بودجه تئاتر بیت المال یا مال البیت

درباره بودجه تئاتر نه سوال کننده ای هست نه پاسخ دهنده ای

سالیان پیش بود که موضوع خصوصی سازی تئاتر در ایران مطرح گردید و پس از کارشناسی های بسیار به این نتیجه رسیدند که امکان خصوصی سازی تئاتر در ایران نیست و اگر اشتباه نکرده باشم در اوایل دولت هشتم بود که بودجه تئاتر تغییر قابل توجهی نمود و عده ای هم حسب لیست اولویت وزارت وقت از این موهبت درست و نادرست برخوردار گشتند. بهینه سازی بودجه تئاتر که از ابتدای انقلاب تا آن زمان توجه اندکی به آن شده بود، انتظاری را در هنرمندان رشته تئاتر ایجاد می نمود که یک سونامی در تئاتر ایران واقع شود.

چه، واقفیم که حسب آمار همان زمان در کشور ما به طور متوسط و در هر ماه یک و نیم جشنواره برگزار می گردید و دیگر آنکه بنا به همان آمار، ما به اندازه همه دنیا در طول یکسال و چندین برابر آن، دارای جشنواره تئاتر هستیم که البته از تاریخ آن گزارش تا اکنون تعدادی دیگر هم به جشنواره ها اضافه شده است و صد البته به لیست اضافه گردد و اگر بودجه و برگزاری جشنواره ها را با بودجه مراکزی دیگر که عهده دار هنر تئاتر هستند و ایضا بودجه تئاتر را از ابتدای سال بهینه شدن بودجه تا اکنون جمع نماییم، آن گونه رقمی خواهد شد که علاوه بر چشم، دهان پر کن هم خواهد شد و خدای نکرده خطر آفرین! و اکنون به درستی می توان گفت که ما هم تئاتر حرفهای داریم.

زیرا، در زمانی که مبحث خصوصی سازی مطرح بود فی الجمله تئاتر حرفه ای که در کارشناسی ها، مطرح می گردید و ضمن آنکه در پسوند، پیشوند تئاتر، عبارات ملی، ایرانی، مذهبی و... مطرح می گردید، این عبارت هم با تاکید گفته می شد که تئاتر، حرفه ای بدین معنی است که هنرمند تئاتر فقط و فقط به تئاتر بیندیشد و زندگی اش هم تامین گردد و ما امروز در جمع میزان بودجه تئاتر که زعامتش به عهده مرکز هنرهای نمایشی است و در طول ده - دوازده سال پیش تاکنون می توانیم اذعان نماییم که دارای تئاتر حرفه ای هستیم و البته فقط، مرکز هنرهای نمایشی را مد نظر قرار می دهیم که بودجه رسمی و کمیسیون فرهنگی در مجلس دارد که از آن دفاع نماید و تا این لحظه که به تقریب دوازده جشنواره بین المللی فجر را برگزار نموده ایم و سالن های قدیم و تازه ساز با روش فروش بلیت از هزار و اندی قیمت تا پنج شش هزار تومان و نیز کمیته های برآورد بودجه های نمایشی با تقسیم بندی و گروه بندی عوامل یک نمایش که تخصیص منبع را تعیین می نماید و مسائلی از این قبیل که دستمزدها را افزایش داده است، لیکن و هر چند که در دفاع از بهینه سازی بودجه صحبت از گروه تئاتری و عوامل مطلقا وابسته به تئاتر مطرح بود، اما، دیده می شود که اکثر قریب به اتفاق هنرمندان گرامی، نه تنها فقط به تئاتر نیندیشیدند، بلکه به تلویزیون و رادیو و سینما هم اندیشیدند که خود موجبات درآمدزایی بهتری را فراهم خواهد نمود و البته اشکالی در کار نیست، رادیو و تلویزیون، تئاتر، صدا و سیما، مرکز هنرهای نمایشی و... همه با هم برادرند که با افزایش بودجه ها و غیر بودجه ها در طی سال های گذشته و ان شاء الله آینده، برابر هم بشوند، لیکن یک نکته ظریف هم در این مقوله موجود است که از بس ظریف است نادیده هم گرفته می شود و آن هم البته اشکالی ندارد و آن هم این است که، چنانچه بخش خصوصی و یا سرمایه دار در واحدی اعم از تولیدی و یا غیر تولیدی سرمایه گذاری می نماید، لامحاله، به دنبال رشد کمی، کیفی و در اصطلاح سود هم می باشد. ولی زمانی که، دولت، بودجه می دهد و نام دیگر بودجه را، ما احیانا هم بیت المال می گوییم، چنانچه سود لازمه (که در هنر طبعا مادی نیست) به دست نیاید کسی هم مدعی نخواهد شد و همین مسئله، خیال مسئول و کارگزار را هم راحت می کند، زیرا، بدترین شرایط ممکنه برای روح حساس هنرمند، اعم از مسئولین تا غیر مسئولین یعنی هنرمندان، این است که بخواهیم به کسی جواب هم بدهیم. ناگفته نماند که عدم پاسخگویی به کسی یا مسئولی یا حتی تاریخ، مطلقا در ذات روشنفکری جامعه ما نیست و فوق نهایتش! سری به عمودی و یا افقی دو سه بار تکان می دهیم به معنای بلی، افسوس. در طول بهینه سازی بودجه تئاتری که اگر میانگین آن را در مدت۱۰-۱۲ سال ضرب نماییم بالای صد میلیارد تومان بدون در نظر گرفتن جشنواره تئاتر فجر می گردد. آنچه که رویت می گردد این است که:

۱) منظور از تئاتر مملکت یعنی ده دوازده گروه یعنی چیزی حدود صد تا دویست نفر و یا پانصد و یاهزار نفر.... (جهش های ارقامی به دلیل آن است که جای گله گذاری نباشد و حتی اگر این رقم را چند برابر هم نماییم، اتفاقی در ماهیت امر نمی افتد)... در حالی که، تئاتر در کشور و بودجه مربوطه، اطلاق عام دارد که حتی تماشاچی را هم در بر می گیرد و ردیف تئاتر در مجموعه وزارت ارشاد اسلامی، فقط چند سالن تئاتر شهر و اجراهایی در آنها که در طی سال هم دائمی نیست، نمی باشد. بودجه تئاتر، به سان دوایر دیگر وزارتخانه ها، مشمول تمامی کسانی است که به هر نحوی به تولید وبازدهی تئاتر رسمی کشور منتسب می باشند. آیا، از این افراد آماری در دست هست؟ این ارقام، کارگزاران گذشته، حال و حتی آینده را هم در بر می گیرد. آیا، اگر وزارت راه، جاده ای را بسازد، لزوم ساختنش به گذشته مربوط نمی شود؟ آیا، در حال ساخته نمی شود؟ و آیا برای آیندگان ساخته نخواهد شد؟ از بار معنایی تئاتر واقعا باید گفت که باید بگذریم که حقیقتا این عبارت در مجموعه هنرهایی که نمایش دهنده هستند، راه به ناکجا آباد برده است و طرحش حال را دمی بد می کند که به قول خیام که می فرماید، دم را غنیمت است، غنیمت دم را با این گونه پرسش های پوسیده خراب نکنیم. گفته ای دارد آقای یونسکو که می گوید اگر وارد مملکتی شدی و خواستی که به فوریت از جمیع آن مطلع گردی، سری به سالن های تئاترش بزن. از نقد و بحث این عبارت گذشته که ماهیتا درست است. در نقد به معنایی که مطلقا منظور اشارات مستقیم مذهبی نیست چند درصد از نمایش های اجرایی و در طول سال، حکایت بد و خوب روزگار ما را نمایش می دهد؟

که ای کاش می شد دفاعیات از بودجه تئاتری را در طول سال ها بهینه سازی نمود و هر سال به صورت جزوه ای منتشر و در دسترس قرار می گرفت که به مثابه آن انشای کذاست که پرسش می گردید علم بهتر است یا ثروت؟ و ما که بچه بودیم همگی بالاتفاق می نوشتیم علم و امروز که بزرگ شده ایم چقدر خوب فهمیدیم که ثروت اولی است! و به هنگامی که در دفاع از بودجه می گوییم، رشد و تعالی انسان .... هنر باستانی ایران.... و بعد از ایران که هیچ (یکی دو جشنواره ایرانی در طول سال برگزار می شود که بهنگام اشاره خواهد شد)

با اندک کم و کیفی، از انسان هم مطلقا صحبتی نیست. آن هم، انسانی که اگر هیچ کدام از علوم مختلفه اعم از مادی و معنوی، در تعریف انسان جایزو کافی نباشند، حقیقتا هنر تئاتر، فقط و فقط هنر تئاتر با همه اجزایش متکی به انسان است و آن هم انسان کامل. این مطلب یک شعار نیست، تئوریسین تئاتر، استا نیسلاوسکی با تجربه و تحلیل ثابت می نماید که اگر، انسان تئاتری، انسانی کامل نباشد که از خصایص انسانی برخوردار نباشد نمی تواند، تئاتری باشد و همچنین، بزرگان این عرصه بر همین اعتقادند. بهر روی، امروز و به معنای از دیروز تا امروز، به جز معدود آثاری در تئاتر مرکز نه از انسان خبری هست، نه از ایران و در این مقال، علی رغم اینکه، منظور، مسئول امروزی نیست اما، تمامی مسئولین این واحد به این دو مقوله کمتر اندیشیده اند. سی سال از انقلاب گذشته است انگار نه انگار که دول متحد امپریالیستی که لحظه به لحظه علیه این مردم و مملکت توطئه کرده اند، وجود دارد. انگار که هیچ تخریب سیاسی در این مملکت صورت نپذیرفته است. انگار که هیچ مافیای قدرت سیاسی و اقتصادی در داخل و خارج مملکت، خون مردم را زالووار.... انگار که هیچ دولت اسلامی در بغل گوشمان همدست صهیون و ابلیسان جهانی علیه ما نجنگیده اند... انگار که هیچ مافیای مواد مخدری سن اعتیاد را به چهارده سال تقلیل نداده اند، انگار نباید پاسخی به فیلم ضد تاریخی- باستانی «سیصد» بدهیم، انگار که ما هیچ نشانه و اسطوره های اخلاقی - معنوی در ستایش و نیایش پاکی ها و راستی ها نداریم، انگار که هیچ بازیگر، کارگردان، نویسنده ای از گذشته، برای ارتزاقش مسافرکشی و دستفروشی نمی کند و انگار که... تئاتر مملکت یعنی، همین چند صد نفر و نمایشنامه های خاک خورده و موریانه زده در کهنه فروشی های گمرک.

به تک تک این موارد باید بپردازیم. به تئاتر شهرستان ها که همچون گذشته در اکثریتشان خبری از هیچ خبری نیست.

تئاتر شهرستانی که بدون وجود آن، اصلا تئاتری موجود نیست.

به امثال راوی ها باید بپردازیم، شاید و حداقل این فرهنگ مرده پرستی از وجود عنصری به نام تئاتر که در لحظه موجودیت می یابد، پاک شود.

پیشکسوت با همه احترام و برای همگی آنان فقط به تعداد انگشتان دست نیست و آن هنرمند و علاقه مند تئاتری که در شهرستانش امکان حضور در تهران و جشنواره را ندارد، حداقل سهم اش از این صد میلیارد، خالص یک بازی و یا کار مجانی، نیست؟

در بودجه تئاری کشور بایست بیت المال تعریف شود و به علت آنکه تئاتر، امر خاصی است. تماشاچی اش عام است، پس سهم مزید دارد. در بیت المال تئاتری بسیار چیزها باید تعریف شوند. تئاتر کشور بایست صورت دیگری از ماهیت کشور، مردم، تاریخ، تمدن و فرهنگ آن باشد. در هر کجا از این تعاریف و نشانه ها که شاخصه فرهنگی و معنوی جامعه را عهده دار می باشند، بیت المال که همان بودجه باشد، بایست متناسب تعریف گردد و بازخواست شود و اگر نه تنها در این نوع شاخصه های فرهنگی که در دیگر شاخصه ها، تعریف درست نشود و بازخواست نگردد که می شود بودجه شاهنشاهی، یا همان، مال البیت....

مسعود سمیعی