سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
استان گلستان
استان گلستان یكی از استانهای نوبنیاد اما با پیشینهی تاریخی ایران است كه طبیعت چشمنواز آن، مردمانی با زبان و فرهنگ گوناگون را در خود جای داده است. این استان تا سال ۱۳۷۶ بخشی از استان مازندران بود، اما در آن سال به صورت استانی مستقل درآمد و شهرستان گرگان به عنوان مركز آن برگزیده شد. این استان با پهناوری۷/۲۰۴۶۰ كیلومتر مربع، از شمال به كشور تركمنستان، از جنوب به استان سمنان، از غرب به استان مازندران و از شرق به استان خراسان شمالی میرسد. یش از ۵/۱ میلیون نفر در این استان زندگی میكنند كه بیشتر آنان كشاورزند.
● جغرافیا و آب و هوا
استان گلستان بین ۳۵ درجه و ۴۷ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۸ دقیقهی عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۳۰ دقیق تا ۵۶ درجه و ۱۰ دقیقهی طول شرقی از نصفالنهار گرینویچ جای گرفته است. این استان به دلیل جایگاه جغرافیایی ویژهی خود از آب و هوای گوناگونی برخورداد است. بخشی از رشته كوه البرز شرقی از غرب به سوی شرق استان كشیده شده كه گرایش زیادی به سوی شمال شرقی دارد و رفتهرفته از بلندی كوههای آن كاسته میشود. شاهوار با بلندی ۳۳۲۰ متر از سطح دریا، كه بلندترین قلهی استان است، در جنوب غربی استان جای دارد. در پایه این بلندیها، بهویژه در جنوب و شرق استان، كوهپایههایی از رسوبهای دانه ریز و دانه درشت دیده می شود كه سفرههای آب زیرزمینی فراوانی را در خود دارند و به صورت چاه و قنات از آنها بهرهبرداری میشود.
بخش زیادی از پهنهی استان گلستان به صورت جلگه است. در بخش جلگهای دو گونه آب و هوا دیده میشود. بیش از ۳/۲ این جلگه آب و هوای خشك و نیمه خشك دارد كه هر چه به سوی شمال و مرز تركمنستان نزدیك میشویم بر خشكی آن افزوده میشود. ۳/۱ دیگر، كه مانند نواری سبز بین بخش كوهستانی در جنوب و بخش خشك و نیمهخشك در شمال جای گرفته است، آب و هوای معتدلی دارد و از نظر كشاورزی بسیار پر بازده است. بیشتر شهرها و روستاهای استان نیز در این ناحیهی سرسبز جای گرفتهاند.
دو تودهی هوا در تعیین آب و هوای استان نقش مهمی دارند. تودهی شمالی از سیبری به استان وارد میشود و طی پاییز و زمستان با ریزش برف در بلندیهای جنوبی و باران در كوهپایهها و نوار معتدل میانی همراه میشود. تودهی دیگر، تودهی غربی از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه سرچشمه میگیرد و در زمستان به بارندگی و در تابستان به افزایش رطوبت و شرجی شدن هوای استان میانجامد. بنابراین، بیشترین بارندگی در ماههای زمستان و كمترین آن در ماههای تابستان دیده می شود. با این همه، نیمهی شمالی استان، بخش نیمهخشك و خشك، از كمترین بارندگی بهرهمند است و به دلیل تبخیر زیاد آب، زمینهای شور و كمبازده نیز بسیار دارد.
● آبهای استان
میزان بارندگی در استان گلستان هر چند از دو استان شمالی مازندران و گیلان كمتر است، اما نسبت به استانها دیگر بسیار بهتر است و میانگین بارش سالانهی آن ۳ برابر میانگین بارش سالانه كشور است. مجموع حجم آبهای سطحی و زیرزمینی استان بیش از ۲۴۰۰ میلیون متر مكعب است كه ۵۲ درصد آن را آبهای سطحی و ۴۸ درصد آن را آبهای زیرزمینی تشكیل میدهند. آبها سطحی در بیش از ۴۰ شاخه رود جاری هستند كه بیشتر آنها از جنوب به شمال و از شرق به غرب جریان دارند. رود اترك، گرگانرود و رود قرهسو، سه رود مهم استان گلستان هستند.
۱) رود اترك: این رود از كوههای هزارمسجد خراسان سرچشمه میگیرد و نزدیك ۱۲۰ كیلومتر آن، مرز آبی ایران
و تركمنستان را میسازد. این رود سرانجام در خلیج حسینقلی به دریای خزر میریزد.
۲) گرگانرود
این رود از دامنههای شمالی البرز شرقی و دامنههای غربی بلندیهای خراسان سرچشمه میگیرد و پس از گذشتن از شهرهای گنبد كاووس و آققلا، در غرب روستای خواجهنفس با تشكیل دلتای بزرگی به دریای خزر میریزد. رودهای كوچك زیادی، مانند زاو، دوغ، تیلآباد، رامیان و محمدآباد، به گرگانرود میپیوندند و آن را رود بزرگی میسازند. تا كنون سدهای وشمگیر(گرگان) و گلستان ۱ و ۲، كه هر سه از گونهی سدهای خاكی هستند، روی این رود و شاخههای آن ساخته شده است كه در بهبود كشاورزی استان سودمند بودهاند.
۳) رود قرهسو:
این رود از كوههای النگ در كوههای البرز شرقی سرچشمه میگیرد و رودهای نومل، زیارت، گرمابدشت، ناهارخوران و چند رود كوچك دیگر به آن میپیوندند و سرانجام به خلیج گرگان میریزد.
استان گلستان به دلیل بارندگی مناسب از سفرههای آب زیرزمینی سرشاری بهرهمند است. این آبها را از راه چاه و قنات به سطح زمین میآورند یا خود به صورت چشمه به بیرون راه پیدا میكنند. نزدیك ۴ هزار چاه عمیق، ۱۰ هزار چاه نیمهعمیق، بیش از ۲۶۰ قنات و ۳۸۴ چشمه در استان وجود دارد كه از آب آنها برای كشاورزی، پرروش ماهی و آب نوشیدنی شهرها و روستاهای استان بهرهبرداری میشود. از ۳ تالاب مهم استان، تالاب آلماگل، تالاب آجیگل و تالاب آلاگل نیز در زمان پرآبی برای كشاورزی و پروش ماهی بهرهبرداری میشود.
● كشاورزی و دامپروری
استان گلستان بیش از ۶۰۰ هزار هكتار زمین، آبی و دیم، زیر كشت دارد. گندم، جو، پنبه و آفتابگردان از فراوردههای كشاورزی اصلی این استان است. بیش از۵۰ درصد از پنبه و ۱۰ درصد گندم كشور از این استان به دست میآید. در سال كشاورزی ۸۳-۱۳۸۲ یك میلیون و دویست هزار تن گندم در استان برداشت شد. برنج، سویا، بادامزمینی، سبزیها، بهویژه خیار و كاهو، كلزا، زیتون و دیگر دانههای روغنی نیز در استان كشت میشود. بیش از ۴۰ در صد دانههای روغنی كشور از زمینهای این استان به دست میآید و از این نظر رتبهی نخست را در كشور دارد.
دامپروری هم به روش دیرین و هم به روش نوین انجام میشود. این استان دارای سرزمینهای ییلاقی و قشلاقی مناسبی است ییلاقها در بخشهای كوهستانی جنوب استان و قشلاقها در بخشهای شمال و شمال شرقی هستند. طایفههای كرد بیشترین كوچروندههای استان را میسازند كه بیشتر آنها از استان خراسان هستند. آنها همراه با دامداران سمنان و شاهرود قشلاق خود را در شهرستانهای گنبد كاووس و كلاله میگذرانند. بخش اندكی از تركمنهای استان نیز شیوهی كوچنشینی گذشتگان خود را نگهداشتهاند و در چادرهایی به نام آلاچیق زندگی میكنند. این كوچنشینان از دو طایفهی بزرگ تركمن هستند: گوكلانها كه در شرق گنبد تا مرز خراسان شمالی و یموتها كه در غرب گنبد كاووس تا دریای خزر دیده میشوند.آنها در كنار گوسفندان خود به پرورش شتر نیز به شمار اندك میپردازند.
پرورش ماكیان، بهویژه مرغ، پرورش كرم ابریشم و پرورش ماهی نیز در استان انجام میشود. پرورش ماكیان در مرغداریها نوین در جایجای استان انجام میشود. پرورش كرم ابریشم بیشتر در شهرهای شرقی استان، بهویژه شهرستان مینودشت، دیده میشود. نوغانداران این استان در سال ۱۳۸۴ بیش از ۲۷۲ هزار كیلوگرم پیلهی كرم ابریشم به دست آوردند. ماهیگیری در خلیج گرگان و بخشهای غربی دریای خزر انجام میشود و پرورش ماهی در دریاچههای مصنوعی، كه به آببند شناخته می شوند، در كنار رودخانهها و نیز دشتهایی كه برای كشاورزی مناسب نیستند، بهویژه در بخشهای شمالی شهرستان گنبد كاووس، انجام میشود. دو مركز پرورش ماهیان خاویاری و یك مركز پرورش ماهیان استخوانی در استان به كار تولید بچهماهی میپردازند و این استان در تولید ماهیان گرمابی جایگاه چهارم را در كشور دارد. طرح پرورش ماهی قزلآلا در كشتزارها نیز در حال انجام است.
● جنگل و منابع طبیعی
نزدیك ۱۸ درصد از سطح این استان را جنگلها پوشاندهاند، اما چرای بیرویهی دامها، گسترش زمینهای كشاورزی، برداشت بیرویه از جنگل، آتشسوزی و سیلابهایی كه در این چند ساله در استان رخ داد، آسیب زیادی به جنگلها استان وارد كرده است. بلوط، ممرز، راش، توسكا، لرگ و انجیلی از گونههای درختی جنگلها استان هستند كه از بلندی ۳۰۰ متری تا ۲۵۰۰ متری رویش دارند. در بلندی های بیش از ۲۵۰۰ متر نیز درختان سرو كوهی(اورس) به صورت پراكنده دیده میشوند. در بخشهایی بازسازی شدهی زمینهای جنگلی، گونههایی از كاج و درختان میوهدار، مانند گردو و زیتون، نیز كاشته شده است.
نزدیك ۵۰ درصد از سطح استان را مرتعها پوشاندهاند كه دامداران كوچنده، روستاییان گلهدار و دامداران كوهستانی از آنها بهرهبرداری میكنند. بیش از ۷۳ درصد مرتعهای استان از نوع فقیر، نزدیك ۱۵ درصد متوسط و كم تر از ۱۲ درصد از نوع خوب است. سالانه بیش از ۵/۲ میلیون واحد دامی در مرتعهای استان چرا میكنند. چرای بیرویه آسیبزیادی به مرتعهای استان زده و میزان مرتع فقیر را افزایش داده است. این در حالی است كه مرتعها این استان گونههای گیاهی باارزشی را در خود دارند.
● پیشینهی تاریخی
استان گلستان از ۱۰ هزار سال پیش آرامشگاه مردمان گوناگونی بوده است. پژوهشهای تازه نشان داده است كه منطقهی گرگان از ۶ هزار سال پیش تمدن پیش از آریاییها را در خود جای داده بوده است. كهنترین آثار دورهی نوسنگی ایران از غار كمربند و غار هیتو در نزدیكی بهشهر پیدا شده است. این آثار از آشنایی مردمان آن زمان به سفالگری، هنر بافتن، اهلی كردن جانورانی مانند بز كوهی و ساخت ابزارهای سنگی صیقلی حكایت دارد. كاوشهای تورنگتپه، در نزدیكی گرگان، نیز نشان داده است كه این منطقه دارای روستاهای پر جمعیت، سفالگری انبوه و شبكهی آبیاری كشاورزی بوده است و دیرینگی آن دست كم به اندازهی شهر سوخته در سیستان است.
نام این سرزمین در سنگنوشتههای هخامنشی، از جمله سنگنوشتهی داریوش در بیستون، به صورت ورگانه و در نوشتههای پهلوی به صورت گوركان آمده است. تاریخنگاران یونانی از آن با نام هیركانی یاد كردهاند. پدر داریوش هخامنشی زمانی فرمانروای این منطقه بوده است. اسبسواران گرگانی همواره مورد توجه هخامنشیها بودند و داریوش برخی از گرگانیهای دلاور را در سپاه جاویدان وارد كرد. میگویند شهر باستانی استرآباد را خشایارشاه به یادبود زن یهودی خود، كه او را استر(ستاره) نام نهاده بود، ساخت.
در زمان اردوان دوم اشكانی(۱۲۸-۱۲۴ پیش از میلاد) هیركانی و كارمانیا(كرمان) زیر فرمان خاندان گودرز بود و جانشینان گودرز تا سدهی دوم پس از میلاد به طور مستقل آن را اداره كردند. این سرزمین خوش آب و هوا از آرامشگاههای بهاری و تابستانی شاهان اشكانی بود. در همین دوران بود كه ساختن دیوار بزرگ گرگان، كه نابه جا به سد سكندر شناخته میشود، آغاز شد تا از یورش هونها به خاك ایران جلوگیری كند. كار ساختن این دیوار، كه درازای آن را از ۱۵۵ تا ۱۷۰ و گاهی ۳۰۰ كیلومتر نوشتهاند، در دورهی ساسانی نیز پیگیری شد و میگویند كه انوشیروان به بازسازی آن فرمان داد. در همین دورهی ساسانی بناهای محكی در مرز و در جای جای منطقه برای پایداری در برابر یورشگران ساخته شد.
پس از برآمدن اسلام، این منطقه به سال ۳۵ قمری خراجگزار عربهای مسلمان شد. در روزگار سلیمان بن عبدالملك، یزید بن مهلب ولایت گرگان را به سال ۹۸ قمری فتح كرد و شهر جرجان را كنار رود گرگان بنا كرد كه از آن پس كرسی ولایت جرجان شد. این شهر در سدهی ۳ و ۴ هجری بسیار آباد شد و در روزگار فرمانرواییهای مستقل ایرانیان به زیر فرمان ساسانیان درآمد. سپس گاهی در دست آل بویه و گاهی سامانیان بود تا این كه آلزیار بر آنجا دست یافتند و به آبادی آن كوشیدند(توجه داشته باشید شهر جرجان در یورش مغولها ویران شد و شهر كنونی گرگان، كه زمانی استرآباد نامیده میشد، با شهر جرجان ارتباطی ندارد و شهری نوبنیاد به شمار میآید.)
خاندان آلزیار شناخته شدهترین فرمانروایان این منطقه هستند كه از آغاز سدهی چهارم(۳۱۶ قمری) تا میانهی سدهی پنجم(۴۳۵ یا ۴۴۱ قمری) در منطقهی گرگان، طبرستان و گیلان فرمانروایی كردند و گاهی تا ری، اصفهان، همدان و دینور را نیز در فرمان خود داشتند. مرداویج، بنیانگذار این دودمان، ریشهی خود را به شاهان گذشتهی ایران میرساند و در سر داشت بغداد را به چنگ آورد و پادشاهی ایرانیان را بار دیگر بنیان گذارد. با این همه، نه تنها او بلكه فرمانروایان پس از او نیز نتوانستند به چنین آرزوهای بزرگی دست پیدا كنند و سلجوقیان به فرمانروایی آنها پایان دادند.
قابوسبن وشمگیر، شناخته شدهترین فرمان روایان آلزیار است كه آوازهی دانشدوستیاش باعث شده بود بزرگانی چون ابوریحان بیرونی و ابنسینا به سوی گرگان بروند. بیرونی برخی از پژوهشهای خود را در پیرامون شهر گرگان انجام داد و نخستین كتاب مهم خود، به نام آثار الباقیه عن قرون الخالیه، را به نام قابوس نوشت. از خود قابوس كتابی با نام قابوسنامه برجای مانده است كه از آثار ادبی و اخلاقی مهم ایران به شمار میآید. بنای برج قابوس، در شهر گنبدكاووس) نیز به فرمان او ساخته شده است كه بزرگترین بنای آجری جهان به شمار میآید.
نویسنده: آقای حسن سالاری
منبع:
۱) شعبانی، خلیل/شاهكویی، اسماعیل/ چورلی، محمدرضا. جغرافیای استان گلستان. سازمان پژوهش و برنامهریزی درسی، ۱۳۸۳
۲) معطوفی، اسدالله. استرآباد و گرگان در بستر تاریخ ایران. انتشارات درخشش، ۱۳۷۴
۳) دهخدا، علیاكبر. لغتنامه. انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷
۴) مصاحب، غلامحسین. دایرهالمعارف فارسی. انتشارات فرانكلین، ۱۳۴۵
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
پیچ و مهره پارس سهند
تعمیر جک پارکینگ
خرید بلیط هواپیما
سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور سقوط بالگرد رئیسی سیدابراهیم رئیسی رئیسی شهادت ایران بالگرد حسین امیرعبداللهیان دولت سیزدهم شهادت رئیسی شهادت سید ابراهیم رئیسی
تهران هواشناسی شهرداری تهران هلال احمر پلیس سردار رادان سیل قوه قضاییه آموزش و پرورش مشهد سیل مشهد بارش باران
پیام تسلیت یارانه یارانه نقدی بورس قیمت خودرو قیمت دلار خودرو دلار بازار خودرو قیمت طلا حقوق بازنشستگان بازنشستگان
شهید رئیسی تلویزیون لیلا حاتمی سینما هنرمندان شعر سینمای ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سریال زری خوشکام نمایشگاه کتاب رسانه ملی
قرآن تجهیزات پزشکی
رژیم صهیونیستی امیرعبداللهیان ترکیه روسیه چین ولادیمیر پوتین غزه اسرائیل فلسطین آمریکا جنگ غزه حماس
فوتبال پرسپولیس استقلال لیگ برتر لیگ برتر ایران باشگاه پرسپولیس لیگ برتر انگلیس فدراسیون فوتبال منچسترسیتی تراکتور بازی بارسلونا
تبلیغات سامسونگ هوش مصنوعی اپل موبایل ناسا اینترنت نمایشگاه ایران هلث هواپیما
سرطان رژیم غذایی خواب آلزایمر زیبایی استرس کاهش وزن طبیعت