انتخاب مردم

بسیاری از كارگردانان بزرگ سینما بر این باورند كه تماشاگران عام به عنوان مهمترین مخاطبان سینما, بهترین داوران برای ارزیابی یك اثر سینمایی هستند

بسیاری از كارگردانان بزرگ سینما بر این باورند كه تماشاگران عام به عنوان مهمترین مخاطبان سینما، بهترین داوران برای ارزیابی یك اثر سینمایی هستند.

در این باره به رویكرد و توجه فیلمسازان كلاسیكی همچون بیلی وایلدر، هوارد هاكز و جان فورد در سینمای جهان می توان اشاره كرد. در سینمای ایران نیز گروهی - كه در اكثریت هم قرار دارند - معتقدند «فیلم» به عنوان یك كالای سرگرم كننده برای مخاطب عام تولید می شود و این تماشاگران سینما هستند كه با توجه و استقبال از یك اثر، میزان تأثیرگذاری و جذابیت آن را تعیین می كنند.

بدون شك نمی توان منكر این نكته شد كه تماشاگران بدنه اصلی سینما هستند و بدون حضور تماشاگر سینما معنای اصلی خود را ازدست خواهدداد، بنابراین طبیعی است كه در بسیاری از جشنواره های سینمایی در كنار آرای هیأت داوران و یا منتقدان، آرای تماشاگران نیز به شكل های مختلف جمع آوری می شود تا فیلم موردنظر آنها با عنوان «برترین» معرفی شود.

در جشنواره فیلم فجر به عنوان بزرگترین جشنواره سینمایی درطول سال و همچنین مهمترین رویداد سینمایی كه محل نمایش آثار و تلاقی آرای مختلف است، چندسالی است كه جایزه ای باعنوان «فیلم منتخب تماشاگران» گنجانده شده است.

این آرا هرسال با همكاری خانه سینما و به وسیله آرایی كه تماشاگران فیلم های جشنواره در صندوق های ویژه آن می اندازند، جمع آوری می شود و درنهایت با جمع بندی امتیازات به فیلم های نمایش داده شده در بخش مسابقه اصلی (سینمای ایران و سینمای بین الملل) معرفی می شود.

در این نوشتار نگاهی داریم به پیشینه و پیدایش این جایزه و همچنین فیلم هایی كه در دوره های گذشته جشنواره فیلم فجر به عنوان «فیلم برگزیده تماشاگران» معرفی شده اند.

● تولد جایزه ویژه تماشاگران

پیش از برگزاری شانزدهمین دوره جشنواره بین المللی فیلم فجر، برگزاركنندگان اعلام كردند در این سال جدا از جایزه های معرفی شده توسط هیأت داوران، جایزه ای نیز از سوی تماشاگران به فیلم برگزیده اهداخواهدشد.

به این شكل «جایزه ویژه تماشاگران» در سال ۱۳۷۶ متولد شد و برای نخستین بار در تاریخ این جشنواره به فیلم برگزیده اهداشد.

شیوه انتخاب بهترین فیلم از نگاه تماشاگران نیز چنین بود كه در برخی از سینماهای نمایش دهنده، فیلم های بخش مسابقه پیش از نمایش فیلم، كارت هایی به تماشاگران داده می شد كه پس از تماشای فیلم می توانستند با تحلیل ها و نظرات خود، كارت خود را در یكی از سه صندوق خوب، متوسط و ضعیف بیندازند. این كارتها جمع بندی می شد تا درنهایت بالاترین امتیاز درمیان كارت های خوب، به عنوان بهترین فیلم معرفی شود و سیمرغ بلورین این بخش را دریافت كند. این شیوه البته با تغییراتی جزئی همچنان هرسال اجرا می شود.

درخصوص این جایزه بسیاری از منتقدان معتقدند از آنجا كه اكثریت تماشاگران جشنواره قشر دانشجو، تماشاگر حرفه ای سینما یا علاقه مندان و فعالان جدی سینما هستند، نمی توان به عنوان یك ملاك و الگو به انتخاب آنها نگاه كرد و دلیل مدعای خود را نیز كم فروش بودن بسیاری از آثار منتخب تماشاگران در اكران عمومی ذكر می كنند، اما ازسوی دیگر برگزاركنندگان معتقدند فیلم برگزیده به قاعده مقررات جشنواره از میان فیلم های بخش مسابقه انتخاب می شود. (معمولاً ۲۰ تا ۲۵ فیلم از میان حدود ۱۰۰ فیلم متقاضی یا تولیدشده) و ممكن است آثار عامه پسند و نازل اصلاً به جشنواره راه پیدانكنند، بنابراین تفاوت میزان استقبال از فیلم های منتخب تماشاگران با فیلم های پرفروش در اكران عمومی طبیعی خواهدبود.

● «آژانس شیشه ای» یك آغاز، یك اتفاق

در دوره شانزدهم جشنواره فیلم فجر فیلم «آژانس شیشه ای» به عنوان فیلم منتخب تماشاگران معرفی شد.

این فیلم كه با امتیاز بالایی انتخاب شده بود، درواقع اتفاق مهم این دوره نیز به شمار می آمد، چرا كه كار حاتمی كیا در كنار انتخاب تماشاگران، به عنوان فیلم منتخب هیأت داوران نیز معرفی شد و البته از سوی منتقدان نیز به عنوان فیلم برتر مورداستقبال قرارگرفت.

این اتفاق یعنی همسویی در نظر هیأت داوران، تماشاگران و منتقدان تنها یك بار روی داد و تا امروز كه ۹ سال از این جایزه می گذرد شاهد چنین رویكردی نبوده ایم. در سال های بعد نیز هرگز یك فیلم به عنوان منتخب تماشاگران و هیأت داوران معرفی نشد و این دو گروه متفاوت از هم حركت كرده اند.

● دوره هفدهم؛ رنگ خدا

در دوره هفدهم فیلم «رنگ خدا» ساخته مجید مجیدی به عنوان اثر منتخب تماشاگران معرفی شد، این فیلم كه داستان مكاشفه یك نوجوان نابینا اززندگی و واقعیت های پیرامون اوست، تماشاگر را به شدت تحت تأثیر قرارمی داد و به همین دلیل جوایز زیادی در جشنواره گرفت، اما از سوی هیأت داوران فیلم «هیوا» ساخته رسول ملاقلی پور سیمرغ بهترین فیلم جشنواره را به دست آورد.

● عروس آتش دركنار متولد ماه مهر

در زمان برگزاری هجدهمین جشنواره فیلم فجر چند فیلم كه متأثر از فضا و شرایط اجتماعی بودند بشدت مورداستقبال گروه های مختلف تماشاگران قرارگرفت.

این فیلم ها آثاری همچون «عروس آتش» ساخته خسرو سینایی، «متولد ماه مهر» از احمدرضا درویش، «بوی كافور عطریاس» و... بودند. اما درنهایت دو فیلم «عروس آتش» و «متولد ماه مهر» به عنوان فیلم منتخب تماشاگران معرفی شد، برگزاركنندگان آن دوره از جشنواره نیز دلیل این انتخاب مشترك را نزدیكی آرای خوب دو فیلم اعلام كردند و هردوفیلم به این عنوان نایل شدند، این اتفاق البته در هیچ سال دیگری دیده نشد و در سالهای بعد تنها یك فیلم به عنوان انتخاب تماشاگران اعلام شد. دركنار این دو جایزه، جایزه سیمرغ بهترین فیلم از نگاه هیأت داوران نیز به «بوی كافور عطریاس» ساخته بهمن فرمان آرا اهداشد.

● سگ كشی

در دوره نوزدهم فیلم سگ كشی بهرام بیضایی، جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را دریافت كرد. این فیلم كه كار تازه بیضایی پس از سالها دوری از فیلمسازی به نمایش درآمده، مورد استقبال تماشاگران دراكران عمومی نیز قرارگرفت.

«سگ كشی» داستان تلاش زن نویسنده ای برای دریافت رضایت از طلبكاران همسر تاجر خود است، او در این مسیر موفق می شود رضایت همه طلبكاران را بگیرد اما با واقعیت های جدیدی در جامعه و زندگی شخصی خود می شود.

در مراسم اختتامیه جشنواره نوزدهم فیلم «باران» ساخته دیگری از مجیدمجیدی عنوان بهترین فیلم جشنواره را دریافت كرد.

● حاتمی كیا و جایزه ای دیگر

در دوره بیستم جشنواره فیلم فجر، چهارسال پس از دریافت نخستین جایزه تماشاگران، این جایزه باردیگر به فیلم جدید ابراهیم حاتمی كیا تعلق گرفت. «ارتفاع پست» داستان یك گروه از اهالی جنوب كشور را روایت می كرد كه تلاش می كنند با ربودن یك هواپیمای مسافربری خود را به آن سوی مرزها برسانند و زندگی آرامی را آغاز كنند.

این فیلم كه با استفاده از مسائل جامعه امروز ایران را در قالب زندگی و رفتار گروه های مختلف اجتماعی به تصویر می كشید، مورداستقبال تماشاگران قرارگرفت و به عنوان فیلم منتخب معرفی شد. در این دوره جایزه بهترین فیلم به «خانه ای روی آب» ساخته بهمن فرمان آرا اختصاص یافت.

فرش باد و كمال تبریزی

در دوره بیست و یكم جشنواره فیلم فجر دو فیلم «گاهی به آسمان نگاه كن» و «فرش باد» از كمال تبریزی به نمایش درآمد. فیلم های شاخص دیگر در این دوره، اینجا چراغی روشن است (رضا میركریمی)، دیوانه از قفس پرید (احمدرضا معتمدی)، نفس عمیق (پرویز شهبازی)، نامه های باد (علیرضا امینی) و... بودند اما درنهایت جایزه تماشاگران به «فرش باد» رسید. این فیلم كه محصول مشترك ایران و ژاپن بود داستان تولید یك فرش ایرانی را برای ارسال به یك جشن سالیانه در ژاپن روایت می كرد. فیلم «فرش باد» البته در اكران عمومی با موفقیت چندانی در جلب تماشاگر روبه رو نشد. فیلم منتخب هیأت داوران این دوره «دیوانه ای از قفس پرید» بود. در دوره بیست و دوم نیز فیلم دیگری از تبریزی به عنوان فیلم منتخب معرفی شد.

فیلم برگزیده جشنواره نیز «میهمان مامان» ساخته داریوش مهرجویی بود.

● و باز هم مجید مجیدی

در دوره بیست و دوم جشنواره فیلم فجر «بیدمجنون» عنوان فیلم منتخب را به دست آورد.

مجیدی پیش از این نیز با فیلم «رنگ خدا» در دوره هفدهم این جایزه را دریافت كرده بود.

در این دوره «خیلی دور خیلی نزدیك» از رضا میركریمی، ماهمه خوبیم ساخته بیژن میرباقری و كافه ترانزیت از كامبوزیا پرتوی نیز در جشنواره به نمایش درآمدند. جایزه بهترین فیلم هم به «خیلی دور خیلی نزدیك» اهداشد.

● فیلمی از اصغر فرهادی

در جشنواره بیست و چهارم فیلم «به نام پدر» ساخته ابراهیم حاتمی كیا عنوان بهترین فیلم از نگاه هیأت داوران را به خود اختصاص داده اما جایزه بهترین فیلم از نگاه تماشاگران به «چهارشنبه سوری» سومین ساخته اصغر فرهادی اهداشد. این فیلم داستان زندگی به هم ریخته یك خانواده سه نفره است كه در آخرین روزهای سال مشغول خانه تكانی اند، اما مشكلات خانوادگی آرامش آنها را ازمیان برده است.

بهمن عبداللهی