تنیده در سنت و مدرنیته

نگاهی به آلبوم «بدرود با بدرود» به آهنگسازی علی قمصری

علی قمصری درست زمانی وارد بازار آشفته موسیقی ایرانی شد، که سال‌ها از نوآوری‌ها و ابداعات در موسیقی ایرانی خبری نبود و دوران رکود خود را طی می‌کرد. معرفی او به دنیای موسیقی سنتی دقیقا از زمانی شروع شد که اولین همکاری مشترکش را با همایون شجریان در آلبوم «نقش خیال» انجام داد. هرچند بسیاری معتقدند که قمصری سهم زیادی از شهرتش را مدیون همکاری با خوانندگان معروفی چون همایون شجریان است اما در عمل خواننده همان اندازه نقش ایفا می‌کند که آهنگساز و نوازنده نقش دارند. شاید این را هم بتوان یکی دیگر از سنت‌شکن

دو حالت دارد. یا شما طرفدار موسیقی اصیل ایرانی هستید و آثاری که در این حوزه تولید می‌شود را دنبال می‌کنید یا اینکه طرفدار موسیقی‌های دیگری هستید. در هر صورت آلبوم «بدرود با بدرود» برای شما نکته‌های جذابی دارد اما قبل از اینکه بخواهید سراغ این آلبوم بروید، باید با آهنگساز آن یعنی علی قمصری آشنا باشید. علی قمصری آهنگساز و نوازنده جوان موسیقی اصیل ایرانی متولد سال ۱۳۶۲ است و این می‌تواند اولین ویژگی منحصر‌به‌فرد او باشد. او از معدود موسیقیدان‌های نسل سومی انقلاب است که توانسته سبک و شیوه جدیدی در موسیقی ایرانی را پایه‌گذاری کند. چیزی که در بین دیگر هنرمندان هم‌نسل او کمتر به چشم می‌خورد. علی قمصری درست زمانی وارد بازار آشفته موسیقی ایرانی شد که سال‌ها از نوآوری‌ها و ابداعات در موسیقی ایرانی خبری نبود و دوران رکود خود را طی می‌کرد. معرفی او به دنیای موسیقی سنتی دقیقا از زمانی شروع شد که اولین همکاری مشترکش را با همایون شجریان در آلبوم «نقش خیال» انجام داد. نقش خیال هم تجربه جدیدی برای این آهنگساز جوان بود که تا آن زمان کار معروفی از او منتشر نشده بود و هم برای همایون شجریان که تا آن زمان فعالیت‌هایش محدود شده بود به همکاری در کنار پدرش و انتشار آلبوم به همراه محمدجواد ضرابیان. نقش خیال با استقبال تعدادی از اهالی موسیقی و البته انتقاد تعداد بیشتری همراه بود. در واقع به نوعی فضای آلبوم تا حد زیادی با آثاری که آن روزها در زمینه موسیقی سنتی منتشر می‌شد، تفاوت داشت.

چه از لحاظ آهنگسازی و چه از لحاظ تکنیک‌ها نوازندگی. بسیاری از منتقدان معتقد بودند که قمصری در این آلبوم رونوشت نادرستی از سبک آهنگساز بزرگ ایرانی، حسین علیزاده دارد. چه در سبک آهنگسازی و چه تکنیک نوازندگی اما این انتقادها باعث بزرگ شدن روز به روز نام علی قمصری در موسیقی ایرانی نبود. او همکاری‌اش را با خوانندگان دیگری چون علیرضا قربانی در آلبوم سرو روان ارائه داد. همچنین آلبوم بی‌کلام او به‌نام «تنیده در خطوط موازی» توانست توجه خیلی از منتقدان را به خودش جلب کند. همکاری او با همایون شجریان نیز ادامه پیدا کرد و از سال ۸۸ کنسرت آب، نان، آواز را در قزوین و تهران به صحنه برد و آلبوم این کنسرت هم اوایل سال ۸۹ به بازار موسیقی عرضه شد. اجرای او در برج میلاد با تحسین محمدرضا شجریان روبه‌رو شد و این یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌ها در کارنامه علی قمصری به شمار می‌آید. شجریان در نامه‌ای که به مناسبت این کنسرت نگاشته شده، نوشته است: «علی قمصری به‌شکلی گاه نه‌چندان دور و گاه متفاوت و مخصوص خود صداهای زیر و بم و هماهنگ را به‌بازی هنرمندانه می‌گیرد و چون آبشاری بر دل شنونده می‌ریزد. شهامتش از حد گذشته و گستاخانه صداها را مجبور به همزیستی مسالمت آمیز می‌کند... در چهره علی قمصری به خوبی دیده می‌شد پدیده‌ای است پرانگیزه که می‌تواند صحنه‌های بین‌المللی را تسخیر کرده و شگفتی بیافریند.»

اما پس از این تجربه‌های مختلف و البته آزمون و خطاهایی که علی قمصری در این چندسال پشت سر گذاشته است، شاید خیلی راحت‌تر بتوان گفت که کارهای او رنگ و بوی خاص خودش را دارد و تا حدی پختگی لازم را به دست آورده است. علیرضا قمصری در تازه‌ترین کارخود با عنوان «بدرود با بدرود» که با همراهی سازهای زهی و تار منتشر کرده است همانند سایر اجراهایش در سال‌های گذشته توانسته است تعریفی نو از موسیقی ایرانی ارائه دهد، او در جلد این اثر نیز تاکید کرده است که در خلق آثارش هیچ گاه پیرو اصول نبوده، همین امر باعث شده تا در هنگام گوش کردن به آثار قمصری صدایی نو از سازها و حتی شیوه خوانش شنیده شود. تنها قطعه باکلام این آلبوم که با صدای محمد معتمدی اجرا شده، شعری است از شفیعی کدکنی که به گفته خود قمصری در سه حالت حسی با سازهای مختلف اجرا شده است.

سایر قطعات این آلبوم به صورت بی‌کلام ضبط شده و در بخش‌هایی، تلفیقی از موسیقی ایرانی و غربی است. بخش دوم اثر (دالان) کاملا به صورت مدال بوده و با تمی یونانی آغاز می‌شود و در ادامه در بخش‌های پایانی آن نیز پس از اجرا در گوشه‌ها و نواهای موسیقی ایرانی، موسیقی در دستگاه نوا به پایان می‌رسد.

قمصری در آثارش بخصوص در این آلبوم، موسیقی و سبک خاص خودش را خلق می‌کند تا اینکه بخواهد اثرش را در آن قالب‌ها ریخته و پی تمهیداتی برای ایجاد بافت منسجم کلاسیک باشد. برای همین شما در اثر همزمان از مدهای یونانی تا ملودی‌های دستگاهی را که بدون هیچ تصنعی به هم تنیده شده‌اند، به‌خوبی می‌شنوید شاید بهترین نام برای این تعبیر نام یکی از آلبوم‌های قبلی او «تنیده در خطوط موازی» باشد.

خواننده، آنچنان که در آثار دیگر موسیقی ایرانی نقش دارد، در کارهای قمصری نقش‌آفرینی نمی‌کند. در واقع نوازنده‌ها و خواننده در خلق یک موسیقی به‌روش قمصری سهم یکسانی دارند. هرچند بسیاری معتقدند که قمصری سهم زیادی از شهرتش را مدیون همکاری با خوانندگان معروفی چون همایون شجریان و علیرضا قربانی است اما در عمل خواننده همان اندازه نقش ایفامی‌کند که آهنگساز و نوازنده نقش دارند. شاید این را هم بتوان یکی دیگر از سنت‌شکنی‌های قمصری دانست.

سیدعلی اصغر رضوی