کمپوست ثروت پنهان

فرهنگ سازی و آموزش مردم در جهت تبدیل زباله های خانگی با شیوه ها و مسائل مربوطه به کمپوست, کاهش زباله های تر در خانه ها مبداء و مزیت استفاده از کود حاصل از آن برای باغچه های منازل مسکونی حائزاهمیت است

تاریخچه استفاده از کمپوست به قدمت پیدایش بشر روی کره زمین می‌رسد. همزمان با ظهور کشاورزی مکانیزه و تقاضا برای درخواست تولید محصول بیشتر و افزایش میزان ضایعات کشاورزی سبب شد تا محققین راه‌حل منطقی تبدیل این مواد به کمپوست را ارائه کنند.

امروزه وسیع‌ترین عملیات تهیه کمپوست در اروپا، در کشور هلند انجام می‌گیرد که ۳۵ درصد کل زباله‌های شهری آن کشور جهت تهیه کمپوست استفاده می‌شود. در شهرهای هند تا سال ۱۹۸۲ تعداد ۹ طرح تهیه کمپوست از زباله‌های شهری به مرحله بهره‌برداری رسیده است و در آمریکا نیز اولین کارخانه کمپوست در سال ۱۹۸۶ به ظرفیت ۲۰ تن در روز تأسیس شده است.

در ایران استفاده از مواد زاید گیاهی و حیوانی از روزگاران گذشته برای کشاورزان و روستاها بسیار معمول بوده است. فضولات روستائی که در اصل مواد متشکله از مدفوع حیوانی و مواد زاید گیاهی است، همراه با آب و خاک و هوا، ۴ اصل اساسی کشاورزی را در روستاهای ایران تشکیل می‌دهند.

کمپوست یک روند تدریجی در طبیعت است که به‌وسیله آن مواد آلی با حضور هوا توسط میکروارگانیسم‌ها و قارچ‌ها تجزیه می‌شوند و حاصل آن کود باارزشی است که می‌تواند در جاهای مختلف و حتی در باغچه‌های خانگی مورد استفاده قرار گیرد تا جائی‌که به کمپوست خانگی به‌عنوان ”ثروتی که دیده نمی‌شود“ اشاره شده است.

فرهنگ‌سازی و آموزش مردم در جهت تبدیل زباله‌های خانگی با شیوه‌ها و مسائل مربوطه به کمپوست، کاهش زباله‌های تر در خانه‌ها (مبداء) و مزیت استفاده از کود حاصل از آن برای باغچه‌های منازل مسکونی حائزاهمیت است.

این طرح در بسیاری از کشورهای اروپای‌شمالی، دانمارک، اتریش، فنلاند، انگلستان، نروژ و نیوزلند به‌صورت جدی دنبال می‌شود و به‌طور عادی از ضایعات سبز باغچه‌ها، سبزیجات و میوه‌ها استفاده می‌شود.

این کمپوست با دارا بودن فواید و باصرفه در بازاریابی پسماندهای گیاهی و مواد زاید جامد بوده و با تبدیل مواد آلی موجود در پسماندها به کود آلی علاوه بر حذف مواد زاید موادغذائی موجود در آن بازیافت شده و با توجه به اهمیت تغییرات میکروبی در طی فرآیند بایستی عوامل مؤثر بر آنها شناخته شده و بسته به شرایط اقلیمی هر منطقه تعدیل شود.

در استان خوزستان با اجراء طرح توسعه نیشکر و همزمان با فعالیت کارخانجات شکر، مقادیر زیادی از ملاس، فیلتر کیک و باگاس تولیدی کارخانه‌ها به همراه برگ و سرشاخه نیشکر می‌تواند در نتیجه فعالیت‌های میکروبی به‌راحتی به کمپوست تبدیل شود و به‌عنوان کود آلی زیست‌محیطی با بهره‌وری بسیار مطلوب مورد استفاده قرار گیرد.

به‌کارگیری کمپوست در اراضی بایر این استان که صدها سال به‌صورت لم‌یزرع بوده و در نتیجه دارای میزان موادآلی ناچیز می‌باشد، سبب بهبود کیفیت خاک جهت فعالیت‌های زراعی می‌گردد. به‌دلیل وجود موادمغذی در کمپوست و سهولت استفاده از آنها در مواقع ضروری سبب می‌شود که به موازات نیاز به عناصر خاص، کمپوست، آن عناصر را در اختیار گیاه قرار دهد، به‌علاوه کمپوست به‌صورت لایه محافظ عمل کرده و از تخریب خاک به‌وسیله باد و باران جلوگیری می‌کند.

ماده آلی تولیدی به‌دلیل داشتن بافت سبک املاح و ترکیبات ضروری مورد نیاز گیاهان مختلف، ضمن اینکه فیزیک خاک را اصلاح کرده و مناسب رشد و گسترش ریشه گیاه می‌کند، باعث جذب رطوبت و ایجاد شرایط بهتر اطراف ریشه می‌شود.

جوانه‌زنی را بهتر و شرایط رشد را مهیا می‌کند. عناصر شاخص کود آلی بیولوژیک تولید شده از باگاس نیشکر عبارتند از: آهن، منگنز، روی، مس، ازت، فسفر، پتاس، کربن آلی، موادآلی و سایر عناصر مفید و مورد نیاز رشد انواع گیاهان می‌باشد.

- با استفاده از کمپوست، خاصیت فیزیکی ترد و منافذ عبوری هوای بسیار در خاک ایجاد می‌شود و سبب می‌گردد که اکسیژن به‌راحتی توسط ریشه گیاه جذب شده و نفوذپذیری خاک افزایش می‌یابد.

- کمپوست دارای قابلیت نگهداری آب زیاد بوده و با ممانعت کردن از شرایط خشک، نیاز آبی گیاه را کاهش داده و خاک اطراف ریشه گیاه را همواره مرطوب نگاه می‌دارد.

- استفاده از کمپوست میزان مواد آلی خاک را افزایش داده و تبادلات اکسیژن، آب و موادمغذی مورد استفاده ریشه گیاه را ارتقاء می‌بخشد. همچنین تبادلات کاتیون‌های خاک را افزایش داده و میزان ظرفیت تبادل کانیونی خاک را بهبود می‌بخشد که در نهایت در اختیار ریشه گیاهان قرار می‌دهد و افزایش عناصر ”ماکرو“ و ”میکرو“ درون خاک را باعث می‌گردد.

در شرایط عادی در یک فصل زراعی در استان خوزستان مقدار ۳۵۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره در سه مرحله و دی‌آمونیوم فسفات به میزان ۴۰۰ کیلوگرم در هکتار به خاک مزارع نیشکر داده می‌شود که در صورت استفاده از کمپوست، مصرف این‌گونه کودهای شیمیائی فوق‌العاده کاهش یافته و به حداقل میزان خود می‌رسد، ضمناً عناصر اصلی چون ازت، فسفر و پتانسیم حاصل از کمپوست به‌راحتی جذب گیاه می‌شود.

از نظر هزینه، تولید کمپوست از تفاله نیشکر باگاس کاملاً مقرون به صرفه بوده و دارای ارزش افزوده بسیار بالائی است. چنانچه استفاده از آن در اراضی نیشکرخیز استان خوزستان سبب افزایش قابل توجهی در تولید محصول نیشکر در هکتار می‌شود.

● کمپوست چندمنظوره باگاس نیشکر

کمپوست تهیه شده از باگاس نیشکر غنی شده با موادغذائی لازم برای رشد گیاه و با استفاده از قارچ‌ها، آکتینومیست‌ها و باکتری‌ها سلولزخوار، ماده‌ای مناسب برای بستر گیاه بوده و حاوی اغلب عناصر غذائی ماکرو میکروالمنت‌های مورد نیاز گیاه می‌باشد.

این‌گونه نه تنها موادغذائی مورد نیاز گیاه را در طول رشد تأمین می‌کند، بلکه حاوی میکروارگانیسم‌های مفیدی است که مانع از رشد و تکثیر خیلی از قارچ‌های بیماریزای گیاهی می‌گردد. قارچ‌های مورد استفاده به‌عنوان Bioactivitor در تهیه این کمپوست، حل‌کننده فسفر بوده و همچنین قدرت تجزیه دیواره سلولی قارچ‌های سلولاز و کیتیناز Chitinase دارا هستند و حتی اسپورهای قارچ‌ها را از طریق پارازیته کردن از بین برده و با تولید مواد Fungi Static مانع از رشد و تکثیر این قارچ‌ها می‌گردند و در مدت کوتاهی کمپوستی با کیفیت عالی برای انواع زراعت‌ها تهیه می‌کنند.

نسبت کربن به میکروالمان‌های مورد نیاز گیاه در این کمپوست به شکل ایده‌آلی تنظیم شده است تا در موقع مصرف باکتری‌های تجزیه‌کننده نه تنها رقابتی با ریشه گیاه نداشته باشند، بلکه مقدار زیادی عناصر غذائی را به فرم‌ قابل دسترس در اختیار گیاه قرار دهد.

کود آلی تهیه شده به‌علت اینکه مراحل تهیه کمپوست را در شرایط کنترل‌شده سپری کرده است، فاقد بو، هر نوع عامل بیماری‌زا، بذر علف‌های هرز و مواد سمی برای رشد گیاه می‌باشد. همچنین به‌دلیل غنی بودن این کمپوست از میکروارگانیسم‌های هتروتروف مفید با این روش نیز مانع از رشد انواع بیماری‌های گیاهی شده و به‌دلیل میکروارگانیسم‌های مفید حتی قادر است. عناصر غذائی موجود در خاک را نیز برای رشد گیاه قابل جذب‌تر کند. در صورتی‌که به همراه کمپوست مورد مصرف مقداری گوگرد نیز در چال کودهای درختان استفاده شود، می‌تواند اثرات مضر PH بالا و کربنات کلسیم فراوان موجود در خاک را خنثی کرده و زمینه سرسبزی گیاه را فراهم کند.

در واقع با دادن این کمپوست به انواع درختان، مزارع، باغ‌ها و گلدان‌ها، آنها را از خیلی از عناصر غذائی مورد نیاز گیاه برخوردار کرده و مصرف کودهای شیمیائی را به حداقل ممکن کاهش خواهد داد. با استفاده از این کمپوست، سلامت و شادابی و تغذیه گیاه تضمین می‌گردد.

مهندس محمدباقر گلستان