بازتاب کمرنگ عاشورا در سینمای مطلوب دولت نهم

دولت نهم بارها و بارها از متفاوت بودن سیاست های خود در زمینه هنر سخن گفته است از اینکه می تواند و می خواهد هنر و سینمای ایران را به سمت وسوی موردنظر خود هدایت کند

دولت نهم بارها و بارها از متفاوت بودن سیاست‌های خود در زمینه هنر سخن گفته‌ است. از اینکه می‌تواند و می‌خواهد هنر و سینمای ایران را به سمت‌وسوی موردنظر خود هدایت کند. از اینکه در دولت اصلا‌حات همه چیز به هرز رفته؛ از جمله هنر و سینما. آن یکی از ابتذال می‌گوید و آن دیگری از اینکه فیلم‌هایی علیه اسلا‌م و در ترویج سکولا‌ریسم ساخته شده‌اند. آنان بارها گفته‌اند می‌خواهند آثاری خلق کنند که داعیه دینداری را با خود داشته باشند؛ آثاری با عنوان سینمای ملی، سینمای فاخر و برای پاسداشت دین. اینک در آخرین محرم و عاشورای دولت نهم مروری بر کارنامه این مسوولا‌ن هنری و وزیر ارشاد و دوست رئیس‌جمهور می‌تواند از یک جای خالی بزرگ در این زمینه حکایت ‌کند و راوی حکایتی غمگین و افسوس‌برانگیز باشد. این سوال نیز مطرح می‌شود که چرا این اتفاق نیفتاده و چرا هیچ فیلم بزرگ، عظیم و ماندگاری تهیه نشده است؛ کاری آغاز نشده که در ذهن بماند تا در لحظه به یادش بیفتیم. ‌ آیا تعداد آثاری که با سرمایه و هزینه‌های دولت ساخته شده است در شمار انگشتان دو دست می‌آید؟ ‌ برای جبران این کمبود، هنرمندانی؛ از همان افراد نزدیک به سیاست‌ها و در دایره نزدیک به دولتمردان نیستند که بتوانند در این زمینه فیلمی بسازند یا اثری ماندگار خلق کنند؟ منظور ساختن فیلم دینی، مذهبی و درباره ائمه و رسولا‌ن خدا و به‌طور خاص درخصوص عاشورا و واقعه حسینی است. وزیر ارشاد در نشست پایانی نخستین همایش تصویر عاشورا گفته است: <باید برای خلق اثری جاودانه با مضمون عاشورا در سینما، همچون خالق آن امام حسین(ع) از خودگذشتگی و هزینه بسیار صرف کرد.> او همچنین گفته است که بنیانگذار ژانر عاشورا در سینما خواهیم بود. اما این جشنواره یا همایش تصویر عاشورا که تنها دو دوره آن تاکنون برگزار شده درواقع ادامه همایش آیین‌های عاشورایی است که در زمینه تئاتر و تعزیه در زمان دولت اصلا‌حات و در دوران وزارت احمد مسجدجامعی آغاز شده است. ‌

کدام فیلم؟ کدام دولت؟ ‌

حتی اگر به ساخت سریال‌ها در این زمینه توجه کنیم تمام آثار به دوران قبل برمی‌گردد. ‌ البته صدا وسیما در این زمینه فعال‌تر عمل کرده است، می‌دانیم و هم‌اکنون شاهد سریال <حضرت یوسف> هستیم. قرار است در جشنواره فیلم فجر نیز شاهد فیلم <ملک سلیمان> باشیم. این سریال‌ها و فیلم‌ها با هزینه‌های کلا‌ن میلیاردی ساخته شده‌اند. امکانات بسیاری از قبیل صداگذاری و ساخت آهنگ در کشورهای دیگر جهان و با بالا‌ترین هزینه در نظر گرفته شده است. ‌ سریال <مختارنامه> شاید در این زمینه نزدیک‌ترین اثر درباره عاشورا است. البته امیدواریم این انتخاب شخصیت وسیله‌ای برای بیان حقایق درباره عاشورا در زمینه تصویر باشد. سریال عظیم <مختارنامه> در یک ماه گذشته با دیدار رئیس‌جمهور همراه شد و در آن مکان اعلا‌م کرد که <فیلم و سینما در عرصه هنر امروز حرف اول را می‌زند> اما نگفت که چرا خود هیچ حرکتی در این زمینه آغاز نکرده ‌است. کدام یک از این فیلم و سریال‌ها آغازشان در این دولت بوده است؟ همین سریال مختارنامه که رئیس‌جمهور به آن اشاره کرده‌، مربوط به سال ۸۱ است. ساخت کدام سریال در زمان ایشان با رویکرد مذهبی آغاز شده است. ‌ البته قرار است فیلم سینمایی و مجموعه ۸۰ قسمتی <یاران عاشورایی> با محوریت معرفی یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا و به تصویر کشیدن واقعه کربلا‌ ساخته شود. ‌

● جای خالی در عاشورا ‌

صفارهرندی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلا‌می اعلا‌م کرده‌: <سینما به عنوان یک هنر و رسانه برتر که قابلیت‌های سایر هنرها را در خود دارد، می‌تواند این حقیقت عظیم را ترسیم کند.> ‌ آیا سه سال زمان کافی نبود که برای عاشورای امسال فیلمی از تلویزیون پخش شود یا سینما‌ها با نمایش آن هم مردم را به خود جلب کنند و هم بتوانند نکته‌ای جدید و تازه از این قیام عظیم دریابند. سینماها ناگزیر شدند دو فیلمی که اکران‌شان پایان یافته بود را دوباره پخش کنند. می‌دانیم حکایت و روایت کردن از عاشورا با توجه به معیارهای مذهبی ما کمی مشکل است. روایت از عاشورا مشکل است و به نوعی هنرمندان ما امکان ساخت و روایت آن را ندارند. اما نزدیکی روحانیون با دولت کنونی می‌توانست در این زمینه بسیار مفید باشد؛ هم از نظر شرع و عرف و هم فتوا. کاری که برای انجام آن کمی زمان باقی است؛ حداقل ۶ ماه. ‌

● آغازی دیرهنگام ‌

انگار قرار است این اتفاق بیفتد. هم‌اکنون قرار است یک فیلم در زمینه عاشورا ساخته شود؛ فیلم <روز رستاخیز> به کارگردانی احمدرضا درویش. این پروژه یک پروژه تاریخی عظیم است که به‌طور مستقیم به عاشورا می‌پردازد و داستانش دهه اول محرم ۶۱ است. برای درویش که پروژه عظیم دوئل را در کارنامه‌اش دارد و توانسته بود در دولت قبلی هزینه‌های بسیاری را جذب سینمای ایران کند، ساخت این فیلم بزرگ از اهمیت بسیاری برخوردار است. او می‌خواهد این فیلم را نیز مانند فیلم قبلی‌اش با معیارهای سینمای جهان بسازد؛ معیارهایی از سینمای جهان که توان رقابت با آنها را داشته باشد. این فیلم قرار است از مرگ معاویه تا قیام امام حسین(ع) را روایت کند. ‌ این فیلم تاکنون گران‌ترین پیش‌تولید را داشته و البته هنوز از سرمایه‌گذاری‌های دولت در آن هیچ خبری نیست . همچنین فیلم <عصر روز دهم> همان فیلمی است که قرار بود مرحوم رسول ملا‌قلی‌پور آن را بسازد اما اجل مهلت نداد و اکنون قرار است مجتبی راعی آن را بسازد. عوامل پروژه سینمایی عصر روز دهم عازم کربلا‌ شده‌اند و سفر زمینی این گروه به عراق آغاز شده است. گروه برای فیلمبرداری بخش‌های پایانی فیلم که در کربلا‌ اتفاق می‌افتد به عراق سفر کرده. بخشی از فیلم نیز روز عاشورای حسینی در کربلا‌ فیلمبرداری خواهد شد. البته به گفته راعی به دلیل فیلمبرداری دشوار این بخش، از سه دوربین استفاده خواهد شد. ‌

داستان این فیلم از خرمشهر و در دوران جنگ ایران و عراق آغاز می‌شود و زندگی یک خانواده را به تصویر می‌کشد که جنگ باعث جدایی آنها می‌شود و بعد از وقایع دیگری از جمله سقوط صدام و جنگ آمریکا و عراق آنها همدیگر را پیدا می‌کنند. بعد از فیلمبرداری صحنه‌های مربوط به عراق، گروه به ایران برمی‌گردد. ‌

‌● گذشته‌های ماندگار؛ اکنونی بی‌یادگار ‌

هنوز که هنوز است فیلم <روز واقعه> ساخته سال ۶۸ شهرام اسدی، بر مبنای فیلمنامه بهرام بیضایی ماندگار‌ترین فیلم عاشورای ایران است. عزت‌الله انتظامی پیشنهاد داده بود که این فیلم در روز عاشورا از سینماها پخش شود. این فیلم بارها و بارها از سیما پخش شده است. اسدی کارگردان این فیلم به ایکنا گفته است: <از سال ۷۲ تا ۸۵ بیشتر از ۳۰۰ فیلمنامه دینی را مطالعه کردم که حدود ۵۰ عنوان آن درباره عاشورا بود ولی هیچ‌کدام از این متون نتوانست مرا مجاب به ساختن اثری درباره عاشورا کند، ‌زیرا یک متن دینی باید در خود نقاط قوتی داشته ‌باشد تا بتواند برای فیلمساز ایجاد انگیزه کند ولی پس از تحقیق بسیار به متن <روز واقعه> بهرام بیضایی رسیدم که مرا علا‌قه‌مند کرد.> ‌

اما <سفیر> دیگر فیلمی است که در اوایل انقلا‌ب ساخته شده است و با بازی فرامرز قریبیان درباره قیس ابن‌مظاهر، نماینده امام است که راوی کوفه شده است. جالب اینکه این فیلم در سال ۶۱ پرفروش‌ترین فیلم آن سال شده است. این فیلم درباره سفیری است که با نامه‌ای برای سلیمان خزاعی به طرف کوفه می‌رود. در راه به وسیله راهداران ابن زیاد، والی کوفه، دستگیر شده و به زندان می‌افتد. قیس پیش از دستگیری نامه را از بین می‌برد و در زندان زندانیان را بر ضد زندانبان‌ها می‌شوراند. حسین ابن نمیر، فرمانده راهداران، قیس را به زندان ابن زیاد در کوفه منتقل می‌کند. ابن‌زیاد به پیشنهاد مشاورش، خالد، از قیس می‌خواهد که در مسجد سخنرانی کند و به دروغ به مردم بگوید که امام قصد بیعت با یزید را دارد. قیس می‌پذیرد، اما در روز موعود علیه یزید سخنرانی می‌کند. ابن زیاد که به خشم آمده، او را از فراز ارک به زیر می‌اندازد. اما نکته‌ای که شاید نباید فراموش کرد این است که هر دوی این فیلم‌ها قبل و بعد عاشورا را بیان می‌کنند. فیلم <سفیر> قبل از واقعه عاشورا را به تصویر می‌کشد و فیلم <روز واقعه> در بعدازظهر عاشورا رخ می‌دهد. ‌

دیگر فیلم‌هایی که در این سال‌ها ساخته شده و در کمال حیرت قبل از سال ۸۴ است این فیلم‌ها هستند که البته هیچ کدام به‌طور مستقیم درباره عاشورا نیستند و بیشتر درخصوص موضوعات مذهبی هستند؛ فیلم‌هایی همچون <بازرس ویژه> منصور تهرانی، <شب دهم> جمال شورجه، <به ‌خاطر‌ هانیه> کیومرث پوراحمد و <بال‌‌های سپید> مهدی و ناصر‌ هاشمی. همچنین دو فیلم مذهبی دیگر ‌<راه طی شده> عباس رافعی و <مصائب دوشیزه> مسعود اطیابی است. ‌

گیسو فغفوری