ترس و نگرانی از آینده, انگیزه مراجعه به فالگیر

«خسته شدم, همسرم مدام در حال پیدا کردن رمال و فالگیر است و راه حل های مشکلات زندگیمان را در فنجان قهوه, دعا, ورد و طلسمات جست وجو می کند »جمله فوق شکایت مردی از همسرش است که به عنوان ادله طلاق در دادگاه مطرح می کند

«خسته شدم، همسرم مدام در حال پیدا کردن رمال و فالگیر است و راه‌حل‌های مشکلات زندگیمان را در فنجان قهوه، دعا، ورد و طلسمات جست‌وجو می‌کند.»جمله فوق شکایت مردی از همسرش است که به‌عنوان ادله طلاق در دادگاه مطرح می‌کند. این حقیقت بر کسی پوشیده نیست که فال، فال‌بینی و خرافات پدیده‌ای جهانی شده است و آمارش در ایران رو به فزونی است که متاسفانه اهمیت و بها دادن بیش از اندازه به این مسایل، باعث پاشیده شدن زندگی افراد می‌شود. روانشناسان ناامیدی در افراد را از علل اصلی پیگیری و علاقه به فال و خرافات می‌دانند و معتقدند زمانی که افراد بر محیط پیرامون‌شان کنترل نداشته باشند و از شرایط زندگی‌شان ناراضی هستند، گرایش آنها به سمت این مسایل بیشتر می‌شود.

در زمینه روانشناسی خرافات، فالگیری و رمالی، علل علاقه مردم و تاثیرات آن در زندگی افراد با هاتف زمانی، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و روان‌تحلیلگر گفت‌وگو کرده‌ایم که در زیر می‌خوانید:

● منشا علاقه مردم به خرافه

توسل به خرافه، فالگیری و پیشگویی و در کل مجموعه آن، از میل افراد به کشف بیشتر نشات می‌گیرد. هاتف زمانی در این‌باره معتقد است: «بشر به هر چیزی که نیاز داشته باشد درصدد تولیدش بر می‌آید چه مادی و چه غیرمادی و چیزهایی را که نمی‌تواند تولید کند یا خارج از کنترلش است، به شیوه‌های دیگر متوسل می‌شود. به‌عنوان نمونه یکی از این شیوه‌ها، مکانیسم خیال‌پردازی است، مثلا زمانی که فرد گرسنه است، تخیلاتش در زمینه غذا، میز غذا و خوراکی می‌چرخد و با این مکانیسم گرسنگی را در ذهنش ارضا می‌کند، یکی دیگر از این مکانیسم‌ها، متوسل شدن به خرافات، فالگیری، پیشگویی، احضار روح، طلسم و... است». وی ترس و نگرانی از آینده را دلیل اصلی گرایش مردم نسبت به خرافات می‌داند و ادامه می‌دهد: «فرد در مواردی مانند مرگ، سوانح، اتفاقات آینده و حوادث طبیعی که قادر نیست جلوی آنها را بگیرد و در این امور ناتوان است، به سمت‌وسوی خرافات می‌رود که در واقع منشأ آن ترس و نگرانی از آینده است و فرد انتظار دارد تا مشکلات خود را از این طریق حل کند یا از آینده‌اش با خبر شود تا کمتر احساس نگرانی و اضطراب داشته باشد، البته امروزه خیلی از رفتارهای خرافاتی کارکرد خودش را از دست داده و بیشتر تبدیل به تفریح شده که در اینجا جهل آدمی مطرح می‌شود.»این تحلیلگر در پاسخ به اینکه ریشه‌های روانشناختی خرافات در افراد چیست، پاسخ داد: «همان‌طور که ذکر کردم زمانی که فردی سراغ دعانویس و فالگیر می‌رود در واقع می‌خواهد استرس خود را نسبت به هر موضوعی که وی را آزار می‌دهد کم کند و دیگر آنکه خودش را امیدوار نگه‌دارد. البته گاهی هم میل افراد نسبت به این موارد به دلیل پیوندهاست. به‌عنوان مثال شخصی خواب می‌بیند که در آن با ماشین تصادف کرده است و فردای آن شب حادثه‌ای را که در خواب دیده بود، برایش پیش می‌آید، این مساله یک ارتباط منطقی ندارد بلکه یک پیوند تصادفی است. در واقع تداوم و پیگیری این موضوعات برای افرادی که همیشه با ترس و ناتوانی زندگی کرده‌اند، باعث می‌شود به سراغ پیشگوها بروند.» بسیاری از مردم به سختی دست از افکار خرافاتی خود بر می‌دارند و خودشان را با این مساله توجیه می‌کنند که نسل‌های قدیمی به خرافات و فالگیر اعتقاد داشته‌اند و حتما این مساله دارای حکمتی است که بر ما پوشیده است. زمانی در این‌باره توضیح می‌دهد: «مردم فکر می‌کنند هر آنچه که قدیمی‌ها انجام داده‌اند درست بوده، ولی نمی‌خواهند بپذیرند که براساس نادانسته‌های خود به سمت خرافات رفته‌اند. تجربه نشان داده که هر چقدر افراد از لحاظ تحصیلات و فرهنگ عقب‌مانده‌تر باشند، احتمال رفتار خرافاتی در آنها بیشتر می‌شود.»

● ویژگی‌های افراد علاقه‌مند به خرافه

این تحلیلگر، سهل‌الوصول بودن اعمال خرافاتی را از عللی می‌داند که افراد برای آن زمان و هزینه صرف می‌کنند: «سراغ فالگیر و رمال رفتن از آنجا که نیاز به تغییر در درون فرد ندارد و شخص نمی‌خواهد با واقعیت مواجه شود آسانتر از سایر شیوه‌های دیگر است. از لحاظ روانشناختی این دسته از افراد دارای شخصیت‌های وابسته هستند که هرگز نمی‌خواهند در درون خود تغییری به وجود آورند و ترجیح می‌دهند به درون پیله خود فرو روند.»زمانی در پاسخ به اینکه آیا خرافات ریشه در درون شخصیت افراد دارد، گفت: «خرافات و اعتقاد به این مسایل و برنامه‌ها اکتسابی است و فرزندان از والدین و اطرافیانشان این قضیه را یاد می‌گیرند، مثلا اگر در یک روستای کوچک پیگیری و علاقه‌مندی به این موضوعات رفتار غالب باشد، سایر افراد آن روستا هم بالطبع یاد می‌گیرند.» وی در رابطه با افرادی که دچار اختلال وسواس و به خرافات و فال‌بینی و رمالی علاقه‌مند هستند، بیان داشت: «بیماران وسواسی رفتارهای تکراری دارند که به واسطه آن عامل نگرانی خود را کاهش می‌دهند. امکان دارد که شخص وسواسی به سراغ این مسایل برود اما در روانشناسی، ما مشاوران معتقدیم که این وسواس نیست که باعث پرداختن افراد به این موارد می‌شود بلکه ضعف شخصیتی فرد است که وی را وادار به این افکار و اعمال می‌کند.»وی ویژگی‌های شخصیت ضعیف را این‌گونه برمی‌شمارد: عدم اعتماد به نفس لازم، اختلالات اضطرابی، عزت نفس پایین، تصویر منفی از خود و در نهایت دوست نداشتن خود.

● تاثیرات منفی خرافه روی زندگی افراد

خرافات، پیشگویی و فال‌بینی، فرد را از واقعیت دور می‌کند. هاتف زمانی تاثیرات منفی خرافات را این‌گونه بیان می‌کند: «افراد وقتی به سمت‌وسوی این مسایل می‌روند و چون در نهایت نتیجه نمی‌گیرند، سرخورده می‌شوند اما مشکل زمانی حاد می‌شود که مشکلات این دسته از افراد ممکن است به صورت اتفاقی و به دلایل مختلف حل شود و حال این مساله باعث اعتقاد راسخ فرد نسبت به خرافه می‌شود و به گفته‌های شخص رمال و فالگیر ایمان می‌آورد و در این مرحله است که سوءاستفاده‌های مادی و غیرمادی شکل می‌گیرد و اگر آن فرد تشکیل زندگی مشترک داده باشد با آگاهی همسرش از این مسایل، تنش در زندگی پیش می‌آید که در نهایت منجر به مشاجرات می‌شود و گاه دیده شده که حتی زوج‌ها به دلیل این مسایل از یکدیگر جدا شده و طلاق گرفته‌اند.»وی دلیل مراجعه زیاد زنان نسبت به مردان را در این مساله می‌داند که در کل زنان در جامعه ایران بیشتر به فکر حل مشکلات هستند و در واقع زن ستون یک خانواده است، ضمن آنکه خانم‌ها جزیی‌نگرند و در برابر حوادث شکننده‌تر، از این رو به رمال و دعانویس مراجعه می‌کنند، حتی این جزیی‌نگری و شکننده‌تر بودن زنان باعث شده است که آمار بالایی نسبت به مردان در مراجعه به مشاور و روانشناس داشته باشند. وی در مورد تاثیر ظاهر افراد طالع‌بین و محیط کار آنها روی افراد، معتقد است: «شما به هر جا مراجعه کنید طراحی و ظاهر آن می‌تواند نماد آنجا باشد و اینکه فضای این مکان‌ها غریب است و برای افراد مراجعه‌کننده تازگی دارد. البته‌درصدی از این افراد هستند که با توسل به بزرگان دین درصدد حل مشکلات مردم بر می‌آیند در واقع از احساسات مذهبی افراد سوءاستفاده می‌کنند که در روزنامه‌ها بارها این‌گونه موارد چاپ شده است.»

● نقش جامعه در کمرنگ کردن این مسایل

این روانشناس می‌گوید: «جامعه برای مبارزه با خرافات و این نوع فرهنگ باید مراکز علمی را گسترش دهد و به ارتقای این مراکز بپردازد و سطح مطالعه مردم را بالا ببرد. همان‌طور که می‌دانید و سطح مطالعه مردم کشورمان به شدت پایین است و در نهایت جامعه باید خردمندی را افزایش دهد. این را باید قبول داشت که ما ایرانیان افراد خوبی هستیم اما خردمند نیستیم و از فکر و اندیشه استفاده نمی‌کنیم، باید اندیشیدن و احترام به قوانین نهادینه شود.»

گفت‌وگو با هاتف زمانی درباره منشاء خرافات

مرجان متین