لرستان در گذر تاریخ

در جنوب همدان لرستان موطن قبایل لر واقع است. این استان کوهستانی به وسیله رود خانه هایی که در آن جاری است به دو بخش تقسیم شده است: لر بزرگ در جنوب و لر کوچک در شمال. آنچه اکنون از آن …

در جنوب همدان لرستان موطن قبایل لر واقع است. این استان کوهستانی به وسیله رود خانه هایی که در آن جاری است به دو بخش تقسیم شده است: لر بزرگ در جنوب و لر کوچک در شمال. آنچه اکنون از آن به عنوان لرستان یاد می شود همان لر کوچک است به همین دلیل در اینجا جغرافیای تاریخی لر کوچک مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

مهم ترین شهر های لر کوچک عبارت بود از بروجرد، خرم آباد و شاپور خواست. ابن حوقل در قرن چهارم در وصف بروجرد می گوید: شهری است نیکو، طولش به قدر نیم فرسخ است و میوه جات آن به کرج صادر می شود. زعفرانش فراوان است و پس از آن که حموله وزیر خاندان ابودلف در آنجا مسجدی ساخت بر آبادی این شهر افزوده شد. شرف الدین علی یزدی چندین بار در شرح جنگ های امیر تیمور از بروجرد که آن را به صورت وروجرد نوشته است سخن به میان می آورد. وی در این باره نوشته است به دست امیر تیمور قلعه آن موسوم به ارمیان از نو ساخته شد.

خرم آباد را که در زمان تیمور مهم ترین نقطه لر کوچک بعد از بروجرد به شمار می آمده، هیچ یک از جغرافی نویسان عرب زبان در سده های نخستین اسلامی اسم نبرده اند. ولی بسیاری اظهار داشته اند که شاید خرم آباد همان شهری است که در منابع و متون کهن با نام شاپور خواست آمده است. اما این اظهار نظر از سوی حمد الله مستوفی نقض شده است. چرا که وی هر دو نام را همزمان ذکر کرده است و نوشته های مستوفی حاکی از آن است که دو شهر یکی به نام خرم آباد و دیگری با نام شاپور خواست در یک زمان وجود داشته اند. وی درباره خرم آباد می نویسد: «شهری نیک بود اکنون خراب است و خرما بسیار است».

شاپور خواست که جغرافی نویسان عرب زبان آن را سابور خواست نوشته اند، نیز از زمان ابن حوقل به سبب خرما های خود معروف بوده است. در قرن چهارم شاپور خواست و بروجرد و نهاوند تحت سلطه حسنویه امیر کرد بوده است که مرکز حکومت خود را در دینور مستقر ساخته بود. بدر پسر حسنویه، اموال خود را که در سال ۴۰۴ ه.ق به دست دیالمه افتاد در «دز بز» که در شاپور خواست قرار داشته و از نظر استحکام با قلعه معروف سرماج برابر بوده نگاه می داشت. در قرن پنجم نام شاپور خواست در تواریخ عمال سلجوقیان مکرر به میان آمده و در سال ۴۹۹ اتابک منکر برس این شهر و همچنین نهاوند و الشتر را متصرف گردید. در اوایل قرن هشتم حمد الله مستوفی در تاریخ گزیده چنین آورده است که در لر کوچک یک شهر معمور بود: بروجرد، خرم آباد و شاپور خواست و این شهر آخری اگر چه زمانی شهری بزرگ و بسیار آباد بوده و مرکز دولت بوده و طوایف مختلف در آنجا مسکن داشته اند اما در این زمان به حال خراب افتاده به صورت شهر ساده ای در آمده است و در خصوص محل آن می گوید: آن طرف (جنوب) بروجرد راه (که از نهاوند می آید و به اصفهان می رود) دو شعبه می شود: راست به شاپور خواست و شعبه چپ، که جاده اصلی است، به سمت مشرق به کرج ابودلف می رود.

سمیرا افراسیابی