دو کلمه درباره قیمت دارو

می گوید «آقای دکتر نسخه و گواهی و فرم هایی را که پر کرده بودین, بردم می گن حالا که نیست, اگر هم بیاد, باید آزاد بخرم, چند میلیون تومن می شه ولی بیمه تایید نمی کنه تازه جون به دست و پام اومده, می تونم راه برم اما اگر «ای وی ای جی» رو سر وقت نزنم, دوباره ضعیف می شم از کجا بیارم هر ۲ ماه یک بار چند میلیون تومن بدم »

می‌گوید: «آقای دکتر! نسخه و گواهی و فرم‌هایی را که پر کرده بودین، بردم. می‌گن حالا که نیست، اگر هم بیاد، باید آزاد بخرم، چند میلیون تومن می‌شه ولی بیمه تایید نمی‌کنه. تازه جون به دست و پام اومده، می‌تونم راه برم اما اگر «ای‌وی‌ای‌جی» رو سر وقت نزنم، دوباره ضعیف می‌شم. از کجا بیارم هر ۲ ماه یک بار چند میلیون تومن بدم؟»...

- آخرش درست می‌شه. همه آخرش گیر میارن.

- یعنی چند دفعه با این پای مریض باید برم داروخانه و بیام؟

جوابی ندارم. بیمار مبتلا به نوعی التهاب در اعصاب محیطی است که هر ۲ ماه باید داروی «ای‌وی‌ای‌جی» مصرف کند.

متاسفانه «ای‌وی ای‌جی» هیچ مشابهی ندارد. در برخی موارد می‌توان از داروهای دیگری استفاده کرد که ممکن است عوارض بیشتر، آثار کمتر، یا نحوه استفاده دشوارتری داشته باشند. در این گونه موارد نمی‌توان از لفظ مشابه برای این داروها استفاده کرد. کاری است که پزشک در شرایط نامناسب ممکن‌است راهی جز آن نداشته باشد. این مشکلی است که بسیاری از متخصصان و بیماران با بسیاری از داروهای جدید دارند. واقعیت این است که سیستم داروسازی کشور، صنعت بیمه را به داروهای «ارزان» عادت داده یا بدعادت کرده است! قدر مسلم اینکه بیمه‌ها معمولا با داروهای ارزان سروکار دارند اما قیمت بیشتر داروهای جدیدی که بخش مهمی از آنها در درمان بیماری‌های صعب‌العلاج به کار می‌روند، از حدود متعارف قیمت دارو در تمام دنیا هم بالاتر است. در نتیجه در کشور ما که قیمت داروها از قیمت متعارف دارو در دنیا هم پایین‌تر است، هر داروی جدیدی که معرفی و تولید می‌شود، تا چند سال نوعی بحران دارویی در کشور ایجاد می‌کند که در بسیاری موارد با استفاده نکردن از آن دارو برطرف می‌شود.

واقعیت این است که ذخایر دارویی طبیعت در حال پایان است. دیگر دارویی مثل جوشانده پوست درخت بید وجود ندارد که بتوان از آن آسپیرین ساخت یا دیگر گیاهی مشابه تاتوره که از آن آتروپین می‌توان ساخت یا کپک نان که می‌توان از آن پنی‌سیلین ساخت، باقی نمانده است. صنعت داروسازی جهان تمام داروهایی که در طب سنتی کشورها وجود داشت، به کار گرفته است و اگرچه همچنان امکان معرفی چنین داروهایی باز هم وجود دارد اما این استثنا خواهد بود. از این پس دیگر باید داروها را ساخت. از سوی دیگر تکنولوژی پزشکی و تکنولوژی تولید دارو آن‌چنان پیشرفت کرده است که دیگر بشر نیازی به اتکای صرف بر تصادف یا جستجو در فارماکوپه‌های سنتی هم نمی‌بیند. اکنون با شناخت دقیق از مکانیسم ایجاد بیماری‌ها می‌توان به دنبال داروهایی رفت که نقیصه احتمالی در فلان ارگان را برطرف می‌کنند. ۳-۲ دهه پیش، پزشک علاقه‌مندی که به «آسم» مبتلا بود، بیش از ۵۰۰ ماده را روی خود آزمایش کرد تا سرانجام توانست دارویی را که امروزه به‌عنوان داروی آسم به کار می‌رود، شناسایی کند. او برای اثبات تاثیر آن دارو، ۵۰۰ بار در خود حمله آسم ایجاد کرد تا تاثیر مواد مختلف را بررسی کند.

امروزه به جای این روش، می‌توان مکانیسم آسم را شناخت و دارویی ساخت که حلقه معیوب بیماری را بشکند اما پرواضح است که کشف و تولید چنین داروهایی بسیار پرهزینه خواهد بود. کشف چنین ماده‌ای مستلزم تحقیقات گسترده در مورد مکانیسم ایجاد بیماری‌ها و چنین ماده‌ای است و این تحقیقات به منابع اقتصادی قابل‌توجه و دانش وسیع نیاز دارد. سپس این ماده باید به نحو مناسبی تولید شود و تولید آن هم کار آسانی نیست و نیازمند تکنولوژی بسیار پیشرفته‌ای است. پس از تولید هم تازه باید تحقیقات میدانی گسترده در مورد آن دارو انجام شود. این تحقیقات خود مستلزم فرهنگ و دانش عمیقی است.

در حال حاضر پذیرش تاثیر یک دارو یا یک روش درمانی به‌وسیله جوامع علمی روند بسیار دشواری است که براساس «پزشکی بر مبنای شواهد» انجام می‌شود. در اینجا نه‌تنها وسعت دانش بلکه عمق آن نیز مورد توجه است. وقتی تاثیر دارو به اثبات رسید، تازه باید امکان تولید تجاری آن برای عموم در نظر گرفته شود. در یک کلام این داروها از این پس داروهای بسیار گرانی خواهند بود و باید سیستم اجتماعی متحولی وجود داشته باشد که بتواند این دارو‌ها را در دسترس عموم قرار دهد. بی‌توجهی به این نکته‌ها و به‌خصوص بی‌توجهی به هزینه‌هایی که برای کشف، تولید و استفاده داروهای جدید لازم است، تاثیری جز افت کیفیت در صنعت داروسازی نخواهد داشت بنابراین داروهای جدید اگرچه به تعداد بسیار کمترند اما بسیار موثرتر و در نتیجه موردنیازترند. به زودی تنها داروهایی در فارماکوپه باقی خواهند ماند که تاثیر بیشترشان به اثبات رسیده باشد و خیلی از داروهای موجود که به‌صورت انبوه و ارزان تولید می‌شوند تا جای داروهای واقعی یا موثرتر را بگیرند، از فارماکوپه خارج خواهند شد؛ داروهایی مثل سیتی‌کولین و پیراستام و انواع ویتامین‌های مختلف! هم‌اکنون قیمت برخی داروهای جدید مثلا در زمینه ام‌اس آنچنان است که در کشور ما حتی نمی‌توان بر زبان آورد(!) یا برخی داروها که در مرحله حاد سکته مغزی استفاده می‌شوند، اگرچه قیمت آنچنانی ندارند اما چون باید در ساعت‌های اولیه و به سرعت استفاده شوند، نوعی چالش برای شرکت‌های بیمه محسوب می‌شوند.

مشکل تهیه «ای‌وی ای‌جی» احتمالا پیش‌درآمد مشکلات بیشتری است که ما و صنعت داروسازی و سیستم بیمه ما با داروهای جدیدتر خواهدداشت. راستی اگر بیماران و پزشکان و مسوولان داروخانه‌ها تا این حد با «ای‌وی ای‌جی» به دردسر می‌افتند، با «ای‌وی‌ایکس» که در آینده خواهد آمد چه خواهند کرد؟

عده زیادی از بیماران مبتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج روزها و شب‌هایشان را در کنار رسانه‌ها یا در اینترنت به امید داروهای جدیدی مانند «ای‌وی‌ایکس» می‌گذرانند و گاه به پزشکشان مراجعه می‌کنند تا فقط بپرسند خبر جدیدی نیست؟ آیا به راستی اگر خبر جدیدی شد، می‌توان آن دارو را برای همه این بیماران تهیه کرد یا فقط مشکلات بیشتری برای پزشکان و بیماران و مسوولان داروخانه‌ها ایجاد می‌شود؟

دکتر بابک زمانی

متخصص مغز و اعصاب، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم‌پزشکی تهران