۱۶ مولفه استحكام اجتماعی

زمانی یك جامعه به معنای واقعی كلمه توانمند است كه اعضای آن از قدرت عمل و ظرفیت لازم برای پیگیری آمال و اهداف خود برخوردار باشند

جامعه یك "موجودیت اجتماعی" است و اگر تصور كنیم كه تزریق اندكی تسهیلات می‌تواند ضامن استحكام اجتماعی باشد، آشكارا به خطا رفته‌ایم. نیل به استحكام یا "ظرفیت‌سازی" متضمن تغییرات اجتماعی و بهتر بگوئیم "توسعه" است و این در شرایطی حاصل می‌شود كه تمامی مولفه‌های ۱۶گانه استحكام اجتماعی (یا سازمانی) پابه‌پای هم و به‌گونه‌ای متوازن در كانون توجه رهبران قرار گیرند.

●مقدمه

ایران اسلامی یكی از حساس‌ترین شرایط خود را در سال‌‌های پس از انقلاب شكوهمند اسلامی سپری می‌كند. تهدید "فراملی" كشور، اینك در همسایگی ما به‌سر می‌برد و هر روز بر شدت جنگ روانیِ استكبار جهانی افزوده می‌شود. خواننده محترمی كه مختصر آشنایی‌ای با ادبیات "جنگ‌های پسامدرن" داشته باشد می‌داند كه آمریكا در برهه حساس كنونی، رفتار یك تهدید موج سومی را نشان می‌دهد. تهدید موج سومی تا آن‌جا كه بتواند از هجوم نظامی پرهیز می‌كند و مقدم بر هر كار دیگر، مساعی خود را بر ایجاد یك "فضای مسموم" متمركز می‌سازد. این فضا به یاری رسانه‌های گروهی، و با تلفیقی از تاكتیك‌های پیشرفته و پیچیده جنگ روانی و جنگ اطلاعاتی به‌وجود می‌آید. در این مرحله دو هدف كلی پیگیری می‌شود:

۱) تخریب روحیه ملی حریف، كه در صورت موفقیت می‌تواند تضعیف مقاومت ملی را در یك جنگ واقعی به‌دنبال داشته باشد.

۲) درهم شكستن "استحكام اجتماعی" حریف، كه از طریق حملات آشكار و پنهان به مولفه‌های استحكام اجتماعی آن عملی می‌شود. تك‌نگاشت حاضر كه یك سند مرجع در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی اجتماعی به‌شمار می‌آید.

۱۶ مولفه استحكام اجتماعی را به زبان ساده تشریح نموده، و نشان‌گرهایی را برای مطالعه و سنجش هر مولفه پیشنهاد می‌كند. بینش و بصیرتی كه با مطالعه این نوشتار ژرف به‌دست می‌آید، ضریب هشیاری مدیران فرهنگی و حتی رهبران سیاسی كشور را، در شرایطی كه دشمن با همه توان خود درصدد اضمحلال یا تضعیف استحكام اجتماعی كشور است، به‌طرز فوق‌العاده‌ای تقویت خواهد كرد. با این‌همه، خوانندگان ارجمند باید به این نكته عنایت داشته باشند كه ترجمه و انتشار این مقاله، لزوماً به معنای تأیید همه دیدگاهها و ارزش‌های نویسنده آن نیست. نویسنده به صراحت توضیح نمی‌دهد كه استحكام اجتماعی و مولفه‌های آن را از منظر ارزش‌های لیبرال دمكراسی غربی می‌بیند. شاید جامعه اسلامی ما تلقی دیگری از استحكام اجتماعی و مولفه‌های آن داشته باشد. از این‌رو توصیه می‌شود كه خوانندگان محترم، این مقاله را نقادانه مطالعه فرموده و در هر مورد از خود بپرسند كه آیا چنین مولفه‌ای در جامعه ما موضوعیت دارد، و اگر آری مصادیق و نشانگرهای واقعی آن كدامند؟

● تبیین مولفه‌های ۱۶گانه ظرفیت‌سازی‌، استحكام‌بخشی یا توانمندسازی اجتماعی

دامنه "توانمندسازی اجتماعی" اصولاً فراتر از اختیارات سیاسی یا قانونی است كه اعضای جامعه به موجب آن می‌توانند در صحنه‌های سیاسی ملی مداخله كنند. زمانی یك جامعه به‌معنای واقعی كلمه "توانمند" است كه اعضای آن از قدرت عمل و ظرفیت لازم برای پیگیری آمال و اهداف خود برخوردار باشند. جان و جوهره توانمندسازی اجتماعی عبارتست از "ظرفیت‌سازی" و"توانمندسازی" جامعه و اعضای آن در همه شئون گوناگون زندگی اجتماعی. این نوشتار كوتاه، بیانگر ۱۶ مولفه‌ای است كه تقویت آن‌ها، استحكام هر جامعه را به‌گونه چشمگیری بهبود می‌بخشد.

۱) نوع دوستی (Altruism)

اشاره به این معنا دارد كه افراد یك جامعه به چه نسبتی آماده‌‌اند تا منافع شخصی خود را در برابر منافع جامعه قربانی كنند. بازتاب آن را می‌توان در درجه ایثار، تواضع فردی، غرور ملی، حمایتگری متقابل، همبستگی، همدلی و برادری مشاهده كرد. ه همان نسبت كه بنیان‌های نوع دوستی در جامعه ژرف‌تر می‌شود, ظرفیت جامعه نیز پهنا و ژرفای بیشتری می‌یابد. (در شرایطی كه افراد، خانواده‌ها، و یا گروهها بتوانند حریصانه و بی‌پروا از كیسه عمومی]بیت‌المال[ به نفع خود هزینه كنند، استحكام اجتماعی به‌سرعت تضعیف می‌شود).

۲) ارزش‌های مشترك (Common Value)

این مولفه ناظر بر میزان "همگرایی ارزشی" اعضای یك جامعه است. در حالت مطلوب، اعضای جامعه به این باور می‌رسند كه همگی به یك موجودیت یگانه تعلق دارند؛ تا جایی كه دوگانگی از میان برمی‌خیزد، و اعضای جامعه بیش از آنكه بر علایق شخصی خود تمركز داشته باشند، بر علائق اجتماعی تأكید می‌ورزند. هر اندازه كه همگرایی ارزشی اعضای یك جامعه بیشتر باشد، و یا دست كم به هر میزان كه اعضا درك بهتری از ارزش‌‌ها و نظرگاههای یكدیگر داشته و از "كرانه بردباری" بیشتری در برابر هم برخوردار باشند، استحكام اجتماعی نیز افزون‌تر خواهد شد. (نژادپرستی و تبعیض و تعصب، استحكام جامعه را تضعیف می‌كند).

۳) خدمات اجتماعی (Communal Services)

این مفهوم ناظر بر تسهیلات و خدمات رفاهی (همچون جاده‌ها، مراكز خرید، آب آشامیدنی، امكانات آموزشی، خدمات بهداشتی)، نگهداری و روزآمدسازی آن‌ها (با قابلیت اطمینان بالا)، پایداریِ این تسهیلات و خدمات، و نیز درجه دسترسی همه آحاد جامعه به آن‌هاست. به همان نسبت كه برخورداری اعضای جامعه از چنین امكاناتی بیشتر باشد توانمندی آنان نیز افزایش خواهد یافت. (ظرفیت خدمات اجتماعی یك سازمان را با شاخص‌هایی همچون تجهیزات اداری، ابزارها، انواع پشتیبانی‌ها، دسترسی به سرویس‌های بهداشتی (توالت) و سایر تسهیلات پرسنلی، تسهیلات كاری، و كیفیت فیزیكی ساختمان‌ها می‌سنجند).

۴) ارتباطات (Communication)

ارتباطات به‌طوركلی شامل تسهیلات جاده‌ای، امكانات الكترونیك (تلفن، رادیو، تلویزیون، رسانه‌های چاپی(روزنامه‌ها، مجله‌ها، كتاب‌ها)، شبكه‌ها، زبان‌های موجود برای درك متقابل، سواد و همچنین تمایل و توانش برای برقراری ارتباط است (كه اشاره دارد به دیپلماسی ظریف، رغبت به شنیدن و گفتن). بهبود ارتباطات در جامعه، مترادف با بهبود توانمندی اجتماعی است (در مقیاس سازمانی، ارتباطات شامل وسایل و تجهیزات فناوری‌ها و رویكردهای ارتباطی است كه در دسترس كاركنان قرار دارد). واضح است كه ارتباطات ضعیف به‌معنای یك سازمان یا جامعه ضعیف است.

۵) خودباوری (Confidence)

از نظر افراد، جامعه به‌عنوان یك كل چقدر اعتمادبه‌نفس دارد؟ چقدر مردم به این باور رسیده‌اند كه جامعه می‌تواند به آمال و اهداف خود جامه عمل بپوشاند؟ نشانه‌های خودباوری: نگره‌های مثبت، خوش‌بینی، خودانگیزش، شور و شوق، خوداتكایی و نه وابستگی، میل به مبارزه در راه حق، پرهیز از اهمال و واگذاشتن امور به دست قضا و قدر، و داشتن این دیدگاه كه "ما می‌توانیم". افزایش خودباوری، مترادف با افزایش استحكام اجتماعی است.

مرجع

اصل انگلیسی این مقاله و اطلاعات بیشتر، به‌ویژه در مورد روش سنجش "استحكام اجتماعی" را در سایت زیر ببینید: www.scn.org/cmp/.

نویسنده: دكتر فیلیپ بارتل

مترجم: مرضیه كیقبادی

---