كالبد شكافی حمایت ها در اقتصاد ایران

بحث یارانه و سیاست غیراصولی حمایت های دولتی, بحثی است كه همواره صاحبنظران اقتصادی را به واكنش واداشته است این سیاست ها كه با هدف حمایت از صنایع نوپا, بهبود رابطه مبادله, تامین ثبات اقتصاد ملی, بالا بردن سطح تولید و اشتغال از جانب دولت پیگیرانه دنبال می شود, تاكنون نتوانسته رضایتمندی در میان مردم ایجاد كند

بحث یارانه و سیاست غیراصولی حمایت‌های دولتی، بحثی است كه همواره صاحبنظران اقتصادی را به واكنش واداشته است. این سیاست‌ها كه با هدف حمایت از صنایع نوپا، بهبود رابطه مبادله، تامین ثبات اقتصاد ملی، بالا بردن سطح تولید و اشتغال از جانب دولت پیگیرانه دنبال می‌شود، تاكنون نتوانسته رضایتمندی در میان مردم ایجاد كند. واقعیت این است كه سیاست‌های حمایتی دولت كه بیشتر به صورت پرداخت یارانه بوده است، در بخش مصرف و در تولید فضای غیرشفافی را بر اقتصاد كشور حاكم كرده است.اخلال در ساز و كار قیمت‌ها، ازجمله معضلات حمایت‌های دولتی است. از سوی دیگر یارانه‌ای كه بابت افزایش تولیدات صنعتی به بخش صنعت كشور تزریق می‌شود، سرمایه‌گذاران این حوزه را دچار سردرگمی كرده است. در حال حاضر سرمایه‌گذاران صنعتی در صنعتی كه با یارانه مدیریت می‌شود حاضر به سرمایه‌گذاری نیستند به قول یكی از كارشناسان اقتصادی، صاحبان صنایع در صنایع مشمول یارانه تبدیل به حق‌العمل كار می‌شوند به همین دلیل صنایع موجود در چنین فضایی توسعه را تجربه نخواهند كرد و به حمایت‌های دولتی وابسته خواهند شد. اما اینكه شیوه‌های حمایت با توجه به ساختار اقتصادی جامعه چگونه باید باشد؟ از چه صنایع و تولیداتی باید حمایت كرد؟ مدت حمایت تا چه زمان ادامه یابد؟ ابزارهای مجاز حمایت كدام است؟ چه میزان حمایت لازم است؟ روند مذاكرات الحاق ایران به سازمان جهانی تجارت مستلزم ایجاد چه تغییراتی در ساختار حمایتی اقتصاد است؟ هدفمند كردن پرداخت یارانه و سایر اشكال حمایت چه زمان محقق می‌شود؟ پرسش‌هایی است كه پیرامون سیاست‌های حمایتی دولت مطرح است.موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی هفته گذشته همایشی را با عنوان كالبدشكافی حمایت‌ها در اقتصاد ایران با حضور استادان و كارشناسان اقتصادی برگزار كرد. در این همایش دو روزه برخی صاحبنظران اقتصادی به ارائه دیدگاه‌های خود در مورد سیاست‌های حمایتی دولت پرداختند. همایش دو روزه كالبدشكافی حمایت‌ها در اقتصاد ایران قرار بود با حضور حمیدرضا شركاء رئیس سابق سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و داوود دانش جعفری وزیر امور اقتصادی و دارایی و سخنرانی آنها در مورد سیاست‌های حمایتی دولت به كار خود خاتمه دهد، اما به غیر از سعید شیركوند معاون اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی هیچ مقام دولتی در این همایش حضور نداشت و نقد و دفاع از عملكرد دولت در زمینه سیاست‌های حمایتی، مجهولی بود كه در این همایش پاسخی نیافت. اما حضور مسعود میركاظمی وزیر بازرگانی دولت احمدی‌نژاد در نخستین روز از همایش گرمی خاصی به این نشست داد. میركاظمی در این همایش ضمن دفاع از سیاست‌های حمایتی در مقطع خاصی از زمان همچون جنگ، این سیاست‌ها را در حال حاضر ناكارآمد خواند و طولانی شدن دوره حمایت‌ها از طریق پرداخت یارانه را ضرر به اقتصاد ملی كشور دانست.وی تغییر در نوع حمایت‌های دولتی را یك تكلیف خواند و بر تغییر روش اجرای آن تاكید كرد.

مشروح گزارش همایش اینچنین بود:

دگرگونی نقش دولت‌ها در توسعه اقتصادی

طبق روال همایش ونشست‌های اقتصادی، همایش كالبدشكافی حمایت‌ها در اقتصاد ایران با ۴۰ دقیقه تاخیر آغاز به كار كرد. در ابتدای این همایش دكتر افتخاری رئیس همایش و سرپرست موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی كه چندی است به جانشینی فرهاد دژپسند در این موسسه شروع به كار كرده مباحثی پیرامون همایش مذكور عنوان كرد.وی در ابتدای صحبت‌های خود به این نكته اشاره كرد كه جهان در حال دگرگونی است و همسو با آن آراء و دیدگاه‌ها در مورد نقش دولت‌ها در توسعه اقتصادی و اجتماعی درحال دگرگون شدن است. به طوری كه امروز همه به نفوذ كیفی و كارآمد بودن نقش دولت‌ها در تامین نیازهای مردم اذعان دارند. افتخاری تسهیل‌گر و تنظیم‌كننده فعالیت‌های اقتصادی را نقش جدید و متفاوت دولت‌ها در عصر جدید دانست و این نكته را یادآوری كرد كه دولت‌های توانمند، جامعه توانمند و نهادهای اقتصادی و اجتماعی توانمند از اصول بنیادین توسعه پایدار و حكمرانی خوب قلمداد می‌شوند. سرپرست موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با اشاره به اینكه در كانون وظایف دولت‌ها پنج وظیفه بنیادین برای دستیابی به توسعه پایدار، عدالت، فقرزدایی و مشاركت فراگیر وجود دارد، در تبیین این وظایف اظهار داشت: پی‌ریزی ساختار قانون، ایجاد سیاستگذاری با ثبات ازجمله ثبات اقتصاد كلان، سرمایه‌گذاری در خدمات اساسی اجتماعی و زیرساخت‌ها و حفاظت از محیط زیست ازجمله وظایف مذكور است.

بازنگری در عملكرد سیاست‌های حمایتی تكلیف است

مسعود میركاظمی قبل از سخنرانی خود از مدعوین خواست كه تاخیر در برگزاری همایش را از چشم وی نبینند. وی توضیح داد كه ساعت سخنرانی وی ۵/۹ صبح بود كه ۵ دقیقه نیز زودتر در همایش حضور یافته است. میركاظمی وزیر جدید بازرگانی كه شاید اولین حضور وی به عنوان وزیر در چنین جمعی بود، سخنانی كاملا علمی و دانشگاهی پیرامون سیستم حمایتی كشور ایراد كرد. وی سیستم حمایتی كشور را به عنوان دغدغه‌ای مطرح كرد كه ادامه و یا تجدیدنظر در آن امری ضروری است. اینكه حمایت‌ها را چگونه باید انجام داد و آیا حمایت‌های قبلی ادامه یابد یا تجدیدنظر شود دغدغه‌ای بود كه میركاظمی مطرح كرد.وی با اشاره به اینكه رفتار حمایتی كشورهای مختلف، متفاوت است و تفاوت عمده آنها در طول زمان دیده می‌شود نه در نحوه حمایت، به این نكته اشاره كرد كه مطالعه حمایت‌های اقتصادی در سایر كشورها می‌تواند ایران را به الگوی توسعه‌ای مناسب برساند. میركاظمی اشكال مختلف حمایت را در سه بند تبیین كرد. كنترل وارداتی كه به منظور حمایت از برخی از صنایع و ایجاد محدودیت برای برخی دیگر از صنایع ایجاد شده، نحوه قیمت‌گذاری برای حمایت از مصرف‌كننده و همچنین حمایت در قالب یارانه‌های مستقیم كه بار سنگینی را بر دوش دولت گذاشته است. در حال حاضر كالاهای اساسی و سوخت ۲۰ میلیارد دلار از یارانه‌های مستقیم را به خود اختصاص داده‌اند. میركاظمی سیاست‌های حمایتی را كه طی سالیان قبل اعمال می‌شد مورد دفاع قرار داد وعنوان كرد كه آن سیاست‌ها در آن شرایط كارساز بوده اما امروز باید در آنها تجدیدنظر شود. وی بازنگری در عملكرد سیاست‌های تكلیفی دولت را یك تكلیف خواند. وزیر كابینه احمدی‌نژاد رئیس جمهور منتخب كشور، به این نكته اشاره كرد كه در كشورهای توسعه یافته حمایت‌ها عمدتا با نگاه درون‌گرا اعمال می‌شد، اما در ایران مقطع درون‌گرایی برای رسیدن به بیرون‌گرایی روندی طولانی را طی كرده است. اینكه گسترش یارانه‌ها بهره‌وری سرانه را كاهش داده و اینكه مدیریت تولید با دانش روز عجین نشده، ازجمله مواردی بود كه میركاظمی در مقام انتقاد به آن پرداخت. شكر، روغن، گندم، چای ازجمله كالاهای اساسی در كشورند كه یارانه سنگینی را می‌بلعند.میركاظمی از شكر به عنوان كالایی حمایتی نام برد كه هنوز به ظرفیت‌های خالی این محصول در كشور توجه نشده است. اینكه توسعه نیشكر در برنامه‌های دولت بوده و حرف و حدیث در مورد آن زیاد است و اینكه چغندر قند به عنوان یك محصول قابل كشت در ایران هنوز ظرفیت‌های خالی دارد و اینكه چرا قیمت تمام شده شكر در كشور بالاست و كسی در این زمینه سرمایه‌گذاری نمی‌كند مواردی بود كه وزیر بازرگانی نسبت به آن منتقد بود.اما بخش قابل‌توجهی از روغن مصرفی در كشور وارداتی است و كارخانه‌های كشور تنها ظرفیت تصفیه را دارند.میركاظمی با اشاره به این موضوع تاكید كرد كه با نوسانات بازار نمی‌توانیم این محصول را عرضه كنیم.چای نیز از جمله اقلام اساسی است كه یارانه سنگینی به آن تعلق می‌گیرد. میركاظمی با اشاره به ظرفیت بالای تولید این محصول و انبار شدن آن در كارخانه‌ها، این نكته را یادآور شد كه با توجه به تولید بالا امكان صادرات این محصول وجود ندارد و تقاضای داخل نیز اندك است.وی با طرح این سوال كه تا چه وقت باید ذخیره‌سازی كرد و آیا نمی‌شود بر كشت‌های جایگزین تامل كرد اظهار داشت: گندم نیز كه یك كالای استراتژیك است قیمت تمام شده بالایی دارد. كارخانه‌های آرد نیز به اندازه كافی سیلو ندارند. میركاظمی با بیان این مطلب كه حمایت دولت تا چه زمانی باید ادامه یابد و اینكه آیا هر جایی كه دولت حمایت می‌كند باید رشد كند یا تضعیف شود تاكید كرد: در زمان جنگ سیاست‌های حمایتی باید اعمال می‌شد در حال حاضر نیز از قشر ضعیف باید حمایت كرد اما این حمایت باید با مطالعه صورت گیرد.

عدالت به معنای تقسیم مساوی نیست

عدالت محوری ازجمله شعارهای دولت منتخب است كه بارها از زبان وزرای كابینه نیز شنیده شده است.میركاظمی نیز در سخنان خود به این نكته اشاره كرد كه عدالت به معنای تقسیم مساوی امكانات نیست بلكه عدالت بدان معناست كه هر چیزی در جای خود قرار گیرد وی عنوان كرد كه این مسئله نه سیاسی است و نه جناحی. وزیر بازرگانی در حین سخنان خود گذری نیز به دنیای سیاست كرد و كابینه احمدی‌نژاد را مبرا از مسائل جناحی و تقسیم‌بندی گروهی خواند. میركاظمی در ادامه خواهان تعریف جامع‌تری از سیستم‌های حمایتی شد و عنوان كرد كه توزیع كالابرگ به معنای عدالت نیست. بحث پیوستن ایران به WTO نیز موضوعی بود كه از جانب میركاظمی مطرح شد وی تاكید كرد كه اگر برای رقابت‌پذیری بخش صنعت، خدمات و كشاورزی برنامه‌ای تدوین نشود، پیوستن به سازمان جهانی تجارت مقوله‌ای ناموفق خواهد بود. جوایز صادراتی نیز موضوع دیگری بود. وزیر بازرگانی بر ماندگاری یك محصول صادراتی در بازارهای خارجی تاكید كرد و عنوان كرد كه برخی از واحدهای تولیدی با قطع یارانه توان صادراتی خود را از دست می‌دهند.

وزارتخانه بازرگانی، وزارتخانه متناقضی است

من در وزارتخانه‌ای مشغول به كار هستم كه فعالیت‌های متناقضی در آن صورت می‌گیرد، ما هم متولی تنظیم بازار هستیم و هم با دو نرخی كردن كالا بازار را به هم می‌ریزیم. میركاظمی با بیان این مطلب اظهار داشت شكر و سیمان دو محصول بارز این گفته است. وی تاكید كرد كه حمایت از مصرف‌كننده نمی‌تواند مبدا دولتی داشته باشد. حمایت از حقوق مصرف‌كننده باید توسط خود مردم صورت گیرد.

---