بوش به دنبال احیای سیاست های خصمانه

تحلیل کارشناسان از سفر منطقه یی رئیس جمهور امریکا به خاورمیانه

جرج بوش رئیس جمهور نومحافظه کار امریکا در حالی از هفته گذشته سفر خود را به برخی از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در پیش گرفته است که به نقل از بسیاری رسانه های داخلی و خارجی هدف وی جلب حمایت سران این کشورها برای مقابله با ایران است. در حالی که بوش در کارنامه هشت ساله ریاست جمهوری خود دو جنگ نظامی در افغانستان و عراق را به ثبت رسانده است و با مخالفت های داخلی- خارجی برای حمله به ایران هم روبه رو شده بود همزمان هم نزدیکی انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده امریکا و شعارهای مطرح رقبای حزب جمهوریخواه و دموکرات تا حدی بر این وضعیت تاثیر گذاشت و باعث تضعیف مواضع خصمانه بوش شد.

ضمن اینکه تاثیر گزارش سازمان اطلاعاتی امریکا در مورد پرونده هسته یی ایران را نیز نباید از نظر دور داشت. به همین منظور با دو نفر از کارشناسان ایرانی مقیم در ایالات متحده گفت وگوهای جداگانه انجام داده ایم. دکتر فریده فرهی استاد علوم سیاسی دانشگاه هاوایی از ایالت هاوایی امریکا در خصوص سفر رئیس جمهور امریکا به برخی از کشورهای خاورمیانه گفت؛ «آقای بوش و دولت او را می توان یک مهره سوخته حساب کرد. البته اگر او جرات و اراده سیاسی داشت و دنیا را فقط با یک عینک عقیدتی خودساخته نمی دید، می توانست در همین یک سال نیز تحولاتی در سیاست امریکا ایجاد کند. ولی کنفرانس بی نتیجه و تظاهری آناپولیس و ادامه سیاست هایی که تاکنون نه تنها موفق نبوده اند بلکه نتایج کاملاً منفی نیز داشته اند خود نشانه رخوت و بی ارادگی دولتی است که خسته است و دیگر حوصله کاری جز ادامه راهی که در آن است ندارد. ولی این کار را فقط برای حفظ ظاهر می کند و خود می داند که به جایی نخواهد رسید. او در این سفر زیاد از بدی های ایران سخن خواهد گفت همانطوری که وزیر دفاع امریکا در بحرین چنین کرد ولی دیگر نه تعداد قابل توجهی از مردم امریکا به او خیلی گوش می دهند و نه رهبران منطقه. او تنها وقتی می تواند توجه جلب کند که تغییری در سیاست های مخرب خود دهد و چنین چرخشی در شرایط کنونی بعید به نظر می رسد.»

● انتشار گزارش سازمان جاسوسی امریکا

در حالی که حدود یک ماه پیش سازمان اطلاعاتی ایالات متحده امریکا مبادرت به انتشار گزارشی در خصوص پرونده هسته یی ایران کرد که در آن گفته شد برنامه هسته یی نظامی ایران از سال ۲۰۰۳ متوقف شده است، این گزارش تاثیرات چندی بر روند پرونده هسته یی در شورای امنیت سازمان ملل متحد گذاشت. چنانچه از صدور قطعنامه بعدی در خصوص این پرونده بازماند و مخالفت پوتین رئیس جمهور روسیه را نیز دربرداشت که به ایران گوشزد کرده بود که شاید انتشار این گزارش در رابطه با برخورد تهدیدآمیز دیگری با ایران باشد. این اخبار در حالی در پی این گزارش منتشر شد که فضای سیاسی امریکا در این خصوص شرایط دیگری را طی کرده است. چنانچه دکتر رسول نفیسی جامعه شناس و محقق مسائل سیاسی خاورمیانه از دانشگاه «استریر» ایالت ویرجینیای امریکا در این رابطه گفت؛ «تخمین اطلاعاتی امریکا» که از «دفتر مدیریت اطلاعاتی ملی» صادر شد شاید از شگفت ترین رویدادهای اخیر سیاسی امریکا باشد. این دفتر اطلاعات هر ۱۶ سازمان اطلاعاتی امریکا را در اختیار دارد. در این تخمین گفته شده است که ایران فعالیت های خود را در جهت تولید بمب اتمی در سال ۲۰۰۳ قطع کرده است. از آن گذشته با وجود اینکه این اطلاعیه یک تخمین اطلاعاتی است، به نظر می رسد که به قول هنری کیسینجر از حد گزارش گذشته و به تدوین سیاست راهبردی برای دولت بوش پرداخته است. در این گزارش آمده است که دولت ایران به فشارهای دیپلماتیک پاسخ می دهد. (و بنابراین احتیاجی به گزینه نظامی نیست) از این گذشته، رهبران ایران عقلایی رفتار کرده، سود و زیان اقدامات خود را می سنجند و حاضر نیستند به خاطر بمب سازی همه چیز را به خطر بیندازند. وی افزود؛ «علل انتشار این گزارش روشن نیست، ولی آنچه از سخنان دولتمردان برمی آید، این است که اولاً به قول معاون رئیس جمهور دیک چنی علت موافقت یا انتشار گزارش این بود که احتمال درز کردن آن زیاد بود و گزینه بهتر این بود که از طرف خود کاخ سفید منتشر شود. دلیل دیگری که ذکر می شود این است که این گزارش از طرف هری رید رهبر اکثریت (دموکرات) در سنا سفارش داده و هم او مایل بود که آن انتشار یابد. (هری رید از مخالفان سرسخت دولت بوش به حساب می آید). احتمال دیگر آن است که دولت خواسته باشد تنش را کاهش دهد ولی این احتمال با توجه به اظهارات رئیس جمهور ضعیف می شود. او بلافاصله پس از افشای گزارش در مصاحبه مطبوعاتی اظهار کرد که این گزارش در واقع ثابت می کند که ایران کشوری خطرناک است، به لحاظ اینکه نشان می دهد آن کشور تا سال ۲۰۰۳ فعالانه درصدد تولید بمب اتمی به طور مخفیانه بوده است.» این محقق مسائل خاورمیانه در ادامه اظهار داشت؛ «سایر محافظه کاران نیز از پای ننشستند. نوت گینگریچ که از استراتژیست های عمده محافظه کاران و حزب جمهوریخواه به حساب می آید افشای آن گزارش را همسان کودتا علیه دولت جرج بوش دانست. کیسینجر اعلام کرد که «دفتر اطلاعات ملی» پا را از گلیم خود درازتر کرده است، تمامی رسانه های محافظه کار به طور کامل آن را محکوم کرده و بعضاً آن را توطئه وزارت خارجه علیه بوش دانستند (باید یادآوری کرد که چهار نویسنده و تهیه کننده اصلی گزارش کارمندان عالی رتبه وزارت خارجه بوده اند). در واقع این امر به نظر می رسد که به واقعیت نزدیک باشد. اختلاف پنتاگون و وزارت خارجه در مورد سیاست امریکا نسبت به ایران امر پوشیده یی نیست و نیز مخالفت وزیر خارجه خانم رایس با معاون رئیس جمهور، دیک چنی.» وی در ادامه تبیین کرد؛ «به احتمال زیاد از آنجا که وزارت خارجه نسبت به اطلاعات دست اول در مورد سیاست خاورمیانه یی بوش مطلع است و از قصد او برای تعرض نظامی به ایران آگاه شده بود، به این طریق خواسته است که بهانه اصلی تعرض نظامی را از دولت بوش سلب کند، کمااینکه در این امر موفق بوده و بهانه سلاح اتمی ایران دیگر خریداری ندارد. در واقع اگر این فرضیه درست باشد، این کودتای وزارت خارجه یا تعدادی از صاحب منصبان سابقه دار و حرفه یی آن وزارتخانه علیه سیاست های ماجراجویانه کاخ سفید است.» وی خاطرنشان کرد؛ «اما این داستان پایان نگرفته است. جرج بوش آشکارا در سفر هفت روزه خود به شش کشور خاورمیانه یی درصدد بازسازی سیاست تعرضی خود نسبت به ایران و اطمینان دادن به رهبران آن کشورهاست که «هیچ چیز عوض نشده است.» دولت بوش به نظر نمی رسد که به گزارش وقعی نهاده باشد.دکتر فریده فرهی کارشناس مسائل خاورمیانه نیز درخصوص هدف و انگیزه انتشار سازمان اطلاعاتی امریکا درباره پرونده هسته یی ایران گفت؛«امریکا مانند هر کشور دیگری دارای نهادهای متعدد و دارای منافع و اهداف گوناگون است. بنابراین می توان اهداف و انگیزه های مختلفی برای انتشار چکیده گزارش سازمان اطلاعاتی امریکا درباره پرونده هسته یی ایران برشمرد. نهاد های اطلاعاتی به احتمال زیاد علاقه مند به انتشار این گزارش بودند چون بعد از ماجرای عراق و اتهام استفاده سیاسی از این نهادها، خصوصاً سازمان سیا، توسط دولت بوش آنها می خواستند استقلال و توانایی خود را در ایستادگی مقابل فشارهای سیاسی قوه مجریه نشان دهند.» وی افزود؛«دولت بوش، از طرف دیگر، به احتمال زیاد انتشار چکیده گزارش را نهایتاً تنها راه برای شکل دادن به تاثیر و تبعات این گزارش می دید. از مدتی قبل از انتشار این چکیده گزارش های پراکنده یی در مورد وجود برآورد جدیدی در مورد برنامه هسته یی ایران در مطبوعات امریکا دیده می شد و دولت بوش مسلماً نگران فاش شدن قسمت های مختلف این برآورد توسط کارمندان ناراضی نهادهای اطلاعاتی بود. به احتمال زیاد بر همین اساس تصمیم به انتشار این گزارش گرفت به این امید که با اشاره به برنامه تسلیحاتی اتمی ماقبل ۲۰۰۳ خواهد توانست از تاثیر قسمت های دیگر ارزیابی در مورد فقدان چنین برنامه یی بعد از سال ۲۰۰۳ بکاهد و بر پایه برآورد تاثیر فشار در قطع برنامه تسلیحاتی اتمی ایران در سال ۲۰۰۳، بر ادامه سیاست تحریم اقتصادی و انزوای سیاسی ایران تاکید ورزد.»

● ایران و انتخابات ریاست جمهوری امریکا

بررسی شعارهای انتخاباتی کاندیداهای ریاست جمهوری ایالات متحده امریکا از دیگر سوال هایی است که صاحب نظران سیاسی مقیم در امریکا به آنها پاسخ دادند. دکتر فرهی در رابطه با پیشنهاد مذاکره مستقیم با ایران از سوی باراک اوباما کاندیدای سیاهپوست ریاست جمهوری امریکا و احتمال اجرای این پیشنهاد در صورت انتخاب ایشان به عنوان رئیس جمهور آینده امریکا گفت؛ «با اینکه باراک اوباما اولین کسی بود که صریحاً امکان گفت وگوی مستقیم با رئیس جمهور ایران را مطرح کرد، من گمانم این است که تقریباً هر کدام از کاندیداهای دموکرات انتخاب شوند به طور جدی در ارتباط با گزینه گفت وگو تامل خواهند کرد.» وی افزود؛ «حتی هیلاری کلینتون کسانی به عنوان مشاوران خود دارد که مدت هاست طرفدار مذاکره مستقیم بوده اند. اوباما نیز مشاورانی مانند برژینسکی دارد که حتی چیزی فراتر از گفت وگو با ایران در ذهن دارند و فقدان گفت وگو و رابطه متعارف و حتی نسبتاً مثبت بین ایران و امریکا را بر ضد منافع منطقه یی امریکا می دانند. ولی باید در نظر داشت که گفت وگو، مذاکره و نهایتاً رابطه بهتر امری دوطرفه است و بستگی به عکس العمل و رفتار ایران نیز دارد. آنچه مسلم است این است که بعد از سالیان دراز در هر دو کشور وزن سیاسی به وجود آمده که ادامه خصومت را الزاماً در راستای منافع هیچ یک از دو کشور نمی بیند. به طور مثال بعد از وقایع اخیر در پاکستان در امریکا تعداد قابل توجهی از آگاهان و فعالان سیاسی هستند که به عمق اشتباه راهبردی امریکا در پس زدن همکاری ایران و امریکا در افغانستان با طرح ایده محور شرارت و قرار دادن ایران در این محور واقف شده اند. در ایران هم مخالفت خودکار با نقش جهانی امریکا جای خود را به مخالفت با سیاست های امریکا در منطقه و در قبال ایران داده است که به گمان من منشاء تصمیم معنی دار در ارتباط با گفت وگو در مورد عراق در اوج خصومت دولت بوش شد.» وی تبیین کرد؛ «پیش تر وقتی یکی از دو کشور آماده گفت وگو و بهبود روابط بود، دیگری نبود. ولی اکنون با تغییر سیاست در امریکا اگر- البته اگر اتفاق بیفتد- به نظر می رسد که امکان آمادگی ایران هم وجود دارد. البته باید در نظر داشت که به خاطر سالیان مدید عدم گفت وگو و اختلاف سلایق فرهنگی، فعل و انفعال بین دو کشور کار آسانی نخواهد بود. علاوه بر این در هر دو کشور و همچنین در کشورهای دیگر خاورمیانه نیروهایی وجود دارند که به دلایل مختلف، که الزاماً منطقی هم نیستند، گفت وگو و کاهش تنش بین ایران و امریکا را به نفع خود نمی بینند و برای همین است که گفت وگوی پایدار و نهایتاً پربار فقط بر پایه تصمیم راهبردی در هر دو کشور امکان پذیر است. به عبارت دیگر نه تنها امریکا باید به ایران روی خوش نشان دهد همین انتظار را نیز باید از ایران داشت.» فرهی در ادامه افزود؛«مساله اوباما یا هر دموکرات دیگر فقط در راضی کردن سیستم امریکا خلاصه نمی شود بلکه باید ایران را نیز راضی کند که در یک روند بده بستان شرکت کند. رهبران ایران نیز بالطبع نه تنها باید تصمیم به شرکت در این روند بگیرند بلکه اجماع نسبی در درون مملکت برای یک رابطه متعارف و نه الزاماً بی مشکل ایجاد کنند زیرا به این نتیجه رسیده اند که گفت وگو و رابطه بهتر از عدم آن است. ایران و امریکا منافع مشترکی در منطقه دارند ولی دارای منافع متضاد یا غیرهماهنگ نیز هستند. اینها یک شبه از بین نخواهند رفت و انواع تنش ها ادامه خواهد داشت. گزینه فعلی فقط امکان ایجاد یک سازوکار گفت وگوی پایدار و تبدیل یک رابطه خصمانه به یک رابطه متقابلاً ابزاری است.» دکتر رسول نفیسی نیز در خصوص انتخابات ریاست جمهوری امریکا و مواضع باراک اوباما در خصوص برقراری مذاکره مستقیم با ایران گفت؛ «در وضعیت فعلی، کاندیداهایی که از هر حزب احتمال موفقیت بیشتری دارند عبارتند از باراک اوباما (باراک حسین اوباما)، هیلاری کلینتون، جان ادواردز از حزب دموکرات و میت رامنی، مایک هاکابی، جان مک کین و رودلف جولیانی از حزب جمهوریخواه. از جهت سیاست خارجی، دو موضوع اصلی در برابر کاندیداها و نحوه برخورد آنان با ایران و مساله عراق است. از لحاظ نحوه رویکرد به ایران، جمهوریخواهان مطرح روش تندتری پیشنهاد می کنند، حال آنکه دموکرات های مطرح، نسبتاً روش ملایم تری را در نظر دارند. کاندیداهای جمهوریخواه جولیانی و هاکابی شدیدترین روش ها را پیشنهاد می کنند، در حالی که جان مک کین و هاکابی میانه روتر به حساب می آیند. مثلاً جولیانی نه تنها از گزینه نظامی علیه ایران طرفداری می کند، بلکه برای اتخاذ چنین تصمیمی تصویب کنگره را لازم نمی داند، حال آنکه هاکابی و حتی مک کین (که به شوخی بمباران ایران را با آواز عنوان کرد،) طرفدار دیپلماسی مستقیم و رودررو با ایران هستند.» وی افزود؛ «در میان دموکرات های مطرح، باراک حسین اوباما از همه میانه روتر، و خانم کلینتون تندروتر است. اوباما که پدری آفریقایی و مادری کانادایی و سفیدپوست دارد، بنا بر بعضی شایعات حتی در اوایل کودکی به مکتبخانه های اسلامی در اندونزی فرستاده می شده است. هر چند او خود را مسیحی معرفی می کند. اوباما نه تنها هیچ عنایتی به گزینه نظامی ندارد بلکه حتی مذاکره دوجانبه با رئیس جمهور ایران را بلامانع می داند و هیچ شرطی برای آن قائل نمی شود. خانم کلینتون برعکس نه تنها موافق مذاکره بلاشرط با ایران نیست، بلکه مانند جمهوریخواهان گزینه نظامی را باز می داند. تصادفاً هر دو کاندیدای طرفدار سختگیری نسبت به ایران از ایالت نیویورک برخاسته اند (جولیانی شهردار سابق شهر نیویورک و کلینتون سناتور فعلی آن ایالت است.) وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا سیستم حکومتی امریکا در صورت برنده شدن اوباما به عنوان رئیس جمهور این اجازه را به ایشان خواهد داد که وارد گفت وگوی مستقیم با ایران شود، اظهار داشت؛ «روسای جمهور امریکا از قدرت فوق العاده اجرایی برخوردارند و مذاکره با سایر کشورها و روسای جمهور و غیره جزء وظایف آنان است. طبیعتاً پس از انتخاب، اوباما خواهد توانست که نسبت به این قسمت از قول انتخاباتی خود وفادار بماند. ولی محتوای آن مذاکره چه خواهد بود و چه توافق هایی امکان پذیر است مسائلی ثانوی ولی اصلی است. هیچ رئیس جمهوری نمی تواند ملاحظه کنگره، پنتاگون، لابی ها، هم پیمانان و ده ها عامل دیگر را نکند (در تاریخ معاصر، پرزیدنت کلینتون بعضی از این مشکلات را تجربه کرد، با وجود اینکه دموکراتی میانه رو به حساب می آید).» وی افزود؛ «مهم ترین مساله پیش روی اوباما البته قابل انتخاب بودن اوست. در اولین ایالتی که نامزدی کاندیداها به رای گذاشته شده، اوباما با فاصله کمی جلوتر از سایر دموکرات ها بود. معهذا این واقعیت که در یکی از دو ایالت مرکزی امریکا که هر دو سفیدپوست و کشاورز بوده و اصولاً محافظه کار هستند یکی از آنان به اوبامای سیاهپوست با سابقه اسلامی رای داده اند، خود پدیده یی شگفت است. (ایالت دیگر به کلینتون رای داده است.) این واقعیت نه تنها نماینده رشد فکری و تضعیف تفکرنژادی در امریکاست، بلکه انزجار رای دهندگان را از وضعیت موجود نشان می دهد. اوباما نقطه مقابل جرج دبلیو بوش به حساب می آید. او از تبار مهاجران است و خانواده او طبقه متوسط به حساب می آیند. برخلاف بوش او سخنوری چیره دست است، هر چند مانند بوش، از دانشگاهی معتبر (هاروارد) فارغ التحصیل شده و قبلاً استاد حقوق و مدرس قانون اساسی در دانشگاه شیکاگو و نیز سناتور آن ایالت بوده است. رای به اوباما نشان می دهد که مردم به بی تجربگی و جوانی و نژاد و حتی سابقه مذهبی احتمالاً اسلامی او توجه نکرده، بلکه او را نماد تغییر و تحول در سیستم سیاسی می دانند.» وی تاکید کرد؛ «در این میان سیاست دولت ایران می تواند به انتخاب اوباما کمک کند. برخلاف انتخابات سابق که دولت ایران طریقه بی تفاوتی را برگزید، در این انتخابات به لحاظ تفاوت اساسی این کاندیدا با دیگران، ایران می تواند با گزینش سیاست ها و شعارهای مناسب در انتخاب او تاثیرگذار باشد. ایجاد وضعیت نگرانی و ترس در امریکا باعث جلو افتادن کاندیداهایی خواهد شد که طرفدار خشونت و جنگند.»

مریم مهدوی اصل