شب قدر آغاز یک پرواز

گاهی اوقات صدایمان می کنند یک چیزی یا یک کسی که خیلی هم غریبه نیست یک صدای آشنا که اگر دقت کنیم سال هاست که می شناسیمش سال هاست که صدایمان کرده اما ما نشنیده ایم گاهی اما صدایش آنقدر بلند است که می شنوی در پس هیاهوی زندگی

گاهی اوقات صدایمان می‌کنند. یک چیزی یا یک کسی که خیلی هم غریبه نیست. یک صدای آشنا که اگر دقت کنیم سال‌هاست که می‌شناسیمش. سال‌هاست که صدایمان کرده اما ما نشنیده‌ایم. گاهی اما... صدایش آنقدر بلند است که می‌شنوی در پس هیاهوی زندگی! صدایی آشنا که می‌خواندمان صدایی که اگر خوب گوش می‌کردیم سال‌هاست که ما را به سوی خود خوانده این شب‌ها اما صدای آشنایش مرهمی است برای زخم‌های کهنه دلمان! مرهمی که بی‌اختیار به سویش می‌رویم و آرام گوش می‌کنیم. گوش می‌کنیم تا ببینیم چه خبر است، این شب‌ها؟!

می‌گویند فرصتی است برای بازگشت، آری درست می‌گویند؛ شب‌های قدر فرصتی است برای بازگشتن به سوی حضرت حق و توبه کردن از گناهان و پیمودن راه درست. شب قدر، فرصتی است برای پاک کردن ظاهر و باطن از هر آلودگی. شب قدر شب‌زاری و سبک شدن روح از بار گناهان و رهایی از دوزخ است. فرصتی دوباره برای اظهار شرمساری و پشیمانی از گذشته‌ها است. مبادا این فرصت را از دست بدهیم و در این شب روحانی، از امور معنوی غافل شویم. مبادا شب قدر بگذرد و ما همچنان غرق در ناپاکی‌ها باقی بمانیم و خود را از عمق منجلاب به معراج پاکی و وارستگی نرسانیم. مبادا شب نماز و تلاوت بگذرد و ما از برکت این لحظه‌های شکوهمند و شیرین بی بهره بمانیم.

برخی از زمان‌ها و مکان‌ها در نگاه ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. شب قدر نیز از این قبیل است؛ زیرا حوادث مهمی در این شب رخ داده است. از جمله این رویدادها، نزول قرآن است که خداوند درباره آن می‌فرماید: «ما قرآن را در شب قدر فرو فرستادیم.»

از ویژگی‌های مهم شب قدر فرود آمدن فرشتگان آسمان بر امام و حجت خداست. براساس روایات متعدد و معتبر شب قدر به زمان پیامبر اکرم(ص) اختصاص ندارد؛ بلکه هر سال تکرار می‌شود و در آن شب، فرشتگان الهی بر قلب امام فرود می‌‌آیند و آنچه خداوند فرمان داده است با او در میان می‌گذارند.

از ویژگی های شب قدر، آزادی روح آدمی است. انسان در لحظه‌ لحظه زندگی‌اش هدف وسوسه‌ها است. دام‌های گوناگون شیاطین و وسوسه نفس اماره همیشه بر دست و پای روحش تنیده شده و مجال پرواز و رهایی از آن کمتر وجود دارد. اما خداوند اراده کرده است که در شب قدر این سلطه و سیطره را از شیاطین بگیرد و برای بندگانی که به او رو آورده‌اند، فرصت عروج فراهم آورد.

از رویدادهای مهم شب قدر، تعیین سرنوشت آدمی است. در این شب، حوادث و امور نیک و بدسال آینده انسان، تعیین می‌شود و سرنوشت سال آینده او در آن شب رقم می‌خورد. او ابزاری در اختیار دارد که می‌تواند با استفاده از آن در این شب، چگونگی سرنوشت خود را تا حدی تعیین کند و همین مساله است که شناخت و بهره‌گیری از «شب قدر» را ضروری می‌سازد. بدون شک، آن ابزار چیزی جز دعا نیست.

دعا، فرصتی برای تطهیر روح آدمی است. امام سجاد(ع) که زین‌العابدین، یعنی زینت پرستندگان لقب یافته است، برای دعا کردن در «شب قدر» اهمیت ویژه‌ای قائل است. آن بزرگوار که در دعاهایش هر آنچه موجب سعادت و صلاح است درخواست می‌کند، از خدا توفیق نیایش کردن در شب قدر می‌طلبد. بنابراین شایسته است که همه ما به شب قدر به عنوان شب سرنوشت‌ساز بنگریم و خود را آماده کنیم تا با دعا و نیایش، در تعیین سرنوشت و وارستگی روح خویش بکوشیم.

برای بهره‌وری از رحمت‌های پروردگار باید از زمان، به ویژه شب‌ها و روزه‌های فرخنده سود جست که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ایام روزگار را نفحات قدسی و نسیم‌هایی از رحمت‌الهی است، به هوش باشید و خود را در معرض این نسیم‌ها قرار دهید.» ماه رمضان از این جهت رتبه اول را دارا است؛ چرا که ماه خدا است و بندگان خدا در آن به میهمانی او می‌روند. در این میان، شب قدر از منزلت ویژه‌ای برخوردار است.

شب قدر، کانون نورانیت‌ دل‌ها و جلای جان‌هاست. در این شب، زمزمه دعا، جلوه روحانی و معنوی ویژه‌ای به بندگان می‌بخشد و نسیم دلکش مناجات با رب‌العالمین، طراوت‌زا و نشاط‌آور است.

در باور دینی ما برخی از زمان‌ها و مکان‌ها، ارزش ویژه‌ای دارند. از جمله زمان‌هایی که ارزش فوق‌العاده دارد، شب‌های ماه مبارک رمضان، به ویژه « شب قدر» است؛ زیرا شب قدر، شب تعیین سرنوشت، آزادی روح، فرود آمدن فرشتگان و فرو فرستادن قرآن است. در قدر و منزلت شب قدر، همین بس که به تصریح قرآن کریم، این شب از هزار ماه برتر است؛ «لیله القدر خیر من الف شهر» در شب قدر، همچنان که ضمیر امام(ع) تجلی گاه ملکوت الهی است، برای انسان‌های عادی هم این فرصت فراهم می‌گردد تا به فراخور حال و استعدادشان دل‌های خود را با پرتو فیوضات الهی روشنایی و صفا دهند.

شب قدر شب رهایی از قید و بندهای شیاطین است. در این شب، دل‌ها تا سحرگاه، در سلام و سلامت است.

بیاییم دلهایمان را از غرور و ریا بتکانیم و خدای سبحان را به یکرنگی ستایش کنیم. بیاییم دوباره دل‌های کدرمان را تا انتهای آسمان بکشانیم و برای آرزوهایمان دعا کنیم، دوباره پر از احساس شویم و برای زلال شدن کوشش کنیم بیاییم فانوس‌ها را برداریم و سکوت شب را با طراوت وضو زیباتر کنیم و در قنوت نمازمان دل‌های نیازمند را فراموش نکنیم. اینک بوی شب قدر می‌آید و من از اکنون جلوه دست‌هایی را می‌بینم که خاموش به دعا می‌ایستند و بهار در آنان می‌جوشد. وسعت دل‌هایی را می‌بینم که در کنج تاریکی شب، قرآن بر سر، با صفا و با محبت می‌تپند و بی‌قرار او را می‌خوانند.

از آنجا که در شب قدر سرنوشت یک سال انسان، به فراخور شایستگی‌هایش تعیین می‌شود، باید آن شب را بیدار بود. باید توبه و زاری کرد و به درگاه خدا رفت و خواستار رحمت بی‌کران او شد. آری لحظه‌های سرنوشت‌سازی که تقدیر سال آدمی تعیین می‌شود نباید انسان در خواب و از همه چیز بی‌خبر باشد که این شب، نه شب بی‌خبری است.

در این که «شب قدر» در ماه رمضان است تردیدی نیست؛ چرا که نگرش فراگیر به مجموع آیات قرآن همین معنی را تایید می‌کند. ولی در این که کدام شب از شب‌های ماه رمضان است آرای مفسران گوناگون است. آنچه مشهور و معروف است این است که شب قدرت در دهه آخر ماه رمضان و شب بیستم و یکم یا بیست‌و سوم است. از این رو در روایتی می‌خوانیم که در دهه آخر ماه مبارک، پیغمبر اکرم(ص) تمام شب‌ها را احیا می‌داشت و مشغول عبادت بود. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: سنجش مقدرات در شب نوزدهم، استوار کردن آن در شب بیست‌ویکم و امضای آن در شب بیست‌و سوم است.»

در پاسخ این سوال، می‌توان گفت که: شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات سال بندگان در آن شب تعیین می‌شود؛ شاهد این معنی در سوره دخان است، آنجا که می‌فرماید: «ما این کتاب را در شبی فرخنده نازل کردیم [که] هشداردهنده بوده‌ایم. در آن شب هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین می‌گردد». این بیان با روایات متعددی هماهنگ است که می‌گوید: در آن شب، مقدرات یک سال انسان‌ها تعیین می‌گردد و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر در آن شب فرخنده جدا و روشن می‌شود.

شب قدر، شبی است آکنده از سلام و سلامت که تا صبحدم همه خیر و رحمت است. قرآن در این شب نازل شده است، عبادت و احیای آن معادل عبادت هزار ماه است، هم خیرات و برکات الهی در این شب نازل می‌شود و رحمت خاص الهی شامل حال بندگان می‌گردد و فرشتگان و روح نیز در همین شب نازل می‌شوند، بنابراین شبی است سرتاسر سلامت، از آغاز تا پایان، حتی طبق بعضی از روایات، در آن شب شیطان در غل و زنجیر است و این یعنی سلامت و ایمنی مردمان از هر گزند و پلیدی اکنون این ما و این شب قدر که شب نزول قرآن است و شبی است که از هزار ماه برتر است. آیا یادآوری آیه شریف که می‌فرماید: «ای بندگان ستمکار از رحمت خدا ناامید نشوید» ما را بر آستان حضرت دوست پایبند خواهد کرد؟ به یاد آریم ناله حضرت یونس را که می‌فرمود: «خدایا تو پاکی و من از ستمکاران بودم»؛ و نیز نیایش آدم و حوا را که گفتند: «پروردگارا ما به خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نیامرزی و به رحمت خویش نوازش نکنی، به یقین از زیانکاران خواهیم بود.»

آیا جز این آیات، ما را تقدیری دیگر و سرنوشتی بهتر خواهد داد؟ امید آنکه در شب‌های قدر، به حقیقت، قرآن را بر سر و چشممان بگذاریم و آن را قانون زندگی خویش بدانیم.

در شب قدر، مقدرات انسان‌ها تا سال آینده رقم می‌خورد و البته که انسان خود می‌تواند در این تقدیرات سهیم باشد؛

فردی که در این شب به دعا و نیایش می‌پردازد و با تفکر و اندیشه و مدد الهی، به تصمیم و عزمی پولادین دست می‌یابد، می‌تواند فصل جدیدی در زندگی خود بیافریند. این فرصت ها در تمامی لحظه‌های زندگی وجود دارد، اما در این شب بیشتر است. شاید رابطه نزول قرآن و شب قدر این باشد که انسان با تامل و درس گرفتن از قرآن می‌تواند در زندگی خویش تحول‌های شگرف بیافریند و چه بسیار انسان‌ها که سرنوشت‌شان با شنیدن یک آیه تغییر اساسی یافته است.

بیدار ماندن و «شب‌های قدر» را به عبادت سپری کردن، جمله اعمال سفارش شده در این شب‌ها است. شب زنده داری با دعا و نیایش، از اعمال مشترک همه «شب‌های قدر» است. حضرت امام حسن‌عسکری(ع) دراین باره می‌فرمایند:

«اگر نتوانستی شب‌های دیگر را به احیا بگذرانی، کوشش کن احیا و شب زنده داری شب بیست‌وسوم را از دست ندهی.

امام باقر(ع) درباره شب زنده‌داری می‌فرمایند: هرکس شب قدر را احیا بدارد، خداوند مهربان گناهان او را می‌‌آمرزد.

پیامبر اسلام(ص) هم فرمودند: کسی که شب قدر را به شب زنده‌داری بگذراند تا شب قدر آینده، عذاب دوزخ از او دور گردد.

امام موسی‌بن‌جعفر(ع) نیز در این باره فرمودند: کسی که شب قدر غسل و تا سپیده صبح شب زنده‌داری کند، گناهانش آمرزیده می‌شود.

اگر چه «روزه‌داری» خود موجب شست‌وشوی بخشی از گناهان می‌شود، برای آن که از کرامات این ماه بهتر استفاده کنیم و از فیض شب‌های قدر بی‌نصیب نمانیم، باید از راز و نیاز و توبه غافل نشویم. در این شب‌های پرفیض، که طبق فرموده پیشوای جهان تشیع، حضرت امام صادق(ع):«درهای رحمت الهی، به روی بندگان گشوده می‌شود» درخواست آمرزش گناهان، توبه و گریه و ناله به درگاه خداوند، برای رفع گرفتاری‌ها و رسیدن به حاجت‌های مادی و معنوی، امری است که نباید آن را فراموش کرد.

شب قدر، که شب نزول قرآن است و با تعابیر بلندی در روایات معرفی شده است، از فرصت‌های مبارکی است که انسان به قدر ظرفیت وجودخود و میزان شناختی که از این فرصت دارد، می‌تواند از آن استفاده کند. شب قدر، سرور شب‌ها، شب تمرین تقوا، شب آمرزش فرصتی برای دعا و نیایش است. شناخت این شب مبارک و غنیمت شمردن این فرصت به رشد انسان کمک می‌کند و توفیقاتش را افزون می‌سازد. در این شب، اگر غفلت بر انسان مسلط شود، فرصت گران بهایی را از دست داده است که به هیچ رو جبران‌پذیر نیست.

شب قدر، شب برکت،رحمت و مغفرت است. از طرفی یکی از مظاهر رحمت و مغفرت الهی، باب توبه و استغفار است که خداوند برای بندگانش گشوده است و این شب از فرصت‌های مناسب برای بازگشت به سوی خداوند است.هرگاه انسان، اندک تاملی دراین معنی کند که با نافرمانی چه مزایایی را از دست داده و چه فرجامی در انتظار اوست خود به خود، به فکر بازگشت به سوی خدا و جبران گذشته می‌افتد و شب قدر بهترین فرصت برای این تاملات و آشتی با خداوند است.

کار بیهوده حتی از افراد عادی پسندیده نیست، چه رسد به خدای سبحان که هیچ‌کاری را بدون حکمت و مصلحت انجام نمی‌دهد. حکمت مصادف بودن شب قدر با شب نزول قرآن و شبی که مقدرات در آن سامان داده می‌شود، این است که بنده، سرنوشت و مقدرات خویش را به قرآن پیوند بزند و آن را سرمشق و سرچشمه کردار و اندیشه‌اش سازد. اگر کردارش با قرآن موافق باشد، سعادتمند است وگرنه بدبخت و ناکام خواهد بود.

نویسنده : سمیرا مقصودی