جایی برای اقتباس هست

درباره آخرین فیلم برادران «کوئن»

وقتی سال پیش مجریان و اهداکنندگان اسکار (آکادمی علوم سینمایی و هنرهای تصویری) اسکارهای برترین فیلم و بهترین کارگردانی را به The Departed کار گانگستری و جالب مارتین اسکورسیزی دادند، احساس همگانی این بود که آکادمی پس از تأخیری کلان و بشدت آزاردهنده و سالها تضییع حق این استاد مسلم و پیر هنر فیلمسازی، سرانجام عاقل شده است و می خواهد حق را به حقدار برساند. و در روز دوشنبه ۶ اسفند پارسال که «آکادمی»، اسکار برترین فیلم و بهترین کارگردانی ۲۰۰۸ را به «جایی برای مردان پیر نیست» و خالقان آن برادران کوئن (اتان و جوئل) سپرد، همان احساس دقیقاً برای بعضی ها تداعی و تکرار شد. با این حال قیاس این دو مورد، نامنصفانه می نماید. زیرا اگر اسکورسیزی حداقل از ۱۹۷۶ با «راننده تاکسی» برای تصاحب جایزه فوق محق نشان می داده است، برای برادران کوئن به هیچ عنوان نمی توان چنین طول مدت و سزاواری را قائل شد و تا به این حد در تعلق گرفتن اسکار به آنان، معتقد به تأخیر و تعویق بود. شاید استدلال هواداران پر و پا قرص این دو برادر این باشد که از زمان اکران نخستین فیلم آنان، اینک ۲۴ سال می گذرد، ولی از میان کارهای معروف آنان حتی The Millerشs Crossing (۱۹۹۰) که یک فیلم پلیسی- جنایی و گانگستری بسیار جالب و خوب بود، نمی توانست در قواره فتح اسکارهای بهترین فیلم و کارگردانی باشد و برای «فارگو» در سال ۱۹۹۶ نیز فراتر از ۳ اسکاری که کسب کرد، چیزی متصور نبود و «خون ساده» (۸۴)، «بزرگ کردن آریزونا» (۸۷) نیز در چنان اندازه هایی نبودند و «لبوفسکی بزرگ» (۱۹۹۹) اصولاً یک فیلم اسکاری نبود.

در واقع باید نتیجه گیری کرد که در تضاد با باور و ادعای طرفداران برادران کوئن فیلم امسال آنها نه «پاداشی با تأخیر بسیار طولانی» بلکه یک تقدیر بموقع و اهدای اسکار به آنها در زمانی بود که باید صورت می گرفت. «جایی برای مردان پیر نیست» کامل کننده تمام کارهای جنایی و پلیسی سابق برادران کوئن است و همه آنچه را که آنها در این خصوص و در این ژانر در گذشته ساخته اند، به حد کمال می رساند. اگر این چنین باشد، باید به صراحت بگوییم که «جایی برای مردان پیر نیست» نقطه اوج کار اتان و جوئل کوئن پس از عرضه چند فیلم خوب جنایی در سال های گذشته و کامل تر کردن آن ژانر و قصه های موردنظرشان، در قالب این فیلم است.

در سال ۱۹۶۱ نیز رابرت وایز و جروم رابینز به خاطر ارائه «داستان وست ساید» یکی از کلاسیک ترین فیلم های موزیکال تاریخ، جایزه اسکار کارگردانی را به اشتراک تصاحب کرده بودند، اما ۴۷ سال بعد از آن واقعه «کوئن»ها به نخستین برادرانی بدل شده اند که توأمان برنده این جایزه می شوند. پس از سال ها کارکردن روی سناریوهای خودشان و داستان هایی که نوشته شخصی شان بوده، آنها «جایی برای مردان پیر نیست» را نه بر اساس نوشته های خود بلکه رمانی از کورمک مک کارتی ساخته اند. این کار با چنان موفقیتی صورت پذیرفته که اسکار برترین سناریوی اقتباس شده را به این دو برادر بخشیده و به سند دیگری از لیاقت آنها در حرفه انتخابی شان بدل گشته است.

جوئل کوئن در زمان دریافت جایزه این شاخه در تالار کداک شهر لس آنجلس آمریکا گفت: «هر چه تا به حال در هنر سینما انجام داده و هر دستاوردی که کسب کرده ایم، محصول گزینش های دقیقی است که در مورد سناریوی فیلم های خود داشته ایم و به واقع وسواس و کنکاش زیادی را در این مورد به خرج داده ایم. با این حال تنها منابع مکتوب که تا به حال برای ساختن فیلم های خود به آن روی آورده ایم، همین رمان مک کارتی و همچنین افسانه های هومر بوده است.»

اشاره جوئل کوئن به هومر، به واقع انگشت گذاشتن او روی پروژه «برادر، تو کجا هستی » (۲۰۰۰) و سناریوی آن است که برادران کوئن آن را از نوشته های هومر افسانه سرای قدیمی یونان باستان وام گرفته و با چنان زمینه ای آن را به زمان کنونی منتقل کرده اند و از همان آداب و زبان در بخش هایی از فیلم سود جسته اند. این اولین بار نیست که «کوئن»ها اسکار برترین سناریوی سال را می برند با این تفاوت که مرتبه قبلی (۱۹۹۶) برای سناریوی اوریژینال «فارگو» بود و نمونه و مورد کنونی همان طور که قبلاً آمد، یک اقتباس و بدل کردن قصه ای از مک کارتی به یک سناریوی جذاب است. در سال ۱۹۹۶ که اتان و جوئل کوئن اسکار برترین فیلمنامه اوریژینال را تصاحب کردند، از دریافت اسکار برترین فیلم و کارگردانی بازماندند و این افتخار به بیمار انگلیسی کار آنتونی مینگلای بریتانیایی تعلق گرفت. امسال آن روند عوض شد و همان طور که قبلاً گفتیم فیلم برادران کوئن ۴ جایزه شامل ۳ جایزه برترین فیلم، بهترین کارگردانی و شاخص ترین سناریوی اقتباس شده را تصاحب کرد.

با این وجود خیلی ها معتقدند که حتی اگر «جایی برای مردان پیر نیست» کامل ترین فیلم برادران کوئن باشد، لزوماً بهترین آنها نیست و چنین خصلتی بیشتر سزاوار «The Millerشs crossing» و یا «برادر، تو کجا هستی» به نظر می رسد طی ۱۰ سال اخیر کوئن ها برخی فیلم های معمولی نیز ساخته اند که به جای افزودن چیزی بر سابقه روشن آنها، شاید از آن کاسته باشد. یک نمونه روشن در این خصوص «قاتلان زنان» است که بیشتر یک فانتزی غیرقابل لمس بود تا یک فیلم «تریلر» اصیل و چیزی که هدف و مقصود این دو فیلمساز مشهور بوده باشد. با این اوصاف حتی توفیق تجاری «جایی برای مردان پیر نیست»، فیلمی که در آمریکا و کانادا بیش از ۶۰ میلیون دلار و در سایر کشورها مجموعاً بیش از ۲۰۰ میلیون دلار فروخته است، می تواند چیزی ناب در کارنامه این دو فیلمساز باشد. زیرا فیلم های آنان معمولاً این رقم را رد نمی کنند و حتی آنها که تحسین منتقدان و جوایزی رابرای خود فراهم می آورند، اغلب از حمایت وسیع مردمی بی بهره می مانند، حال آن که فیلم جدید آنها برای این که نشان بدهد واقعاً شایسته بوده، اضافه بر تصاحب مطرح ترین جوایز سینمای جهان فروشی جالب توجه هم داشته است. به واقع هیچ یک از فیلم های قبلی کوئن ها به این اندازه نفروخته و به دو توفیق همزمان مذکور دست نیافته بود.

برخی می گویند یکی از دلایل اصلی توفیق فیلم برادران کوئن در انتخابات اسکار امسال این بود که فیلم های برجسته چندانی یافت نمی شدند و ۲۰۰۷ را باید سال آثار بالنسبه متوسط نامید و «جایی برای مردان پیر نیست» در چنین عرصه ای پیشتازی کرده است و اگر در برخی سال های دیگر به سر می بردیم، چنین توفیقی برای فیلم برادران کوئن غیرممکن می بود. در صحت این فرضیه و در ضعف نسبی سینمای دنیا در سال گذشته تردیدی وجود ندارد، اما کار برادران کوئن نیز به خودی خود آن قدر جذاب هست که شایسته توفیق هایی بزرگ بوده باشد.

یکی از نکات جالب در ارتباط با کوئن ها، عرضه فیلم جدیدشان با ادیت خودشان اما با نام مستعار رادریک جینس بود. این اولین بار نیست که آنها فیلمی را خود ادیت می کنند، اما از به کارگیری نام حقیقی خود در این قسمت خودداری می ورزند و از اسم مستعار فوق سود می جویند. با این حال امید آنها برای این که اسکار تدوین امسال را نیز با نام خیالی رادریک جینس تصاحب کنند، به بار ننشست و این جایزه به کریستوفر رز به خاطر ادیت فیلم «اولتیماتورم بورن» تعلق گرفت.

آکادمی علوم سینمایی و هنرهای تصویری که از ماجرا مطلع بود و می دانست جینس همان کوئن ها هستند، اعلام کرده بود در صورت پیروزی کار کوئن ها در این رده، نام جینس را بر روی صحنه ادا کرده و خواستار آمدن وی و آماده اهدای جایزه به او می شد، اما مشخص نبود که در چنان صورتی آیا برادران کوئن به پا می خیزند و برای دریافت جایزه به صحنه می روند یا خیر. فقط این نکته مشخص است که اتان و جوئل کوئن پس از سال ها تأخیر در پذیرش ارزش سناریوهای مبتنی بر کتاب ها و نوشتجات دیگران و پرهیز از اقتباس، اینک بدان معتقد و معترف شده و پرداختن بیشتر به آن را در دستور کار خود قرار داده اند، یک نشانه این تغییر رویه قرار و مدار مجدد و تجدید همکاری آنها با اسکات رودین به قصد برگرداندن قصه ای از مایکل چابون به فیلمی سینمایی در۲ سال آینده است. کاری جدید که شاید روند تکاملی کار کوئن ها را کامل تر کند. بله آنها بسیار خوش اقبال تر از مارتین اسکورسیزی بوده اند زیرا قبل از ۶۰ ساله شدن حداقل ۷ اسکار را که به طور مستقیم مرتبط با کار خود آنها است، در اختیار دارند و در اسکارهای چندهنرمند دیگر نیز دست داشته و خالق آن بوده اند. جدیدترین نمونه آن خاوی یر باردم است؛ قاتل بیرحم و دلهره آفرین «جایی برای مردان پیر نیست» که می گوید: «از برادران کوئن به خاطر حماقت(!) بسیار زیادشان در انتخاب من برای این رل بسیار ممنونم. اشتباه آنها واقعاً به نفع من تمام شد.»

با این حال خیلی ها شک دارند که واقعاً کوئن ها در این خصوص اشتباهی کرده باشند.

منبع: Movie Line

وصال روحانی