود نیاورده است و مطبوعات این کشور به‌‌رغم محدودیت‌های موجود، از یک آزادی نسبی برخوردار هستند.

منبع: الشرق‌الاوسط

مریم عربی

محسن غضنفری