دعا نشانه شناخت و معرفت

در میان اعمال عبادی دعا از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که بهترین و والاترین کارها نزد خداوند است دعا نشان دهنده شناخت و معرفت خالق است

در میان اعمال عبادی دعا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که بهترین و والاترین کارها نزد خداوند است. دعا نشان‌ دهنده‌ شناخت و معرفت خالق است. دعا بیانگر عجز و ضعف انسان در برابر خداوند است. امام علی(ع) در خطبه هفتاد و هشت نهج‌البلاغه می‌فرمایند: بار خدایا آنچه را که تو از من به آن آگاه‏تری بر من ببخشای! و اگر بار دیگر به سوی‏ آن باز گردم، تو هم مغفرت خود را باز گردان! خداوندا آنچه را از کارهای نیک که تصمیم گرفته‌ام و انجام نداده‌ام ببخش. خداوندا آنچه را با زبان به تو تقرب می‏ جویم و قلبم با آن هماهنگ نیست مورد مغفرت‏ خویش قرار ده! الهی! نگاه‌های اشارت‌آمیز، سخنان بی‌فایده و خواسته‏‌های نابجای دل و لغزشهای‏ زبان را بر من ببخش!»دعا دارای آثار روانی، اجتماعی، تربیتی و معنوی فراوانی است، چه اینکه انسان برای تقویت اراده‏ و بر طرف کردن ناراحتی‌ها به تکیه‏ گاهی نیازمند است و دعا چراغ امید را در انسان روشن می‏ سازد. ناگفته نماند که بسیاری از دعاهای معصومین برای تعالیم چگونگی دعا به دیگران است.

ازجمله عوامل مؤثر در تهذیب نفس، صفای باطن و رسیدن به کمال و قرب حق، دعا و نیایش به درگاه خدای سبحان است. دعا و نیایش، پیوند انسان را با خدای یکتا، برقرار نموده و موجب پرواز روح به سوی ملکوت و فضای معطر معنوی و عرفانی می‌شود، لذا در فرهنگ اسلامی، از جایگاه و منزلت خاصی برخوردار و مورد تاکید و سفارش قرارگرفته است.خدای سبحان می‌فرماید: «قل ما یعبؤا بکم ربی لو لا دعاؤکم: بگو اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند.»(فرقان/۷۷) مفهوم آیه، این است که اگر خداوند به شما عنایت و توجه داشته است به خاطر دعاهای شما بوده است نه چیز دیگر و در آیه دیگری می‌فرماید: «و قال ربکم ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون عن عبادتی سید خلون جهنم داخرین: پروردگارتان گفت:بخوانید مرا تا شما را پاسخ دهم، آن‌هایی که از پرستش من، سرکشی می‌کنند، زود است که با خواری به جهنم در آیند.»(غافر۶۰)پیامبر خاتم(ص) می‌فرماید: «دعا سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمانها و زمین است.» در جای دیگر می‌فرماید: «برترین عبادتها، دعاست، هرگاه خداوند به بنده ای، اذن و توفیق دعا دهد، در رحمت را به روی او بگشاید. بی گمان هیچ کس با دعا کردن، هلاک نمی‌شود.» امام علی(ع) در وصیتی به امام حسن(ع) می‌فرماید: «بدان که کسی که ملکوت و خزائن دنیا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده است تا او را بخوانی و اجابت دعای تو را ضمانت کرده و به تو فرمان داده است که از او بخواهی تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است، میان تو و خودش، حجابی ننهاده و تو را به آوردن واسطه و میانجی، وادار نکرده است... سپس کلید خزائن و گنجینه هایش را که همان دعا و خواستن از اوست، در اختیار تو نهاده است پس هرگاه تو بخواهی، با دعا کردن، در همان گنجینه‌های او را می‌گشایی.

امام باقر(ع) در باره اینکه، بهترین عمل چیست؟ می‌فرماید: «چیزی نزد خدا افضل از این نیست که از او تقاضا کنند و از آنچه نزد اوست بخواهند و هیچ‌کس مبغوض تر و منفورتر، نزد خداوند از کسانی که از عبادت او، تکبر ورزند و از مواهب او، تقاضا نمی‌کنند، نیست.» امام خمینی(ره) پیرامون اهمیت دعا می‌فرماید: «همه خیرات و برکات از همان دعاخوانهاست حتی آنها که به طور ضعیف دعا می‌خوانند و ذکر الله می‌گویند به همان اندازه که طوطی وار در آنها تاثیر کرده بهتر از آنهایی هستند که ترک دعا کرده اند. نمازخوان و لو اینکه مرتبه نازله‌ای داشته باشد از تارک الصلاه بهتر است، آری همین دعاخوان‌ها و همین کسانی که به ظواهر اسلام، عمل می‌کنند. یا پرونده جنایت ندارند یا پرونده جنایتشان، نسبت به دیگران کمتر است، همین دعا خوانها در نظم این عالم دخالت دارند، دعا را نباید از بین این جمعیت، بیرون برد. جوان‌های ما را نباید از دعا منصرف کرد.

در میان اعمال عبادی دعا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چرا که بهترین و والاترین کارها نزد خداوند است. دعا نشان‌دهنده‌ شناخت و معرفت خالق است. دعا بیانگر عجز و ضعف انسان در برابر خداوند است. دعا یعنی پاسخ و نیاز روحی خود و روزانه ۱۰ بار واجب است دعا کنیم و بگوییم اهدانا الصراط‌ المستقیم.«قُل ما یعْبَوا بِکُمْ رَبّی لَولا دُعاءَ کم» (فرقان/۷۷)‌ای پیامبر! به مردم بگو: اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنا و توجه و نظری به شما نکند. دعا مغز و ریشه‌ و افضل تمام عبادتهاست. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «الدُّعا مُخُّ الْعِبادة» و همان‌ گونه که ابر قرارگاه باران است و باران در نهاد ابر تعبیه شده، اجابت در درون دعاست و دعا قرارگاه اجابت است؛ «الدّعا کَهْفُ الأجابه کما اَنَّ السَّحاب کهْفُ الْمَطر». با اینکه انسان مالکیت حقیقی هیچ چیز را ندارد، خداوند دعا را تملیک انسان کرده یعنی انسان به جز دعا و تضرع در پیشگاه خداوند مالک هیچ‌چیز نیست؛ «اغفِر لِمَنْ لایمْلکُ الا الدُّعا». با دقت در آیات قرآن، نکته‌ای بسیار زیبا در این مورد به دست می‌آید و آن اینکه هر گاه کسی از پیامبران سوالی کرده خداوند جواب آن سوال را توسط همان پیامبر به او اطلاع داده است.مثلا از روح «یسْئلونک عن الروح» یا انفال «یسئلونک عن الانفال» یا اهله «یسئلونک عن الاهله» یا قیامت «یسئلونک عن الساعة» یا مسائل اختصاصی «یسئلونک عن المحیض» سوال می‌شد در تمام این موارد پیامبر(ص) واسطه‌ در جواب قرار گرفته آن سوالات را پاسخ می‌فرمود اما در یک مورد هیچ واسطه‌ای درکار نیست و رسول خدا(ص) هم با آن همه عظمت واسطه نیست و آن هنگامی است که بنده دعا می‌کند: اذا سَئلَکَ عبادی عنّی فَانّی قریب اُجیبُ دَعْوَةَ الدّاع اذا دعان: هرگاه بندگانم راجع به من از تو سوال می‌کنند و سراغ مرا می‌گیرند و مرا می‌خوانند «فَانّی» (بدون اینکه به پیامبر(ص) بفرمایید تو بگو. می‌فرماید) پس من نزدیکم دعای دعا‌کننده را پاسخ می‌دهم.ادب دعا را امیرالمؤمنین(ع) به ما آموخت و فرمود: اَلدّاعِی بِلا عَمَلْ کَالرّامِی بِلا وَتَرْ؛ آنکه دعا می‌کند و عمل ندارد، مثل تیراندازی است که تیر دارد، ولی وَتر ندارد. فرمود: اگر کسی تیرانداز است، یک کمانی لازم دارد که این کمان منهنی این تیر تیز را تعدیل و راهنمایی کند. اگر کسی بی عمل دعا می‌کند، مثل تیرانداز بی‌کمان است.

دعا بهترین عمل صفای دل است. بهترین راه برای صفای دل این است که هم در مساله توحید برای غیرخدا راه باز نکنیم، هم در مسائل اجتماعی کینه احدی را در دل راه ندهیم. مطمئن باشیم اگر کسی این دو رکن را فراهم کرد؛ یعنی در کار خدا اَحدی را شریک قرار نداد، در مسائل اجتماعی کینه هیچ مسلمانی را در دل نداشت، یک تیرانداز ماهری است که هم تیر تیز دارد و هم کمان مُنهنی... دعاهای حضرت در نهج‌البلاغه را که تحلیل می‌کنید، می‌بینید یا سعادت می‌خواهد، یا شهادت می‌خواهد، یا رفاقت با انبیا می‌خواهد، یا کرامت می‌خواهد، یا عافیت می‌خواهد، یا سلامت می‌خواهد، یا فتوّت و رادمردی و مردانگی می‌خواهد یا عزّت! دعاهای حضرت از این عناصر محوری بیرون نمی‌رود.

در آن عهدنامه معروف که برای مالک اشتر نوشت، در پایان عهدنامه دعا کرد‌، فرمود: أنْ یَختِمَ لِی وَ لَکَ السَّعادَهَ وَ الشَّهادَه إنّا للهِ وَ إنّا إلِیهِ الرّاجِعُونْ. من سعادت را، شهادت را برای خود و برای تو مسئلت می‌کنم. در آن دعاهای عمومی می‌گوید: نَسأَلُ ا... مَنازِلَ الشُّهَداء وَ مَعایِشَهَ السُّعَداء وَ مُفارَقَهَ الأنبیا. ما برای همگان سعادت و منزله شهدا و رفاقت با انبیا را می‌خواهیم. به خدا عرض می‌کند: وَاجْمَعْ بِینَنَا وَ بِینَهُ- نوع این دعاها به صیغه جمع است - می‌گوید: خدایا! بین ما و بین رسولت، وَاجْمَعْ بِینَنَا وَ بِینَهُ فِی بَرْدِ العِیشْ وَ قَرارِ النِّعْمَه وَ‌ مُنتَهَی الطُمَأنِینَهِ وَ تُحَفِ الکِرامَه. خدایا ! بین همه ما و نبی‌ات در آن قرارگاه عیش و زندگی جمع بکن و در آن آرامش و خنکی سعادت و زندگی جمع بکن! در کمال طمأنینه ما را با او سهیم بکن! آن کرامتها را که تحفه پیغمبر می‌کنی، ما را بهره‌مند بکن! مُنتَهَی الطُمَأنِینِه وَ تُحَفِ الکِرامَه.